O Śląsku wymyślonym i wyobrażonym, czyli o śląskoznawstwie w ponowoczesnej narracji

• Authors: Kwiatek Aleksander

Title variants

EN

Silesia invented and imagined. The Silesian studies in the post-modern narrative

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł niniejszy jest osobistą refleksją autora nad kondycją współczesnego śląskoznawstwa, traktowanego jako autonomiczna przestrzeń badawcza, dla której odniesieniem staje się podmiotowość regionu, a także racje, potrzeby, intencje, zamiary trzech państw granicznych: Polski, Niemiec, Czech. Istotny element refleksji stanowią przemiany tożsamościowe Górnego Śląska, kształtowane pod wpływem transformacji ustrojowej w minionym ćwierćwieczu. Ich dynamika determinowana aktywnością nieistniejącej wcześniej mniejszości niemieckiej i ruchów autonomicznych, odzwierciedla charakter, jakość i skalę społecznych przeobrażeń. Głównym przesłaniem artykułu jest teza, że w okresie od przełomu 1989 r. od chwili obecnej, nastąpiła dewaluacja większości śląskoznawczych ocen, sądów, stanowisk, nastawień itp. Skutkuje to brakiem jasnego kodu komunikacyjnego i przejrzystej narracji. Straciły na znaczeniu pojęcia stygmatyzujące dotąd całą rzeczywistość śląską, a w ich miejsce nie wykształciły się jeszcze nowe – o równorzędnej sile oddziaływania i wiarygodności. Śląskoznawstwo współczesne skazane jest więc na otwarty i perspektywiczny dyskurs, tak w sferze empirii jak i metodologii.

EN

The presented article is a personal reflection on the condition of contemporary Silesian studies. Silesian studies are treated as an autonomous research area, related to the regional identity, but also to the interests, needs and intentions of three neighbouring states: Poland, Germany and Czech Republic. The essential element of this reflection is evolution of identities in Upper Silesia, caused by the political transformation of Poland in the years 1989-2014. Their dynamics, determined by the activity of, earlier non-existent, German minority and autonomous movements, reflects the quality and scale of social transformation. The main thought of the article is a thesis, that in the period from 1989 to the present, the most of opinions, beliefs and judgments within the Silesian studies have been devaluated. The effect of this process is a lack of clear narrative and conceptual framework. Hitherto existing labels stigmatizing the Silesian reality had lost its value, but at the same time this empty space have not been filled in with new ’Silesian’ narratives. Thus, the future of Silesian studies will not get away from open and perspective discourse, both in empirical and methodological terms.

Keywords

PL

Górny Śląsk; Śląsk Opolski; regionalizm; regionalizm otwarty; pogranicze; wielokulturowość; nacjonalizm; tożsamość narodowa; tradycja wyobrażona

EN

Upper Silesia; Opole Silesia; regionalism; open regionalism; borderland; multiculturalism; nationalism; national identity; invented tradition

• Publisher: Uniwersytet Opolski, Instytut Politologii
• Journal: Border and Regional Studies
• Year: 2015
• Volume: 3
• Issue: 1
• Pages: 19-36

