Национальное самосознание и интеграционные процессы лужицких сербов в Германской империи Часть II: От первой миров войны до наших дней (от 1914 года до начала XXI в.)

• Authors: Matelski Dariusz
• Languages of publication: RU

Abstracts

RU

Первая мировая война (1914–1918) была неразрывно связана с массовым призывом в армию. Это имело, несомненно, большое влияние на снижение популяции лужичан в Германии. Их число уменьшилось между переписями 1910 и 1925 гг., с 102 801 до 70 998 человек. После Первой мировой войны не удалось выделить Лужицы как независимого от Германии государства. 7 октября 1925 года имело место слияние национальных лужицких организаций (Отчизна лужицкая, Домовина, Лужицкая народная партия) и создание лужицкого народного совета, который 26 января 1924 г. Приступил к Ассоциации национальных меньшинств в Германии. Печатным органом Союза был ежемесячник «Kulturwille» (с января 1926 г. «Kulturwehr»), который не появился до 1938 г. Его редактором был лужичанин Ян Скала (1889–1945). Переписи с 1925 и 1933 гг. сообщили, что в Германии, где проживает почти 73 тыс. лужичан. При Гитлере расторгнуты были все лужицкие орга- низации и в обеих частях Лужицы более чем 60 лужицких наименований мест были заменены немецкими. Годы Второй мировой войны (1939–1945) является наиболее трагическим периодом в истории лужичан – это время еще более жестких преследований, арестов, закрывания лужичан в концлагерях, уничтожения их имущества, подавления всех форм автономии и самоорганизации. Свободу от нацизма лужичаном 6 апреля 1945 г. привели войска I Украинского фронта Красной Армии и Второй польской ар- мии. 23 марта 1948 г. – под давлением советских оккупационных властей– Национальный парламент (Landtag) Саксонии принял закон, гарантиру-ющий права лужичаном. Власть ГДР пыталась уменьшить население лужичан и использования лужицкого языка. Только после поглощения ГДР Федеративной Республикой Германии – называемого вторым объединени- ем Германии – 3 октября 1990 г., лужицкое население стало использовать гражданские свободы в соответствии с Основным Законом ФРГ. В настоящее время в Германии проживает около 60 тысяч лужичан, из которых 20 000 в Бранденбурге (протестанты) –говорящий по-нижнелужицки (похожий на польский язык), и 40 000 в Саксонии (католиков) – говорящий по-верхнелужицки (похожий на чешский язык). Большинство из них – по- жилые люди (60 лет и больше). Младшие говорят почти исключительно на немецком языке.

EN

The First World War (1914–1918) was inextricably connected with regular conscription. Undoubtedly it had a huge impact on reducing the population of Sorbs in Germany. Their number decreased from 102 801 to 70 998 people between the censuses in 1910 and 1925. After World War I, Lusatia failed to become a country independent of the German Empire. On 7 October 1925 the national organizations of Sorbs united (Maćica Serbska, Domowina, Lusatian Alliance) and established the Wendish People’s Party, which on 26 January 1924 accessed the Association of National Minorities in Germany. The Association’s publication was the monthly “Kulturwille” (since January 1926 “Kulturwehr”), which was issued until 1938. Its editor was a Sorb – Jan Skala (1889–1945). The censuses of 1925 and 1933 claimed that nearly 73,000 Sorbs lived in Germany. Under Hitler all Sorbian associations were dissolved and in both parts of Lusatia more than 60 Sorb ian place names were removed and replaced by German ones. The years of World War II (1939–1945) is the most tragic period in the history of the Sorbs – a period of even worse persecutions, arrests, taking the Sorbs to the concentration camps, the destruction of their properties, the suppression of all forms of autonomy and selforganization. Freedom from Fascism was given to the Sorbs on 6 April 1945 by troops of First Ukrainian Front and the Polish Second Army. On 23 March 1948 – under pressure from the Soviet occupation authorities – the National Parliament of Saxony (Landtag) passed a law guaranteeing the rights of the Sorbs. GDR authorities sought to reduce the population of the Sorbs and the use of Sorbian language. Only after the absorption of the GDR by the FRG – called the second unification of Germany – on 3 October 1990, the Sorbian population began to use civil rights emerging from the Basic Law of the FRG. Currently about 60,000 Sorbs live in Germany, out of which 20,000 in Brandenburg (Protestants) speaking Lower Sorbian (similar to Polish), and 40,000 in Saxony (Catholics) speaking Upper Sorbian (similar to Czech). The majority are elderly people (60 and over). Younger generation speaks almost exclusively German.

