Niechciane prawo do miasta? – kilka uwag o pozorności i uwarunkowaniach partycypacji w Polsce

• Authors: Brzeziński Kamil

Title variants

EN

An unwanted right to the city? – remarks on alleged participation in Poland and its determinants

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Prawo do miasta to możliwość współdecydowania przez mieszkańców o rozwoju oraz zmianach społecznych i urbanistycznych w ich miastach. Warunkiem urzeczywistnienia tego prawa jest miejska partycypacja, na którą składają się dwa – wzajemnie na siebie oddziałujące – elementy: ramy formalno-organizacyjne stwarzane przez władze miejskie, umożliwiające mieszkańcom włączenie się w procesy decyzyjne, oraz gotowość i chęć samych mieszkańców do korzystania z oferowanych im możliwości. W ostatnich latach doświadczamy „boomu” partycypacyjnego przejawiającego się coraz większą liczbą organizowanych konsultacji społecznych. W tym kontekście celem artykułu jest próba opisu kategorii miejskiej partycypacji oraz krytyczna analiza miejskich procesów partycypacyjnych wraz z ich uwarunkowaniami. Jednocześnie podkreślić należy, że tekst ma charakter teoretyczny, a analizowane czynniki warunkujące partycypację należy traktować jako zbiór przypuszczeń autora wymagający empirycznej weryfikacji.

EN

The right to the city is being able to co-decide about the city by its inhabitants. It can be implemented by means of urban participation that consists of two elements – a formal framework created by municipal authorities that enables city residents to join decision-making processes as well as readiness and willingness of the inhabitants to engage in such processes. In recent years, we have witnessed a “participation boom” that manifests itself through an increasing number of public consultations. In this context, the aim of the article is to describe the category of urban participation and offer a critical analysis of participatory processes and their determinants. At the same time, it should be emphasised that the article is theoretical in nature, and the analysed factors determining participation should be treated as a set of the author’s hypotheses that require empirical verification.

Keywords

PL

prawo do miasta; partycypacja społeczna; miejska partycypacja; działania pozorne

EN

the right to the city; public participation; urban participation; apparent actions

• Publisher: University of Warsaw - Centre for European Regional and Local Studies (EUROREG) and Regional Studies Association - Polish Section
• Journal: Studia Regionalne i Lokalne
• Year: 2020
• Issue: 2(80)
• Pages: 92-115