Dates

published

2015

Contributors

author

Kwiatek Aleksander

• Uniwersytet Opolski, Instytut Politologii

References

• Bauman, Z. (2003). Ponowoczesny świat i jego wyzwania. Res Humana nr 2 (63).
• Błaszczak-Wacławik, M., Błasiak, W., Nawrocki, T. (red.). (1990). Górny Śląsk. Szczególny przypadek kulturowy. Warszawa: Instytut Gospodarki Przestrzennej.
• Burszta, W. J. (2001). Społeczno-kulturowy kontekst niepodległościowych postaw Polaków. W: J.W. Wrzesiński (red.) Między irredentą, lojalnością a kolaboracją. O suwerenność państwową i niezależność narodową (1795-1989). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Chałasiński, J. (1935). Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku. Przegląd Socjologiczny, t. 3.
• Chibber, V. (2014). Ucieczka ze ślepej uliczki teorii postkolonialnej. Le Monde diplomatique (edycja polska), nr 5.
• Czapliński, M. (2010). Najpilniejsze deficyty śląskich badań historycznych. W: M.S. Szczepański, T. Nawrocki, A. Niesporek (red.), Deficyty badań śląskoznawczych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Czapliński, M., Dębicki, J., Przerwa, T. (red.). (2007). Śląskoznawcze deficyty badawcze nauk historycznych. Wrocław: GS Media.
• Davies, N., Moorhouse, R. (2002). Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego Vratislavia – Breslau – Wrocław. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Golka, M. (1997). Oblicza wielokulturowości. W: M. Kempny, A. Kapciak, S. Łodziński (red.), U progu wielokulturowości. Nowe oblicza społeczeństwa polskiego. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Haubold-Stolle, J., Linek, B. (red.). (2005). Górny Śląsk wyobrażony: wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych. Opole-Marburg: PIN Instytut Śląski, Verlag Herder-Institut.
• Joachimsthaler, J. (2009). Wielokrotnie wyobrażona prowincja. W: W. Kunicki (red.), N. Żarska, K. Żarski (wsp.), Śląsk. Rzeczywistości wyobrażone. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Kopaliński, W. (2014). Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa: Rytm.
• Krasnodębski, Z. (2003). Demokracja peryferii. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• ’Księga’. (2014). Księga Jubileuszowa. 20-lecie Uniwersytetu Opolskiego. Gliwice.
• Kunicki, W. (2009). Rzeczywistości wyobrażone. W: W. Kunicki (red.), N. Żarska, K. Żarski (wsp.), Śląsk. Rzeczywistości wyobrażone. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Kwaśniewski, K. (1994). Konflikt etniczny. Sprawy Narodowościowe, z. 1, s. 39-54.
• Kwiatek, A. (1997). Stanisław Ossowski – w pięćdziesiątą rocznicę śląskiej podróży naukowej uczonego. W: B. Kozera, M. Lis (red.), Śląsk Opolski. Problemy okresu transformacji w drodze do normalności. Materiały z międzynarodowej sesji naukowej odbytej w dniach 16-17.11.1995 r. w Głubczycach. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego.
• Kwiatek, A. (1995). Śląsk w „Dzienniku” Stanisława Ossowskiego. Kwartalnik Opolski, nr 3-4.
• Linek, B., Solga, P. (2013). Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX w. (Charakterystyka projektu badawczego). Studia Śląskie, t. LXXII.
• Madajczyk, P. (2005). Obcość jako wyznacznik powstawania i funkcjonowania granic etniczno-narodowych na Górnym Śląsku. W: J. Haubold-Stolle, B. Linek (red.), Górny Śląsk wyobrażony: wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych. OpoleMarburg: PIN Instytut Śląski, Verlag Herder-Institut.
• Matysek, M. (2007). Ponowoczesność – porzucony projekt, czyli o upłynnianiu świata nowoczesnego. Spojrzenie Zygmunta Baumana. W: G. Dziamski, E. Rewers (red.), Nowoczesność po ponowoczesności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Morcinek, G. (1981). Połów pereł. W W. Janota (wyb.), Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym. Katowice.
• Mucha, J. (2005). Oblicza etniczności. Studia empiryczne i teoretyczne. Kraków: Nomos.
• Musialik, W. (1993). „Śląsk jako problem socjologiczny” w opinii współczesnych. W: S. Gajda, A. Kwiatek (red.), Duszą Śląska jest Ślązak. Materiały konferencji zorganizowanej w 50. rocznicę śmierci ks. Emila Szramka. Opole: WSP.
• Musioł, P. (1935). Zagadnienie regionalizmu na Śląsku. Zaranie Śląskie, z. 2.
• Nawrocki, T. (2006). Trwanie i zmiana lokalnej społeczności górniczej na Górnym Śląsku. Na przykładzie Murcek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Omelaniuk, A. J. (2001). Historia w ruchu regionalnym. Wrocław-Ciechanów.
• Przyłębski, A. (2013). Dlaczego Polska jest wartością. Wprowadzenie do hermeneutycznej filozofii polityki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Simonides, D. (1995). Górnoślązacy. Grupa regionalna czy etniczna. Lud, t. LXXVIII.
• Simonides, D. (2014). Wielokulturowość Śląska Opolskiego – model europejski (wystąpienie na konferencji naukowej: Wielokulturowość na Śląsku Opolskim i w Kazachstanie, Instytut Politologii Uniwersytetu Opolskiego, 27.10.2014).
• Sitek, W. (2010). Śląsk – samospełniająca się prognoza? W: W. Sitek (red.), Kultura i struktura. Problemy integracji i polaryzacji różnych grup społecznych na Śląsku. Wrocław.
• Smolorz, M. (2012). Śląsk wymyślony. Katowice: Antena Górnośląska.
• Sołdra-Gwiżdż, T. (2010). Socjologia wobec Śląska – jedność czy wielość? Opole: PIN Instytut Śląski.
• Spivak, G.C. (2011). Strategie postkolonialne. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Szacki, J. (1986). Koncepcja narodu w socjologii i historii: podobieństwa i różnice. Przegląd Powszechny, nr 5.
• Szczepański, M.S. (2006). Od identyfikacji do tożsamości. Dynamika śląskiej tożsamości – prolegomena. W: J. Janeczek, M. S. Szczepański (red.), Dynamika śląskiej tożsamości. Katowice, s. 19-26.
• Szczepański, M.S., Nawrocki, T., Niesporek, A. (red.). (2010). Deficyty badań śląskoznawczych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szramek, E. (1934). Śląsk jako problem socjologiczny. Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, Katowice, t. IV.
• Śliz, A., Szczepański, M.S. (2011). Wielokulturowość: perspektywa konfliktu czy szansa koegzystencji. W: A. Śliz, M.S. Szczepański (red.), Wielokulturowość: konflikt czy koegzystencja? Warszawa: IFiS PAN.
• Świątkiewicz, W. (1993). Śląsk jako problem socjologiczny – pół wieku później. W: W. Świątkiewicz (red.), Społeczne problemy Górnego Śląska we współczesnych badaniach socjologicznych. Katowice.
• Tokarczuk, O. (2001). Palec Stalina. Kafka, nr 3.
• Twardoch, S. (2014). Drach. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
• Walicki, A. (2000). Czy możliwy jest nacjonalizm liberalny? W: A. Walicki, Polskie zmagania z wolnością. Kraków: Universitas.
• Wallerstein, I. (2007). Analiza systemów-światów. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Weber, M. (2003). Główne kierunki i skale wartości badań historycznych nad Śląskiem w Niemczech i w Polsce. Studia Śląskie, t. 62, s. 141-158.
• Zarycki, T.(2005). Uciemiężona forpoczta Zachodu. Wiktymizacja i okcydentalizacja we współczesnym polskim dyskursie regionalnym. Kultura i Społeczeństwo, r. XLIX, nr 2.

Identifiers

ISSN

2353-3781