Medykalizacja a genetyzacja: ciągłość czy zmiana?

• Authors: Domaradzki Jan

Title variants

EN

Medicalization and geneticization: Consistency or change?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Choć koncepcja medykalizacji należy do kanonów socjologii medycyny, to wraz z rozwojem wiedzy i technologii genetycznych została ona wzbogacona o koncepcję genetyzacji. Wielu badaczy akcentuje bowiem, że w dwudziestym pierwszym wieku genetyka przestała być tylko nauką, a stała się szczególną ideą, sposobem postrzegania świata i ideologią. Pojęcia genetyczne służą wszak wyjaśnianiu zdrowia i choroby, definiowaniu normy, patologii i tożsamości, zaś myślenie w kategoriach genetycznego redukcjonizmu, determinizmu, fatalizmu i esencjalizmu zastępuje inne formy interpretacji zjawisk biologicznych, społecznych i kulturowych. Celem tekstu jest rekonstrukcja koncepcji genetyzacji sformułowanej w latach dziewięćdziesiątych minionego wieku przez kanadyjską badaczkę Abby Lippman. Wychodząc od tezy o medykalizacji, ukazuję jej intelektualne korzenie i główne kierunki badań. Dokonuję także jej krytycznej ewaluacji i podejmuję próbę odpowiedzi na pytanie, czy koncepcja genetyzacji wprowadza istotne novum, czy też powinna być rozumiana jako element szerszego procesu medykalizacji.

EN

Although the concept of medicalization belongs to the classical concepts of medical sociology, the progress of genetic knowledge and the development of new biotechnologies extend its range to include the concept of geneticization. Many authors suggest that in the 21st century genetics has ceased to be a mere science and has become a unique idea, a new way of interpreting the world, where basic genetic notions serve to explain health and disease, define norms, deviances, and identity, while ways of thinking in terms of genetic reductionism, and determinism, fatalism and essentialism replace other forms of interpretations of biological, social and cultural phenomena. Thus, this paper aims to reconstruct the concept of geneticization coined by Abby Lippman in the early 1990s. Beginning with the concept of medicalization it shows its intellectual background and the main fields of research. It also critically evaluates the concept of geneticization and tries to answer whether it brings a new insight into research or whether it should be regarded as part of larger medicalization processes.

Keywords

PL

Abby Lippman; medykalizacja; genetyka; genetyzacja; krytyczna socjologia medycyny

EN

Abby Lippman; medicalization; genetics; geneticization; sociology of medicine

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2017
• Volume: LXVI
• Issue: 1
• Pages: 9-31