Keywords

RU

лужичание; Ассоциация национальных мень-; шинств в Германии; Федеративная Республика; Германия; Германская Де-; мократическая Республика, Германия; Лужица, национальная идентич-; ность

EN

Sorbs; Association of National Minorities in Germany; the Federal Republic of Germany; the German Democratic Republic; Germany; Lusatia; national identity

• Publisher: Wydawnictwo Adam Marszałek
• Journal: Nowa Polityka Wschodnia
• Year: 2014
• Volume: 2(7)
• Pages: 182-209

Contributors

author

Matelski Dariusz

• Научно-Исследовательский Институт Документации и Исследований Произведений искусства Карольа Эстреихэра мл. Краков

References

• Adamski, Ł., Maśluk, M. (2005, 6 июня). Ostatni Łużyczanie walczą by przetrwać. Gazeta Wyborcza, 129(4843).
• Błaszczyk, S. (1973). Tadeusz Wróblewski (1914–1972). Wspomnienie pośmiertne i wykaz publikacji. Lud, 57.
• Černý, M., Kaleta, P. (red.) (2008). Stoletý most mezi Prahou a Budyšínem. Společnost přátel Lužice (1907–2007). Praha.
• Chałupczak, H. (1989). Deklaracja z 5 listopada 1937 r. a problem mniejszości polskiej w Niemczech. Przegląd Zachodni, 1.
• Chałupczak, H. (1990). II Rzeczpospolita a mniejszość polska w Niemczech. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (wyd. drugie, Poznań 1992).
• Cygański, M. (1997). Łużyce w polityce Polski, Czechosłowacji, Związku Radzieeckiego i Jugosławii w latach 1946–1948. Studia Śląskie, 56.
• Cygański, M., Leszczyński, R. (1997). Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan (t. II: Lata 1919–1997). Opole: Państwowy Instytut Naukowy–Instytut Śląski.
• Cygański, M., Leszczyński, R. (2002). Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan (t. I: Dо 1919 roku). Opole: Opole: Państwowy Instytut Naukowy–Instytut Śląski.
• Dokumentation der Zeit. (1955). тетрадь 95.
• Domowina-Verlag Bautzen. (б.р.a). Franc Šěn. Извлекаются из http://www.domowinaverlag.de/hs/awtorojo/50-sen-franc [5.12.2013].
• Domowina-Verlag Bautzen. (б.р.b). Kito Lorenc. http://www..de/de/autoren/57-lorenc-kito [5.12.2013].
• Elle, L. (1995). Sprachenpolitik in der Lausitz. Eine Dokumentation 1949–1989. Bautzen: Domowina.
• Fiedor, K. (1984). Serbołużyczanie w świetle najnowszej literatury NRD. Przegląd Zachodni, 1.
• Geisebrecht, L. (1843). Wendische Geschichte (t. I–III). Berlin.
• Golecka, A. (2003). Serbołużyczanie w Niemczech. Annales Universitatis Mariæ Curie-Skłodowska, sectio K, X.
• Grós, J. (red.). (1972). Domowina. Zarys stawiznow, Budyšin: Domowina. Instytut Historii, Uniwersytet Opolski. (2009). Jan Skala (1889–1945) działacz narodowy,publicysta i twórca. Извлекаются из http://historia.uni.opole.pl/show.php?id=71&lang=pl&m=1 [5.12.2013].
• Janicki, L., Koprucka-Purolowa, J., Demby, B., (red.). (1989). Ustawa Zasadnicza (Konstytucja) Republiki Federalnej Niemiec. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland. Польская и немецкая версии с учетом текстов всех очередныхизменений по состоянию на 31.12.1987 г. Poznań: Instytut Zachodni.
• Jaworski, T., Ostrowski, M. (red.). (1995). Łużyce – w nowożytnych i najnowszych dziejach Europy Środkowej. Zielona Góra.
• Jaworski, T., Pyżewicz, W. (red.). (1998). Serbołużyczanie – Łużyce. Badania historyczne i fascynacje. Zielona Góra: WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego.
• Kaleta, P. (2006). Češi o Lužických Srbech.Český vědecký, publicistický a umělecký zájem o Lužické Srby v 19. století a sorabistické dílo Adolfa Černého. Praha.
