Tēlephilon – tajemnicza roślina wróżebna potwierdzająca wzajemność w miłości

• Authors: Elwira Kaczyńska

Title variants

EN

Tēlephilon – a Mysterious Plant Used to Charm Whether a Love is Reciprocal

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Fitonim grecki τηλέφιλον (dosłownie ‘miłość z daleka’) pojawia się w antycznej i bizantyńskiej literaturze (Teokryt, Id. 3.28-30; Agatiasz, AP V 296) i leksykografii (Hesychios, HAL τ-24), a także w kreteńskiej nazwie wodnej Τηλεφίλας (IC 174.26). Oznacza on jakąś roślinę, za pomocą której greccy kochankowie próbowali wywróżyć sobie, czy ich miłość będzie odwzajemniona. W źródłach antycznych i bizantyńskich (Pedanios Dioskurides, Ps.-Dioskurides; cod. Parisinus gr. 2419) owa tajemnicza roślina nosi wariantową nazwę τηλέφιον, jak tego dowodzi grecki synonim ἀείζῳον ἄγριον, poświadczony w pracach leksykograficznych. Nieregularna zmiana τηλέφιλον > τηλέφιον pojawiła się na skutek dysymilacji progresywnej (typu λ–λ > λ–ø). Źródła antyczne dowodzą, że grecki fitonim τηλέφι(λ)ον oznaczał jakąś roślinę podobną do portulaki pospolitej (Portulaca oleracea L.), przypuszczalnie ‘Andrachne telephioïdes L.’. Jako alternatywę można brać rozchodnik biały (Sedum album L.) albo rozchodnik gwiazdowy (Sedum stellatum L.).

EN

The Greek phytonym τηλέφιλον (literally ‘far-love, love-in-absence’) is attested in the Ancient and Medieval Greek literature (Theocritus, Id. 3.28–30; Agathias, AP V 296) and lexicography (Hesychius, HAL τ-24), as well as in the Cretan river name Τηλεφίλας (IC 174. 26). This appellative (of Doric origin) refers to a mysterious plant, used by the Greek lovers to charm whether their love is mutual or not. The same plant is called τηλέφιον in the ancient and medieval sources (Pedanios Dioscorides, Ps.-Dioscorides; cod. Parisinus Gr. 2419), as it is confirmed by the Greek synonym ἀείζῳον ἄγριον, attested in ancient lexicographic works. Irregular change τηλέφιλον > τηλέφιον appears to be caused by the progressive dissimilation (λ–λ > λ–ø). Ancient sources demonstrate clearly that the Greek phytonym τηλέφι(λ)ον means a plant similar to ‘common purslane, Portulaca oleracea L.’, probably ‘Andrachne telephioïdes L.’. Other possible alternatives refer to two Mediterranean plants: ‘white stonecrop, Sedum album L.’ or ‘starry stonecrop, Sedum stellatum L.’.

Keywords

PL

dysymilacja; język grecki; nazwy roślin

EN

disimilation; Greek language; phytonymy

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 3: Filologia klasyczna
• Pages: 95-110

