Katolicizmus a modernizmus v Čechách a na Slovensku v prvej polovici 20. storočia

• Authors: Príhodová Edita

Title variants

EN

Catholicism and Modernism in Bohemia and Slovakia in the First Half of the 20th Century

• Languages of publication: SK

Abstracts

SK

Vedecký článok sa zaoberá vzájomným vzťahom medzi procesom modernizácie a tradičným náboženstvom (kresťanstvom) v kontexte európskeho myslenia na prelome 19. – 20. storočia a v prvej polovici 20. storočia. Analyzuje a syntetizuje poznatky českej a slovenskej literárnej vedy o literárnej a kultúrnej aktivite katolíckych intelektuálov a umelcov. Ich následná komparácia poukazuje na odlišné metodologické postupy a terminologické koncepty českej a slovenskej literárnej histórie. Rozmanitá kultúrna činnosť katolíkov (katolícka moderna, moderná katolícka literatúra, sumárne nazvané katolícky estetizmus) v prostredí prvej Československej republiky (1918 – 1939) sa chápe ako jedna z prvých reakcií na proces sekularizácie spoločnosti. Spolu s reakciami katolíckej cirkvi voči sekularizácii a modernizácii z úrovne vysokej hierarchie (pápežské encykliky) poskytuje prípadový materiál na overovanie sekularizačnej a transformačnej teórie, ktoré sa rozvinuli v rámci sociológie náboženstva. Výskum potvrdil, že sekularizačnú teóriu, ktorá stojí na téze nezlučiteľnosti náboženstva a modernej spoločnosti, nemožno pokladať za absolútnu a jedinú paradigmu ich vzťahu. Modernizácia spoločnosti na prelome 19. a 20. storočia pôsobila na katolíkov aktivizujúco, čo je dôkazom o platnosti transformačnej teórie, podľa ktorej náboženstvo nebude vylúčené z modernej spoločnosti, avšak religiózne prejavy moderného človeka sa zmenia. Interdisciplinárny a medziliterárny prístup, ktorý som pre spracovanie problematiky zvolila, umožnil komplexne vysvetliť zložité kultúrne procesy, ktorých dôsledky poznačujú aj súčasnú kultúru v stredoeurópskom a európskom priestore.

EN

This paper deals with the mutual relationship between the process of modernization and traditional religion (Christianity) in the context of European thinking at the turn of the 19th century, as well as in the first half of the 20th century. It analyses and synthetises the knowledge of Czech and Slovak literary scholarship concerning the literary and cultural activity of Catholic intellectuals and artists. The following comparison points out different methodological approaches and terminological concepts of Czech and Slovak literary history. The diverse cultural activity of Catholics (Catholic modernism, modern Catholic literature summarily referred to as Catholic aestheticism) in the environment of the first Czechoslovak republic (1918 – 1939) is understood as one of the first reactions to the process of the secularization of society. In conjunction with the reactions of the Catholic Church against secularization and modernization at the level of high hierarchy (Papal encyclicals), they offer case materials for validating the secularization and transformation theories which developed within the sociology of religion. The research has proved that the secularization theory, which is based on the thesis of the incompatibility of religion and modern society, cannot be considered the absolute and sole paradigm of their relationship. Modernization of society at the turn of the 19th century had an activating impact on Catholics, which supports the assertion of the transformation theory according to which religion will not be excluded from modern society, only the displays of religion of the modern man will change. The interdisciplinary and interliterary approach I used in my work enabled me to explain the complex cultural processes and their consequences, which are also characteristic of contemporary culture in the Central and Eastern European environment.