• Kochański, W. (1946). Bratni szczep Łużyczan. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Kochański, W. (1947). Sprawa łużycka na nowych torach. Przegląd Zachodni, 11.
• Kochański, W. (1948). Autonomia kulturalna Łużyc. Przegląd Zachodni, 6.
• Kochański, W. (1962). Dole i niedole Serbołużyczan. Warszawa: Książka i Wiedza.
• KOMK. (2009, 23 kwietnia). Interepelacja w sprawie Serbołużyczan. Pobrane z http://www.komk.ovh.org/obywatel_32.html [5.12.2013].
• Konstytucja Niemieckiej Republiki Demokratycznej. (1950). Warszawa: Drukarnia Ministerstwa Sprawiedliwości.
• Krasuski, J. (1998). Historia Niemiec. Wrocław: Ossolineum (wyd. drugie 2004).
• Krasuski, J. (2009). Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze. Poznań: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Krječmaŕ, M. (1955). Mikławš Andricki [(1871–1908)] – jeho žiwjenje a skutkowanje. Budyšin.
• Kuberski, L. (1985). „Nowiny Codzienne” o Serbach Łużyckich w latach 1933–1939. Научные записки ВПШ в Ополе, История XXII.
• Kuberski, L., Pałys, P. (2005). Od inkorporacji do autonomii kulturalnej – kontakty polsko-serbołużyckie w latach 1945–1950. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kuberski, L., Pałys, P. (ред.) (2000). Serbołużyczanie – kultura i historia. Brzeg, wyd.
• BCK. „Kulturwehl” – organ mniejszości narodowych w Niemczech. (1925). Strażnica Zachodnia, IV(4–6).
• Kulturnostawizniski kalendaria za lěta 2006–2015, Budyšin 2005. Pobrane z http://domowina.sorben.com/dokumenty/kalendarij.pdf [26.11.2013].
• Kunze, P. (1990). Überlick über die Geschichte der Sorben. Bautzen.
• Lausitzer Rundschau. (2013, 6 August). Erinnerung an Mina Witkojc und Anton Nawka. Pobrane z http://www.lr-online.de/kultur/Erinnerung-an-Mina-Witkojc-und-Anton-Nawka;art1073,4289337 [5.12.2013].
• Leszczyński, R. (2000). My i oni. Kontakty kulturalne Polaków i Łużyczan. Opole: Stowarzyszenie Instytut Śląski, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Ślaski w Opolu.
• Major, T. O. (2013, 9 listopada). Łużyce. Pobrane z http://luzycelichotneaswobodne.blogspot.com/2013/11/normal-0-21-false-false-false-pl-x-none.html [5.12.2013].
• Marti, R. (1990). Probleme Europäischer Kleinsprachen. Sorbisch und Bündnerromanisch, München: O. Sagner.
• Matelski, D. (2005a). Polacy w Niemczech między wojnami (1919–1939). Przegląd Nauk Historycznych, IV.
• Matelski, D. (2005b). Poljaki w Germanii pośle I mirowoj wojny. W: Agop Garabedyan (red.), Malcinstweni i etnoreligiozni problemi w Jugoiztoćna i Centralna Jewropa mieżdu dwiema swietowni wojni. Sofia: Bułgarska akademija na naukime –Instytut po bałkanistyka.
• Mazurski, K.R. (1987). Łużyce w prasie polskiej lat 1945–1950. Sobótka, 3.
• Mazurski, K.R. (1994). Łużyce – nasz zachodni sąsiad. Warszawa–Wrocław: Rada Główna KFiT „Kolejarz”.
• Meškank, J. (1955). Serbske ludowe bajki. Berlin.
• Meškank, J. (1957). Serbske narodne drasty. 2. Drasta Katolskich Serbow. Budyšin.
• Meškank, J. (1958). Wotrow a wokolina. Přinošk k wjesnej chronice. Budyšin.
• Meškank, J. (1973). Die Ortsnamen der Oberlausitz. Bautzen.
• Michałek, F. (1992). Wyniki badań socjolingwistycznych przeprowadzonych na łużyckim obszarze dwujęzycznym w 1987 r. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 31(1).
• Mieczkowska, M. (1993). Łużyce a polska opinia publiczna w latach 1945–1949. Lětopis, 40(1).
• Mieczkowska, M. (2002). Między koncepcją a praktyką: Polska wobec Łużyc w latach 1945–1990. Szczecin.
• Mieczkowska, M. (2006). Polska wobec Łużyc w drugiej połowie XX wieku: wybrane problemy. Szczecin.
• Nowak-Njechorński, M. (1927). Ruskie byliny. Praha.