Contributors

author

Brzeziński Kamil

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Socjologii Wsi i Miasta

References

• Albert V., 2016, „Power, policy, and citizen participation in Santo Andre, Brazil”, Latin American Perspectives, t. 44, nr 2, s. 149–167.
• Albert V., 2017, „Ritualizations of petitioning and power. Participatory budgeting in Santo André, São Paulo (Brazil)”, w: A. Dapuez, F. Tola (red.), El arte de pedir. Antropología de dueños y suplicantes, Villa María: Eduvim, s. 149–174.
• Arnstein Sh.R., 2012, „Drabina partycypacji”, w: J. Erbel, P. Sadura (red.), Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 12–39.
• Bauman Z., 1997, „Wśród nas, nieznajomych – czyli o obcych w (po)nowoczesnym mieście”, w: A. Zaidler-Janiszewska A. (red.), Pisanie miasta. Czytanie miasta, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, s. 145–158.
• Brzeziński K., 2012, „Zaufanie społeczne w regionie łódzkim”, w: P. Starosta (red.), Zróżnicowanie zasobów kapitału ludzkiego i społecznego w regionie łódzkim, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 239–258.
• Brzeziński K., 2015, „Zaufanie społeczne a zaangażowanie obywatelskie w postprzemysłowych miastach Europy Środkowo-Wschodniej”, Folia Sociologica, nr 52, s. 127–146.
• Brzeziński K., 2016, „Między biernością a aktywnością obywatelską w kontekście łódzkiego budżetu obywatelskiego”, Studia Miejskie, t. 21, s. 167–181.
• CBOS, 2013, Wartości i normy – komunikat z badań BS/111/2013.
• CBOS, 2017, Sens życia – wczoraj i dziś – komunikat z badań nr 41/2017.
• CBOS, 2018, O nieufności i zaufaniu – komunikat z badań nr 35/2018.
• Czyżewski M., 2009, „Działania »neopozorne«. Uwagi na temat przeobrażeń komunikowania publicznego i życia naukowego”, Przegląd Socjologiczny, t. 58, nr 1, s. 9–31.
• Długosz D., Wygnański J.J., 2005, Obywatele współdecydują: przewodnik po partycypacji społecznej, Warszawa: Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych.
• Doliński D., 2005, „O tym, co pozytywnego może wyniknąć z narzekania”, w: M. Drogosz (red.), Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 53–68.
• Duda-Jastrzębska A., Gerwin M., Jagaciak M., Nazaruk-Napora M., Pilszczyńska K., 2018, Kierunek: panel obywatelski. Wskazówki dla zainteresowanych, Lublin: Lubelska Grupa Badawcza.
• Dymnicka M., 2013, Przestrzeń publiczna a przemiany miasta, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Dzwończyk J.M., 2018, „Demokracja bezpośrednia w Polsce jako instrument populistycznej polityki”, Horyzonty Polityki, t. 9, nr 28, s. 59–71.
• Frątczak-Mueller J., 2017, „Działania pozorne w programowaniu strategicznym jednostek samorządu terytorialnego”, Zoon Politikon, nr 7, s. 257–278.
• Frykowski M., Starosta P., 2008, „Kapitał społeczny i jego użytkownicy”, Przegląd Socjologiczny, t. 57, nr 1, s. 31–62.
• Gerwin M., 2012, „Odkrywanie demokracji”, w: P. Filar, P. Kubicki (red.), Miasto w działaniu. Zrównoważony rozwój z perspektywy oddolnej, Warszawa: Instytut Obywatelski, s. 24–53.
• Gerwin M., 2018, Panele obywatelskie. Przewodnik po demokracji, która działa, Kraków: Fundacja Otwarty Plan.
• Gombrowicz W., 1990, Testament, Warszawa: Res Publica.
• Harvey D., 2012, Bunt miast. Prawo do miasta i miejska rewolucja, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
• Hummon D.M., 1992, „Community attachment. Local sentiment and sense of place”, w: I. Altman, S.M. Low (red.), Place attachment, Nowy Jork – Londyn: Plenum Press, s. 253–278.
• Inglehart R., 1999, „Trust, well-being and democracy”, w: M. Warren (red.), Democracy and Trust, New York – Cambridge: Cambridge University Press, s. 88–120.
• Jaki plan miejscowy dla wschodniej części Muranowa? (raport), 2016, http://konsultacje.um.warszawa.pl/sites/konsultacje.um.warszawa.pl/files/mpzp_muranow_raport_wersja_ostateczna.pdf (dostęp: 20.10.2019).
• Kaźmierczak T., 2011, „Partycypacja publiczna: pojęcie, ramy teoretyczne”, w: A. Olech (red.), Partycypacja publiczna. O uczestnictwie obywateli w życiu wspólnoty lokalnej, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, s. 83–99.
• Kębłowski W., 2013, Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsługi, Warszawa: Instytut Obywatelski.
• Kochanowski J., 2010, Fraszki. Pieśni. Treny, Warszawa: Wydawnictwo Zielona Sowa.
• Krajowa Polityka Miejska 2023, 2015, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju.
• Krzewińska A., 2016, Deliberacja. Idea – metodologia – praktyka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kubicki P., 2011, „Nowi mieszczanie – nowi aktorzy na miejskiej scenie”, Przegląd Socjologiczny, t. 60, nr 2–3, s. 203–227.