PL

Naukowy artykuł zajmuje się wzajemnym związkiem między procesem modernizacji i tradycyjną religią (chrześcijaństwem) w kontekście europejskiego myślenia na przełomie 19. – 20. stulecia i w pierwszej połowie 20. wieku. Analizuje i syntetyzuje wyniki czeskiej i słowackiej nauki o literaturze (literaturoznawstwa) o literackiej i kulturalnej aktywności katolickich intelektualistów i artystów. Ich dalsze porównanie (komparacja) wskazuje na inne metodologiczne procedury i terminologiczne koncepty czeskiej oraz słowackiej historii literatury. Rozmaite kulturalne zajęcia katolików (katolicka moderna, katolicka literatura modernistyczna, sumarycznie naznazwany katolickim estetyzmem) w środowisku pierwszej Republiki Czechosłowackiej (1918-1939) rozumie się jako jedną z pierwszych reakcji na proces sekularyzacji społeczności (społeczeństwa). Wraz z reakcją Kościoła katolickiego wobec sekularyzacji i modernizacji na poziomie wysokiego szczebla hierarchii (encykliki papieskie) pojawia się przykładowy materiał do sprawdzenia kwestii teorii transformacji i sekularyzacji, które się rozwinęły w ramach socjologii religii. Badania wykazały, że teorię sekularyzacji, która opiera się o tezę niezgodności religii i nowoczesnego społeczeństwa, nie można uznać za absolutny i jedyny paradygmat ich związku. Modernizacja społeczeństwa na przełomie 19. i 20. stulecia wpłynęła na aktywizację katolików, co jest dowodem ważności teorii transformacji, według której religia nie będzie wyłączona z nowoczesnego społeczeństwa, ale religijne manifestacje (przejawy) człowieka nowoczesnego się zmienią. Interdyscyplinarne i międzyliterackie (pomiędzy literaturami) podejście, które sobie wybrałam dla opracowania problematyki, umożliwiło wyjaśnienia złożonych procesów kulturowych, których konsekwencje znaczą także współczesną kulturę w Europie Środkowej i na obszarze Europy.

Keywords

SK

katolicizmus; sekularizácia; modernizmus; česká kultúra; slovenská kultúra

EN

Catholicism; secularization; Modernism; Czech culture; Slovak culture

PL

katolicyzm; sekularyzacja; modernizm; kultura czeska; kultura słowacka

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2014
• Issue: 2(6)
• Pages: 91-114