• Nowak-Njechorński, M. (1950). Po serbskich pućach, Budyšin 1936. [Nowak-Niechorński, M.], Wusaty Krjepjel a druhe bajki. Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1952). Wuknimy dolnoserbski. Krótki kurs delnjoserbšćiny za hornjołužiskich Serbow. Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1952). Zapiski Bobaka, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1954). Serbski Wšudźebył, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1954). Mišter Krabat, Budyšin (Mistrz Krabat. Dobry łużycki czarodziej, Katowice 1979).
• Nowak-Njechorński, M. (1957). Kołowokoło Błotow, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1958). Bołharske podlěćo, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1960). Wot wčerawša na jutřiše, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1961a). Molerjo, spěwarjo, podróżnicy, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1961b). Pod Pamirom a za Kaukazom, Budyšin.
• Nowak-Njechorński, M. (1967). Baćon a žaby a druhe bajki, Budyšin. nowycasnik. (б.р.a). „Bój se Boga, cesć togo krala”. Pobrane z http://www.nowycasnik.de/historija/2 [5.12.2013]
• nowycasnik. (б.р.b). Dwójaki „tužny kóńc”. Pobrane z http://www.nowycasnik.de/historija/4 [5.12.2013].
• obrazovy-atlas. (б.р.). Bjarnat Krawc a jeho dcera. Pobrane z http://2009.obrazovy--atlas.cz/mesto/?id=153 [5.12.2013].
• Pałys, P. (1996). Kwestia serbołużycka w prasie Polskiego Związku Zachodniego w latach 1945–1947. Lětopis, 43(1).
• Pałys, P. (red.). (2008). Mniejszości narodowe i etniczne w Europie Środkowej. W 60-lecie uchwalenia Ustawy Serbołużyckiej. Opole.
• Piotrowski, B. (1971). Rządy niemieckie Saksonii i Prus a ruch narodowo-kulturalny Serbów łużyckich. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Pronjewič, A. S. (1995). Stejiščo ZSRR při rozrisanju serbskeho narodneho prašenjapo 2. swětowej wójnje. Rozhlad, 45(7/8).
• Rzetelska-Feleszko, E. (1992). Perspektywy utrzymania się języka i narodowości łużyckiej w Zjednoczonych Niemczech. Kultura i Społeczeństwo, 36(1).
• Rzetelska-Feleszko, E. (1993a). Łużyczanie w Niemczech. Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa, II, 1(2).
• Rzetelska-Feleszko, E. (1993b). Odrodzenie „Maćicy Serbskiej” w Budziszynie. Studia Filologii Polskiej, 31.
• Rzetelska-Feleszko, E. (1996). Imiona łużyckich katolików w latach 1945–1995. Onomastica, 41.
• Rzetelska-Feleszko, E. (2002). Wpływ samodzielności/niesamodzielności na status języka „małych narodów” słowiańskich. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 58.
• Schiller, K. J., Thiemann, M. (1979). Geschichte der Sorben. Von 1945 bis zur Gegenwart (t. IV). Bautzen: Domowina.
• Schulze-Šołta, D. (2002). Serbołużyczanie – najmniejszy naród słowiański. Pro Lus, I.
• Schulze-Šołta, D. (2008). Eine Kirche – zwei Völker. Deutsche, sorbische und lateinische Quellentexte und Beiträge zur Geschichte des Bistums Dresden-Meißen. Bautzen– Leipzig.
• Schulze-Šołta, D. (2011). Nabožina a narodnosć pola katolskich Serbow w Hornjej Łužicy [=Religion und Nationalität bei den katholischen Sorben in der Oberlausitz]. Lětopis, 58(1), s. 44–50.
• Schurmann, P. (1998). Die sorbische Bewegung 1945–1948 zwischen Selbstbehauptung und Anerkennung. Budyšin.
• Schurmann, P. (2000). Nadźija na swobodu. Serbja w Sowjetskim wobsadniskim pasmje 1945–1949. Budyšin.
• Schurmann, P. (2003). Die Sorben (Wenden) in der Niederlausitz im 20. Jahrhundert. Eine Quellenauswahl. Cottbus.
• Serbske Nowiny. (1918, 20 ноября).