• Kubicki P., 2016, Wynajdywanie miejskości. Polska kwestia miejska z perspektywy długiego trwania, Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Kusińska E., 2017, „Kształtowanie miejskich przestrzeni publicznych zgodnie z potrzebami lokalnych społeczności”, Przestrzeń – Urbanistyka – Architektura, t. 2, s. 85–94.
• Langton S., 1978, „What is citizen participation?”, w: S. Langton (red.), Citizen Participation in America: Essays on the State of the Art, Lexington: Lexington Books, s. 13–24.
• Lefebvre H., 2012, „Prawo do miasta”, przeł. E. Majewska, Ł. Stanek, Praktyka Teoretyczna, nr 5, s. 183–197, http://www.praktykateoretyczna.pl/PT_nr5_2012_Logika_sensu/14.Lefebvre.pdf (dostęp: 10.10.2018).
• Leszkowicz-Baczyński J., 2016, „Budżet partycypacyjny jako szansa redukcji społecznych problemów miast”, Przegląd Socjologiczny, t. 65, nr 1, s. 147–167.
• Lewandowski E., 2008, Charakter narodowy Polaków i innych, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA.
• Lewicka M., 2012, Psychologia miejsca, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Lutyński J., 1990, Nauka i polskie problemy – komentarz socjologa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Madejska M., 2014, „Zagubiona tożsamość – »problem łódzki« na tle pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego”, w: A. Popławska, B. Świtalska, M. Wasilewski (red.), Pamięć – Pogranicze – Oral History, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, s. 94–108.
• Marks-Krzyszkowska M., Michalska-Żyła A., 2018, „Wyznaczniki gotowości zaangażowania się mieszkańców we współzarządzanie gminą wiejską”, Studia Obszarów Wiejskich, t. 51, s. 99–117.
• Martela B., 2013, „Budżet partycypacyjny w Polsce – wdrożenie i perspektywy”, Władza Sądzenia, nr 2, s. 24–33.
• Mergler L., Pobłocki K., Wudarski M., 2013, Anty-bezradnik przestrzenny: prawo do miasta w działaniu, Warszawa: Fundacja Res Publica im. H. Krzeczkowskiego.
• Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Miessen M., 2013, Koszmar partycypacji, przeł. M. Chopitany, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
• Misztal W., Kościański A., 2019, „W kierunku »ideału« społeczeństwa obywatelskiego”, w: A. Kościański, W. Misztal (red.), Falująca obywatelskość. Stare wzory i nowe tendencje, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 9–38.
• Narodowy Plan Rewitalizacji 2022 – założenia, 2014, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju.
• Nowak S., 1979, „System wartości społeczeństwa polskiego”, Studia Socjologiczne, nr 4(75), s. 155–173.
• OECD, 2015, How’s Life? 2015: Measuring Well-being, Paris: OECD Publishing.
• Olech A., 2014, „Między zainteresowaniem a zaangażowaniem – aktywność obywatelska i organizacje pozarządowe w Polsce”, Analizy i Opinie, nr 7, http://www.isp.org.pl/uploads/analyses/834940208.pdf (dostęp: 10.04.2017).
• Opracowanie i przeprowadzenie programu partycypacji społecznej w procesie rewitalizacji centrum Łodzi (raport końcowy), 2015, http://centrumwiedzy.org/wp-content/uploads/2016/10/PILOTA%C5%BB-%C5%81%C3%93D%C5%B9-H-RAPORTKO%C5%83COWY-PROGRAM-PARTYCYPACJI-SPO%C5%81ECZNEJ.pdf (dostęp: 20.10.2019).
• Panek G., 2018, „Zarządzanie procesem rewitalizacji – między populizmem a partycypacją”, Zeszyty prasoznawcze, t. 61, nr 1(233), s. 116–128.
• Participatory Budgeting World Atlas, 2019, https://www.oficina.org.pt/participatory-budgeting-world-atlas-2019.html (dostęp: 20.10.2019).
• Paxton P., 1999, „Is the social capital declining in the United States? A multiple indicator assessment”, American Journal of Sociology, t. 105, nr 1, s. 88–127.
• Peisert A., 2017, „Zróżnicowanie postaw wobec konsultacji społecznych w Polsce jako przejaw regionalnego zróżnicowania tradycji obywatelskich”, Przegląd Socjologiczny, t. 66, nr 3, s. 97–113.
• Pobłocki K., 2013, „Prawo do odpowiedzialności”, w: M. Miessen, Koszmar partycypacji, Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, s. 7–37.
• Przybylski B.K., Żuk N., 2009, „Problematyczność koncepcji działań pozornych Jana Lutyńskiego – na przykładzie badania organizacji studenckich Uniwersytetu Łódzkiego”, Przegląd Socjologiczny, t. 58, nr 1, s. 191–207.
• Putnam R.D., 2008, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
• Raport z konsultacji dotyczących budżetu obywatelskiego na 2014 rok; https://uml.lodz.pl/files/public/dla_mieszkanca/BudzetObywatelski/2014-konsultacje-raport.pdf (dostęp: 20.10.2019).
