Moja ślóńsko rzecz. Szkic autoetnograficzny

• Authors: Kubica Grażyna

Title variants

EN

My Silesian language. An auto-ethnographic essay

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Jest to tekst osobisty, relacjonujący moje własne doświadczenia związane ze śląszczyzną w jej wersji cieszyńskiej – moim językiem ojczystym, z późniejszym wypieraniem jej z mojego życia przez hegemonię polszczyzny, a następnie świadomym wracaniem do śląskiej mowy, co jest nie tylko gestem lingwistycznym, lecz także tożsamościowym i politycznym. Autoetnografię rozumiem za Carolyn Ellis jako praktykę badawczą i pisarską „łączącą to, co autobiograficzne i osobiste, z tym, co kulturowe, społeczne i polityczne” (Ellis 2004: xix), opierającą się na emocjach, introspekcji, ucieleśnieniu i wyrażającą się w różnych konwencjach literackich. W drugiej części artykułu przedstawiam także regularną analizę problematyki związanej ze śląszczyzną, odwołując się do literatury przedmiotu i współczesnych koncepcji teoretycznych. Skupiam się na kwestii performatywności języka, teorii grup wyciszonych, problemie odróżniania języków i gwar jako kwestii politycznej; proponuję ujmowanie cieszyńskiej rzeczy jako modalnej wersji śląszczyzny. Mój projekt traktuję jako „krytyczną interwencję w życie społeczne, polityczne i kulturowe” (Holman Jones 2009: 175).

EN

This is a personal text relating to my own experiences referring to the Teschen version of the Silesian language – my native tongue – its later removal from my life by the hegemony of Polish, and then my conscious return to Silesian, which is not only a linguistic gesture, but also a political and identity declaration. Following Carolyn Ellis, I understand auto-ethnography as a research and writing practice “that connect the autobiographical and personal to the cultural, social, and political” (Ellis 2004: xix), based on emotions, introspection, and embodiment, and expressed in various literary conventions. In the second part of the paper I present a regular analysis of the issues related to the Silesian language referring to the subject literature and contemporary theoretical concepts, and focus on the issue of language performativity, muted groups theory, the problem of distinction between languages and dialects as a political issue, and my proposal to treat the Teschen tongue as a modal version of the Silesian language. I treat my project as “critical intervention in social, political and cultural life” (Holman Jones 2009: 175).

Keywords

PL

autoetnografia; antropologia języka; język śląski; cieszyńska wersja języka śląskiego

EN

auto-ethnography; anthropology of language; Silesian language; Teschen variety of Silesian language

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2018
• Issue: 32
• Pages: 39-59