• Serbski gymnazij Budyšin. (б.р.). Pobrane z http://www.sorbisches-gymnasium.de/projekt1/Bildmaterial/Nawka_Michal6.gif [5.12.2013].
• Serbski Institut. (б.р.). PROF. DR. SC. DIETRICH SCHOLZE-ŠOŁTA. Pobrane z http://www.serbski-institut.de/cms/de/138/Prof-Dr-sc-Dietrich-Scholze-%C5%A0o%C5%82ta-(Abteilungsleiter-und-Institutsdirektor) [5.12.2013].
• Siatkowska, E., Molasa, J. (red). (1996). Sprawy łużyckie w ich słowiańskich kontekstach. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Filologii Słowiańskiej.
• Šołta, J. (1984). Zarys dziejów Łużyczan. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Šołta, J. i in. (ред). (1975). Stawizny Serbow. Cyłkowne předstajenje (t. I–III) Budyšin: Domowina.
• Šołta, J., Kunze, P., Šěn, F. (red.). (1984). Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Budyšin.
• Šůla, J. (2005, czerwiec–sierpień). Z dějin bojů o lužickosrbský národní stat. Interpelace Jana Cyže a dr. Mikławše Krječmara ze dne 14. července 1945. Českolužický věstník, 15(7–8), 47–55. Pobrane z http://stare.luzice.cz/clv/2005/clv_2005-07-08.pdf [24.11.2013].
• Urban, R. (1980). Die sorbische Volksgruppe in der Lausitz 1949–1977. Marburg/Lahn: J.G. Herder-Institut.
• Völkel M. (1994). Přinoški k stawiznam serbskeho pismowstwa lět 1945–1990. Budyšin: Domowina.
• Wikipedia. (б.р.a). Jurij Brězan. Pobrane z http://pl.wikipedia.org/wiki/Jurij_Br%C4%9Bzan [5.12.2013].
• Wikipedia. (б.р.b). Stanislaw Tillich. Pobrane z http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanislaw_Tillich [5.12.2013].
• Witkojc, M. (1925). Dolnoserbske basni (Wiersze dolnołużyckie). Budyšin.
• Witkojc, M. (1934). Wĕnašk błośańskich kwĕtkow (Bukiet kwiatów z Błot). Budyšin.
• Witkojc, M. (1955). K swĕtłu a słyńcu (Do światła i słońca). Berlin.
• Witkojc, M. (1958). Prĕdne kłoski (Pierwsze kłosy). Berlin.
• Witkojc, M. (1987). Po drogach casnikarki (Drogi dziennikarki). Budyšin.
• Wojciechowski, M. i Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. (2005). Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z dnia 26 stycznia 1934 r. z perspektywy Polski i Europy w siedemdziesiątą rocznicę podpisania: Studia. Toruń: CEE.
• Wróblewski, T. (1962). Organizacja Serbołużyczan „Domowina” w 50-rocznicę swego istnienia. Przegląd Zachodni, 6.
• Wróblewski, T. (1963). Piętnaście lat „Ustawy o zagwarantowaniu praw ludności serbołużyckiej”. Przegląd Zachodni, 3.
• Wrzesiński, W. (1993). Polski ruch narodowy w Niemczech w latach 1922–1939 (wyd. drugie). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich (wyd.trzecie, Toruń 2004).
• Wyder, G. (1994). Współpraca organizacji łużyckich i Związku Polaków w Niemczech w okresie międzywojennym (1918–1939) a problem mniejszościowy. Lětopis, 41(2).
• Wyder, G. (2003). Łużyce w polskiej literaturze historycznej XIX wieku i okresu międzywojennego. Zielona Góra.
• Znamierowska-Rakk, E. (red.) (2011). Centrum i peryferie Europy Środkowo-Wschodniej – kształtowanie się terytoriów i granic państw od średniowiecza do współczesności. Warszawa: Neriton–Instytut Historii PAN.
• Zwahr, H. (1966). Bauernwiderstand und Volksbewegung in der Oberlausitz (1900–1918). Bautzen: Domowina-Verlag VEB.
• Zwahr, H. (1968). Sorbische Volksbewegung. Dokumente zur antisorbischen Staatspolitik im preuβischen-deutschen Reich zur Oberlausitzer Bauernbewegung und zur sorbischen nationalen Bewegung 1872–1918. Quellenauswahl. Bautzen: Domowina.
• Воецки, М. (red.) (2000). Serbołużyczanie na terenach przygranicznych – Łużyce Zachodnie i Łużyce Wschodnie. Zielona Góra.