Dates

published

2017

Contributors

author

Domaradzki Jan

• Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

References

• Alper Joseph S., Jonathan Beckwith. 1993. “Genetic fatalism and social policy. The implications of behavior genetics research”. Yale Journal of Biology and Medicine 66(6): 511–524.
• Árnason Vilhjálmur, Stefán Hjörleifsson. 2007. “Geneticization and bioethics: Advancing debate and research”. Medicine Health Care and Philosophy 10(4): 417–431.
• Arribas-Ayllon Michael. 2016. “After geneticization”. Social Science and Medicine 159:
• 132–139.
• Brożek Bartosz, Marta Soniewicka, Jerzy Stelmach, Wojciech Załuski (red.). 2010. Paradoksy bioetyki prawniczej. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Caulfield Timothy. 2004. “Biotechnology and popular press: Hype and the selling of science”. Trends in Biotechnology 22(7): 337–339.
• Chyrowicz Barabara. 2002. Bioetyka i ryzyko. Argument „równi pochyłej” w dyskusji wokół osiągnięć współczesnej genetyki. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Conrad Peter. 1999. “A mirage of genes”. Sociology of Health and Illness 21(2): 28–241.
• Conrad Peter. 2007. The medicalization of society. On the transformation of human conditions into treatable disorders. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Conrad Peter. 2013. Medicalization: Changing contours, characteristics, and contexts. In: Medical sociology on the move. New directions in theory, W.C. Cockerham (ed.), 195–214. Oxford: Blackwell.
• Conrad Peter, Johnatan Gabe (eds.). 1999. Sociological perspectives on the new genetics. Oxford: Blackwell Publishers.
• Conrad Peter, Miranda Waggoner. 2016. “Anticipatory medicalization: Predisposition, prediction, and proto-disease in expanding medical conditions”. Journal of Predictive, Preventive and Personalized Medicine [w druku, w pracy cytuję manuskrypt dostępny dzięki uprzejmości Autora].
• Dar-Nimrod Ilan, Steven J. Heine. 2011. “Genetic essentialism: On the deceptive determinism of DNA”. Psychological Bulletin 137(5): 800–818.
• Domańska Urszula. 2005. Medykalizacja i demedykalizacja macierzyństwa. W: Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna, W. Piątkowski, W. Brodniak (red.), 311–322. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza.
• Domaradzki Jan. 2012. „Genetyzacja społeczeństwa. Społeczne konsekwencje nowej genetyki”. Studia Socjologiczne 2(205): 7–26.
• Dubos René. 1962. Miraże zdrowia. Utopie, postęp i zmiany biologiczne. Warszawa: PZWL.
• Duster Troy. 2007. “Medicalisation of race”. Lancet 369(9562): 702–704.
• Featherstone Katie, Paul Atkinson, Aditya Bharadwaj, Angus Clarke. 2006. Risky relations: Family, kinship and the new genetics. New York: Berg.
• Gałuszka Mieczysław (red.). 2008. Zdrowie i choroba w społeczeństwie ryzyka biomedycznego. Łódź: Wydawnictwo UM w Łodzi.
• Gould Wren A., Steven J. Heine. 2012. “Implicit essentialism: Genetic concepts are implicitly associated with fate concepts”. PLoS ONE 7(6): e38176.
• Hallowell Nina. 1999. “Doing the right thing: Genetic risk and responsibility”. Sociology of Health and Illness 21(5): 597–621.
• Hoedemaekers Rogeer, Henk ten Have. 1998. “Geneticization: The Cyprus paradigm”. Journal of Medicine and Philosophy 23(3): 217–224.
• Hedgecoe Adam. 1998. “Geneticization, medicalisation and polemics”. Medicine, Healthcare and Philosophy 3(1): 235–243.
• Hedgecoe Adam. 1999. “Reconstructing geneticization: A research manifesto”. Health Law Journal 7: 5–18.
• Hedgecoe Adam. 2001a. “Schizophrenia and the narrative of enlightened geneticization”. Social Studies of Science 31(6): 875–911.
• Hedgecoe Adam. 2001b. “Ethical boundary work: Geneticization, philosophy and the social sciences”. Medicine, Healthcare and Philosophy 4(3): 305–309.
• Hedgecoe Adam. 2002. “Reinventing diabetes: Classification, division and the geneticization of disease”. New Genetics and Society 21(1): 7–27.
• Holtz Timothy H., Seth Holmes, Scott Stonington, Leon Eisenberg. 2006. “Health is still social: Contemporary examples in the age of the genome”. PLoS Medicine 3(10): e419.
• Holtzman Neil. 1999. “Are genetic tests adequately regulated?”. Science 286(4539): 409.
• Hubbard Ruth, Elijah Wald. 1993. Exploding the gene myth. How genetic information is produced and manipulated by scientists, physicians, employers, insurance companies, educators and law enforcers. Boston, MA: Beacon Press.
• Illich Ivan. 2002. Limits of medicine. Medical Nemesis: The expropriation of health. New York/London: Marion Boyers.
• Kapelańska-Pręgowska Julia. 2011. Prawne i bioetyczne aspekty testów genetycznych. Kraków: Wolters Kluwer.
• Katz Rothman Barbara. 1998. Genetic maps and human imaginations. The limits of science in understanding who we are. New York/London: Norton.
• Keller Evelyn Fox. 2000. The century of the gene. Harvard: Harvard University Press.
• Kevles Daniel J., Leroy Hood (ed.). 1999. The code of codes: Scientific and social issues in the Human Genome Project. Cambridge, MA/London: Harvard University Press.
• Kowal Emma, Gerald Frederic. 2012. “Race, genetic determinism and the media: An exploratory study of media coverage of genetics and Indigenous Australian”. Genomics, Society and Policy 8(2): 1–14.