Contributors

author

Príhodová Edita

• The Catholic University in Ruzomberok in Slovakia

References

• Ambros P., Inkulturace víry, [in:] Inkulturace a požadavky modernosti, M. C. Azavedo (red.) Refugium, Velehrad, 2000, s. 11-15.
• Ambros P., Teologie v kulturním a historickém kontextu. Příspěvek k definování pastorální teologie, „Studia theological”, red. B. Lang, r. 2001, nr 4 (3), s. 14-20.
• Dilong R., Slovo k našej situácii, „Prameň”, red. K. Geraldini, R. Dilong, r. 1937, (2), s. 226-228.
• Dilong R., Cesta k Mladému svadobníkovi, „Prameň“, red. K. Geraldini, R. Dilong, r. 1936, (1), s. 223-225.
• Dvořák X., Eucharistia. Sonety, Cyrillo-Metodějská knihtiskárna V. Kotrba, Praha, 1918, ss. 94.
• Fischer J. et al., Dějiny francouzské literatury 19. a 20. stol., Academia, Praha, 1983, ss. 767.
• Geraldini K., Pozdrav mladým Čechom, „Postup”, red. K. Geraldini, r. 1934, nr 4 (1), s. 1.
• Hamada M., Sizyfovský údel, Slovenský spisovateľ, Bratislava, 1994, ss. 315.
• Hamada M., Poézia slovenskej katolíckej moderny, Kalligram, ÚSlL SAV, Bratislava, 2008, ss. 678.
• Hanus L., Umenie a náboženstvo, Lúč, Bratislava, 2001, ss. 380.
• Hanus L., Nové požiadavky katolíckeho života, „Kultúra”, red. M. Šprinc, J. Sedlák, r. 1941, nr 2-3 (13), s. 60.
• Hanus L., Jozef Kútnik-Šmálov, Kňaz. seminár J. Vojtaššáka, Sp. Podhradie,1992, ss. 461.
• Hlbina P. G., Meditácie, „Postup”, red. K. Geraldini, r. 1934, nr 5/6 (1), s. 9.
• Hudec P., Slováci na Velehrade, [in:] Velehradské dialogy, R. SVATOŇ (red.), Centrum Aletti Velehrad-Roma, Olomouc, 2013, s. 24-135.
• Jaksicsová V., Kultúra v dejinách, dejiny v kultúre, VEDA, Bratislava, 2012, ss. 360.
• Korespondence katolické moderny, Kohout Š. et al, (ed.), Gloria, Olomouc 2009, ss. 333.
• Krüll B., Modernismus oder Reformkatholicismus, VDM Verlag Dr. Müller Aktiengesellschaft & Co., Saarbrücken, 2008, ss. 147.
• Kučera M., Slovenská katolická moderna jako kulturně historický fenomén, [in:] Živý odkaz modernismu, J. B. Lášek (red.) et al., L. Marek, Brno, 2003, s. 142-165.
• Lev X., Libertas praestantissimum St. Peter, Roma 1888, http://www.vatican.va/holy_father/leo_xiii/encyclicals/documents/hf_l-xiii_enc_20061888_libertas_en.html [dostęp: 13. 5. 2013].
• Lev XIII, Rerum novarum, St. Peter, Roma, 1891, http://www.vatican.va/holy_father/leo_xiii/encyclicals/documents/hf_l-xiii_enc_15051891_rerum-novarum_en.html [dostęp: 1. 10. 2014].
• Marek P., Církevní krize na počátku první Československé republiky (1918-1924), L. Marek, Brno, 2005, ss. 335.
• Milov M. J., Josef Florian, Catholic and Writer, „Prameň”, red. K. Geraldini, R. Dilong, 1936, nr 1 (2), s.7-10.
• Pašteka J., Tvár a tvorba katolíckej moderny, Lúč, Bratislava, 2002, ss. 592.
• Pius IX, The Encyclical Letter of Pope Pius IX. and the Syllabus of Modern Errors, St. Peter, Roma 1864, ss. 15, http://ia600602.us.archive.org/13/items/cihm_48367/cihm_48367.pdf [dostęp: 13. 5. 2013].
• Pius X., Pascendi Dominici Gregis. Encyclical of Pope Pius X on the Doctrines of the Modernists, St. Peter, Roma 1907, http://www.vatican.va/holy_father/pius_x/encyclicals/documents/hf_p-x_enc_19070908_pascendi-dominici-gregis_en.html [dostęp: 13. 5. 2013].
• Putna M. C., Česká katolická literatura 1848-1918, Torst, Praha, 1998, ss. 801.
• Putna M. C., Kánon katolické literatury v evropsko-českém srovnání (první polovina 20. století), [in:] Otázky českého kánonu, S. Fedrová, (red.), Ústav pro českou literaturu AV ČR, Praha, 2006, s. 75-86.
• Šmálov Kútnik J., Literárna kritika ako poznávanie a hodnotenie, Lúč, Bratislava, 2004, ss. 432.
• Šmatlák S., Dejiny slovenskej literatúry II, LIC, Bratislava, 2001, ss. 559.
• Šmíd M., Masarykův vztah ke Katolické moderně, [in:] Osobnost v církvi a politice. Čeští a slovenští křesťané ve 20. století, P. Marek, J. Hanuš (red.), Centrum pro studium demokracie a kultury, Brno, 2006, s. 79-91.
• Vido R., Náboženství a modernita v současné sociologii náboženství, „Sociální studia“, red. R. Vido, r. 2008, nr 3-4 (5), s. 30.
• Zemanová P., Formovanie slovenskej katolíckej moderny ako kultúrny a literárny problém, „Slovenská literatúra”, M. Hamada (red.), r. 1992, nr 3 (39), s. 229-240.

Identifiers

ISSN

2299-9922