• Raport z konsultacji dotyczących budżetu obywatelskiego na 2015 rok; http://archiwum.bip.uml.lodz.pl/_plik.php?id=38724&PHPSESSID=6a9dd6fe6a899f5f48d-597b51992ec80 (dostęp: 20.10.2019).
• Sadik-Khan J., Solomonow S., 2017, Walka o ulice. Jak odzyskać miasto dla ludzi, Kraków: Wysoki Zamek.
• Sadura P., Erbel J., 2012, „Wstęp”, w: Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Setkowicz P., 2017, „Kryzys zaufania. Partycypacja społeczna i podsycanie konfliktów w procesie kształtowania środowiska miejskiego na przykładzie Krakowa”, Przestrzeń – Urbanistyka – Architektura, t. 2, s. 341–352.
• Siciarek M., 2014, „Narzędzia partycypacyjne nie gwarantują partycypacji”, w: Ł. Bukowiecki, M. Obarska, X. Stańczyk (red.), Miasto na żądanie. Aktywizm, polityka miejska, doświadczenia, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 153–157.
• Siemiński W., 2014, „Partycypacja spontaniczna a kształtowanie przestrzeni”, w: Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym, Warszawa: Towarzystwo Urbanistów Polskich, Oddział w Warszawie, s. 33–55.
• Simmel G., 2005, „Obcy”, w: Socjologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• „Spotkajmy się na podwórku” – podsumowanie spacerów studyjnych, 2018, ttps://dialogspoleczny.krakow.pl/wpcontent/uploads/2018/10/spacer_I_TuraZZM.pdf (dostęp:
• 20.10.2019).
• Starosta P., 1995, Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory porządku makrospołecznego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Starosta P., 2016, Społeczny potencjał odrodzenia miast poprzemysłowych, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Surdej A., 2000, „Partycypacja”, w: Z. Bokszański, A. Kojder (red.), Encyklopedia socjologii, t. 3., Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Szafrańska E., 2016, Wielkie osiedla mieszkaniowe w mieście postsocjalistycznym. Geneza, rozwój, przemiany, percepcja, Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Szpak A., 2016, „Right to the city as a new paradigm within the concept of human security”, Polish Political Science Yearbook, t. 45, s. 367–381.
• Szpak A., 2017, „Prawo do miasta jako nowy kierunek rozwoju miast”, Studia Miejskie, t. 25, s. 177–188.
• Sztompka P., 2007, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Znak.
• UNESCO,UN-HABITAT,2009,Urban Policies and the Right to the City. Rights, responsibilities and citizenship, http://unesdoc.unesco.org/images/0017/001780/178090e.pdf (dostęp: 20.10.2018).
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578.
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie wojewódzkim, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576.
• Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału państwa, Dz.U. 1998 nr 96 poz. 603.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 876.
• Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji, Dz.U. 2015 poz. 1777.
• Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. 2018 poz. 130.
• Verba S., Nie N.H., 1972, Participation in America: Political Democracy and Social Equality, New York: Harper & Row.
• Verba S., Nie N.H., Kim J-O., 1978, Participation and Political Equality: A Seven-Nation Comparison, Chicago: Chicago University Press.
• Wampler B., 2007, „A guide to participatory budgeting”, w: A. Shah (red.), Participatory Budgeting, Washington: The World Bank, s. 1–55.
• Weber M., 1984, Szkice z socjologii religii, przeł. J. Prokopiuk, H. Wandowski, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Weber M., 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Wnuk-Lipiński E., 2005, Socjologia życia publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Wojciszke B., Baryła W., 2005, „Kultura narzekania, czyli o psychicznych pułapkach ekspresji niezadowolenia”, w: M. Drogosz (red.), Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają, Gdańsk: GWP, s. 35–68.
• Wojciszke B., Pieńkowski R., Krzykowski G., 1995, „Polska norma negatywnego myślenia o świecie społecznym”, Kolokwia Psychologiczne, nr 4, s. 23–41.
• World Value Survey, www.worldvaluesurvey.org (dostęp: 12.09.2018).
• Załęcki J., 2018, „Demokracja partycypacyjna (na przykładzie Gdańska)”, Miscellanea Anthropologica et Sociologica, t. 19, nr 1, s. 178–193.
• Zarycki T., 1997, „Nowa przestrzeń społeczno-polityczna Polski”, Studia Regionalne i Lokalne, t. 23, nr 56.
• Zysiak A., 2011, „Trudne dzieciństwo – w poszukiwaniu tożsamości Łodzi”, w: J. Gałuszka (red.), Wokół nowego centrum Łodzi, Łódź: EC-1 Łódź – Miasto Kultury, s. 103–120.