Contributors

author

Elwira Kaczyńska

• Wydział Filologiczny, Uniwersytet Łódzki

References

• Słownik grecko-polski. Red. Z. Abramowiczówna. T. IV. Warszawa: PWN 1965.
• Diccionario griego-español. Red. F.R. Adrados. T. II. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas 1989.
• Allesch C.A.: Ein Ständchen für Amaryllis – Untersuchungen zu Theokrits Komos (Idyll 3). Wien: Universität Wien 2013.
• André J.: Notes de lexicographie botanique grecque. Paris: Librairie Ancienne Honoré Champion 1958.
• André J.: Les noms de plantes dans la Rome antique. Paris: Société d’Édition «Les Belles Lettres» 1985.
• Andriotis N.P. [Ανδριώτης Ν.Π.]: Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών 19903.
• Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20022.
• Babiniotis G. [Μπαμπινιώτης Γ.]: Ετυμολογικό λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας 20112.
• Brown R.A.: Evidence for Pre-Greek Speech on Crete from Greek Alphabetic Sources. Amsterdam: Adolf M. Hakkert 1985.
• Brugmann K.: Griechische Grammatik. Lautlehre, Stammbildungs- und Flexionslehre, Syntax. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 19134.
• Carnoy A.: Dictionnaire étymologique des noms grecs des plantes. Louvain: Publications Universitaires, Institute Orientaliste 1959.
• Chaniotis A.: Die Verträge zwischen kretischen Poleis in der hellenistischen Zeit. Stuttgart: Franz Steiner Verlag 1996.
• Διοσκουρίδου περὶ ὕλης ἰατρικῆς. Tłum. E. Chorafas [E. Χωραφάς]. T. II. Αθήνα: Εκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2002.
• Delatte A.: Le lexique de botanique du Parisinus Graecus 2419. W: Serta Leodiensia ad celebrandam patriae libertatem iam centesimum annum recuperatam composuerunt philologi Leodienses. Mélanges de philologie classique publiés a l’occasion du centenaire de l’indépendance de la Belgique. Liège–Paris: Imp. H. Vaillant-Carmanne, S.A., Édouard Champion 1930 s. 59-101.
• Дворецкий И.Х.: Древнегреческо-русский словарь. T. I. Москва: Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей 1958.
• Effenterre van H., Effenterre van M.: La terminologie des bornages frontaliers. W: Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums. T. IV (1990). Red. E. Olshausen, H. Sonnabend. Amsterdam: Rodopi 1994 s. 111-125.
• Fortes Fortes J.: Los fitónimos griegos (Estudios de lingüística y paleoetnobotánica). Tesis doctoral. T. I-II. Barcelona: Universidad de Barcelona 1980.
• Gawryś W.: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica 2008.
• Dioscórides. Plantas y remedios medicinales (De materia medica) libros I-III. Tłum. M. García Valdés. Madrid: Editorial Gredos 1998.
• Goldstein D.: Dissimilation. W: Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics. Red. G.K. Giannakis. T. I. Leiden–Boston: Brill 2014 s. 514-515.
• Gow A.S.F.: Theocritus. Vol. II: Commentary, appendix, indexes, and plates. Cambridge: Cambridge University Press 19522.
• Guarducci M.: Inscriptiones Creticae opera et consilio F. Halbherr collectae. T. IV. Romae: La Libreria dello Stato 1950.
• Hesychii Alexandrini Lexicon. Ed. P.A. Hansen. T. III. Berlin–New York: Walter de Gruyter 2005.
• Hesychii Alexandrini Lexicon. Ed. P.A. Hansen, I.C. Cunningham. T. IV. Berlin–New York: Walter de Gruyter 2009.
• Theocritus. A Selection. Idylls 1, 3, 4, 6, 7, 10, 11 and 13. Ed. R. Hunter. Cambridge: Cambridge University Press 1999.
• Ильинская Л.С.: Античность. Краткий энциклопедический справочник. Москва: «Лабиринт» 1999.
• Jurewicz O.: Gramatyka historyczna języka greckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 19992.
• Jurewicz O.: Słownik grecko-polski. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN 2001.
• Kaczyńska E.: Nazwy florystyczne w nowożytnej hydronimii kreteńskiej. „Onomastica” 59:2015 s. 287-306.
• Utwory Teokryta (Idylle i epigramaty). Tłum. K. Kaszewski. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki 1901.
• Hesychii Alexandrini Lexicon. T. I-II. Ed. K. Latte. Hauniae: Ejnar Munksgaard 1953-1966.
• Lembach K.: Die Pflanzen bei Theokrit. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag 1970.
• Liddell H.G., Scott R.: A Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press 19969.
• Majewski E.: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej. T. I. Warszawa: Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki 1889.
• Moisan M.: Lexique du vocabulaire botanique d’Hippocrate. Québec: Université Laval 1990.
• Montanari F.: Vocabolario della lingua greca. Milano: Loescher Editore 2003.
• Dioscorides. De materia medica. Tłum. T.A. Osbaldeston. T. I-V. Johannesburg: IBIDIS Press 2000.
• Pabón Suárez de Urbina J.M.: Diccionario manual griego-español. Barcelona: Biblograf 1970.
• Teocrito. Idilli e epigrammi. Ed. B.M. Palumbo Stracca. Milano: Biblioteca Universale Rizzoli 1995.
• The Greek Anthology. Ed. W.R. Paton. T. I. London: William Heinemann–Cambridge (Mass.): Harvard University Press 1960.
• Rizopulu S. [Ριζοπουλου Σ.]: Ριζοτόμος. Μελέτη για την περιπλάνηση της ύλης του Διοσκουρίδη σε χειρόγραφα, κώδικες, βιβλία και βοτανολόγια. Αθήνα: Δίαυλος 2008.
• Teokryt. Sielanki. Tłum. A. Sandauer. Warszawa: PIW 1973.
• Schenkl F., Brunetti F.: Dizionario greco-italiano, italiano-greco. Genova: Fratelli Melita Editori 1991.
• Schwyzer E.: Griechische Grammatik. T. I. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung 1939.
• Anthologie grecque, première partie: Anthologie Palatine. Ed. P. Waltz. T. II. Paris: Société Éditions «Les Belles Lettres» 1960.
• Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque. Ed. M. Wellman. T. I. Berolini: Weidmann 1958.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.3-6