Dates

published

2018

Contributors

author

Kubica Grażyna

• Uniwersytet Jagielloński, Kraków

References

• Anderson L., Glass-Coffin B. 2013: I Learn by Going. Autoethnographic Modes of Inquiry, [w:] Holman Jones S., Adams T.E., Ellis C. (eds.), Handbook of Autoethnography, London–New York: Routledge Taylor & Francis Group, 57–83.
• Ardener E. 1975: The „Problem” Revisited, [w:] Ardener S. (ed.), Perceiving Women, London: Dent & Sons, 1–28.
• Ardener S. 1975: Introduction, [w:] Ardener S. (ed.), Perceiving Women, London: Dent & Sons, vii–xxiii.
• Bogocz I. 2017: Kilka pokornych i przekornych uwag na temat języka, [w:] Marcol K., Kajfosz J. (red.), Językowe i kulturowe modelowanie świata. Księga dedykowana Profesorowi Karolowi Danielowi Kadłubcowi, Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej i Uniwersytet Śląski, 97–113.
• Bourdieu P. 2004: Męska dominacja, tłum. L. Kopciewicz, Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Bourdieu P., Wacquant L.J.D., 2001: Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, tłum. A. Sawisz, Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Burszta W. 1986: Język a kultura w myśli etnologicznej, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
• Czesak A. 2015: Współczesne teksty śląskie na tle procesów językotwórczych i standaryzacyjnych współczesnej słowiańszczyzny, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Eller J.D. 2009: Antropologia kulturowa. Globalne siły, lokalne światy, tłum. A. Gąsior-Niemiec, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Ellis C. 2004: The ethnographic I: A methodological novel about teaching and doing autoethnography, Walnut Creek: AltaMira.
• Eriksen T.H. 1992: Linguistic hegemony and minority resistance, Journal of Peace Research 29, 3, 313–332.
• Greń Z. 2000: Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Greń Z. 2004: Tradycja i współczesność w językowym i kulturowym obrazie świata na Śląsku Cieszyńskim, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Halliday M.A.K., 1976: Anti-languages, American Anthropologist 78, 570–584.
• Hannan K. 1996: Borders of Language and Identity in Teschen Silesia, New York: Peter Lang.
• Hannan K. 1999: Language and ethnicity among students in Teschen Silesia, Nationalities Papers 27, 2, 191–203.
• Holman Jones S. 2009: Autoetnografia. Polityka tego, co osobiste, tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska, [w:] Denzin N.K., Lincoln Y.S. (red.), Metody badań jakościowych, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 175–218.
• Kacperczyk A. 2014: Autoetnografia – technika, metoda, nowy paradygmat? O metodologicznym statusie autoetnografii, Przegląd Socjologii Jakościowej X, 3, 32–74.
• Kacperczyk A. 2017: Rozum czy emocje? O odmianach autoetnografii oraz epistemologicznych przepaściach i pomostach między nimi, Kultura i Społeczeństwo 4, 127–148.
• Kajfosz J. 2001: Językowy obraz świata w etnokulturze Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn.
• Kamusella T. 2013: Języki i polityka w globalnej Europie, Fabryka Silesia 2(4), 47–51.
• Kroczek P. 2004: Gwara i tożsamość: młodzi na Śląsku Cieszyńskim, [w:] Kalaga W. (red.), „My som tukej”. Kilka szkiców o przestrzeniach Śląska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 91–98.
• Krop J. 2010: Z historii języka i piśmiennictwa polskiego na Śląsku Cieszyńskim, [w:] Wronicz J. (red.), Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego, wyd. 2, Ustroń: Muzeum Ustrońskie i Galeria na Gojach, 10–24.
• Kubica G. 2011: Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kubica G. 2016: How “Native” Is My “Native Anthropology”? Positionality and Reception of the Anthropologist’s Work in Her Own Community – A Reflexive Account, CARGO – Journal for Cultural and Social Anthropology 1–2, 81–99.
• Labocha J. 2016: Zaolziańska twórczość gwarowa, Socjolingwistyka 30, 81–88.
• Leach E.R. 1954: Political Systems of Highland Burma, Boston: Beacon Press.
• Lubaś W. 2013: Studia socjolingwistyczne, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Michna E. 2014: Odrębność językowa małych grup etnicznych i jej rola w procesie walki o uznanie oraz polityce tożsamości. Analiza porównawcza sytuacji Rusinów Karpackich i Ślązaków, Studia Humanistyczne AGH 13, 3, 115–130.
• Mucha J. 2005: Wielokulturowość etniczna i nieetniczna, [w:] Oblicza etniczności. Studia teoretyczne i empiryczne, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 51–62.
• Myśliwiec M. 2013: Ślōnskŏ godka – przaśny folklor czy język regionalny?, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 15, 3, 99–120.
• Panic I. (red.) 2010, Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, t. 1–3, Cieszyn: Urząd Miejski.
• Szkaradnik K. 2008: Milka ze trześni: we sztyróch kónskach roku wierszym, Ustroń: Galeria na Gojach.
• Szkaradnik K. (red.) 2017: Zmieszany zapach książek i jabłek. Wybór korespondencji Jana Wantuły z lat 1899–1953, Ustroń–Katowice: Galeria na Gojach i Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szmeja M. 2017: Śląsk – bez zmian (?). Ludzie, kultura i społeczność Śląska w perspektywie postkolonialnej, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Tambor J. 2006: Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość narodowa i etniczna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Uher B. 2014: Wokół Placu Kościelnego i Kościoła Jezusowego, Cieszyn: Ośrodek Wydawniczy „Augustana”.
• Wronicz J. 2010a: Charakterystyka gwary cieszyńskiej, [w:] Wronicz J. (red.), Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego, wyd. 2, Ustroń: Muzeum Ustrońskie i Galeria na Gojach, 28–30.
• Wronicz J. 2010b: Kultura szlachecka a kultura polska w aspekcie językowym, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXVI, 209–221.
• Wronicz J. 2013: Mowa Ślązaków – gwara, dialekt czy język regionalny (w związku z próbą zmiany statusu prawnego), LingVaria VIII, 1, 173–184.
• Wyderka B. 2012: Emancypacja dialektów, [w:] Korytkowska M., Popowska-Taborska H., Rudnik-Karwatowa Z., Siatkowski J. (red.), Językoznawstwo. Prace na XV Międzynarodowy Kongres Slawistów w Mińsku 2013, Warszawa: Komitet Słowianoznawstwa PAN, 203–209.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.32.3