• Krimsky Sheldon, Jeremy Gruber. (ed.). 2013. Genetic explanations: Sense and nonsense. Cambridge: Harvard University Press.
• Lemke Thomas. 2004. “Disposition and determinism – genetic diagnostics in risk society”. The Sociological Review 52(4): 550–566.
• Lippman Abby. 1991. “Prenatal genetic testing and screening: Constructing needs and reinforcing inequities”. American Journal of Law and Medicine 17(1–2): 15–50.
• Lippman Abby. 1992. “Led (astray) by genetic maps. The cartography of the human genome and health care”. Social Science and Medicine 35(12): 1469–1476.
• Lippman Abby. 1994. The genetic construction of prenatal testing: Choice, consent, or conformity for women? In: Women and prenatal testing: Facing the challenges of genetic technology, K.H. Rothenberg, E.J. Thompson (eds.), 9–34. Columbus: Ohio State University Press.
• Lippman Abby. 1998. The politics of health: Geneticization versus health promotion. In: The politics of women’s health: Exploring agency and autonomy, S. Sherwin, F. Baylis, M. Bell, M. de Koninck, J. Downie, A. Lippman, M. Lock, W. Mitchinson, K.P. Morgan, J. Mosher (eds.), 64–82. Philadelphia: Temple University Press.
• Łuków Paweł, Cezary Żekanowski. 2005. „Pojęcie genu i genocentryczny paradygmat biologii”. Przegląd Filozoficzny 53(1): 85–105.
• McKeown Thomas. 1979. The role of medicine: Dream, mirage or nemesis?. Oxford: Blackwell.
• Melzer David, Ron Zimmern. 2002. “Genetics and medicalisation: Genetics could drive a new wave of medicalisation if genetic tests are accepted without appropriate clinical evaluation”. British Medical Journal 324(7342): 863–894.
• Nelkin Dorothy, M. Susan Lindee. 1999. The DNA mystique. The gene as a cultural icon. New York: W.H. Freeman and Company.
• Nowakowski Michał, Nowakowska Luiza. 2010. Medykalizacja starości: dylematy i zagrożenia. W: Jakość życia seniorów w XXI wieku. Ku aktywności, P. Szukalski, D. Kałuża (red.), 206–218. Łódź: Wydawnictwo Biblioteka
• Nowakowski Michał. 2013. Zjawisko medykalizacji na przykładzie nieśmiałości w ujęciu socjologii medycyny. W: Socjologia medycyny w multidyscyplinarnych badaniach humanizujących biomedycynę, M. Skrzypek (red.), 247–261. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Nowakowski Michał. 2015. Medykalizacja i demedykalizacja. Zdrowie i choroba w czasach kapitalizmu zdezorganizowanego. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Osborne Thomas. 1994. On anti-medicine and clinical reason. In: Reassessing Foucault: Power, medicine, and the body, C. Jones, R. Porter (eds.), 28–47. London/New York: Routledge.
• Parsons Evelyn, Paul Atkinson. 1992. “Lay constructions of genetic risk” Sociology of Health and Illness 14(4): 437–455.
• Pavone Vincenzo, Flor Arias. 2012. “Beyond the geneticization thesis: The political economy of PGD/PGS in Spain”. Science, Technology and Human Values 37(3): 235–261.
• Phelan Jo C. 2005. “Geneticization of deviant behavior and consequences for stigma: The case of mental illness”. Journal of Health and Social Behavior 46(4): 307–322.
• Piątkowski Włodzimierz, Nowakowska Luiza. 2012. „System medyczny w Polsce wobec wyzwań XXI w. Perspektywa krytycznej socjologii zdrowia i choroby”. Przegląd Socjologiczny 61(2): 11–29.
• Piątkowski Włodzimierz, Michał Skrzypek. 2013. “To tell the truth. A critical trend in medical sociology – an introduction to the problems”. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 20(3): 613–623.
• Radkowska-Walkowicz Magdalena, Hubert Wierciński (red.). 2014. Etnografie biomedycyny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Rainbow Paul. 1996. Essays on the anthropology of reason. Princeton: Princeton University Press.
• Rapp Rayna. 2000. Testing women, testing the fetus: The social impact of amniocentesis in America. New York: Routledge.
• Rhodes Rosamond. 1998. “Genetic links, family ties, and social bonds: Rights and responsibilities in the face of genetic knowledge”. Journal of Medicine and Philosophy 23(1): 10–33.
• Rose Nikolas. 2007a. The politics of life itself: Biomedicine, power, and subjectivity in the twenty-first century. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Rose Nikolas. 2007b. “Beyond medicalization”. Lancet 369(9562): 700–702.
• Rose Steven. 1995. “The rise of neurogenetic determinism”. Nature 373(6513): 380–382.
• Różyńska Joanna, Weronika Chańska (red.). 2013. Bioetyka. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Shostak Sara, Peter Conrad, Allan Horwitz. 2008. “Sequencing and its consequences: Path dependence and the relationship between genetics and medicalization”. American Journal of Sociology 114, Suppl 1: 287–316.
• Silva Vesta T. 2005. “In the beginning was the gene: The hegemony of genetic thinking in contemporary culture”. Communication Theory 15(1): 100–123.
• Słońska Zofia. 2008. Nowe oblicze medykalizacji. Redefinicja i marginalizacja pomocy zdrowia. W: Socjologia i antropologia medycyny w działaniu, W. Piątkowski, B. Płonka-Syroka (red.), 83–94. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum.
• Sokołowska Magdalena. 1980. Granice medycyny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Sokołowska Magdalena. 1986. Socjologia medycyny. Warszawa: PZWL.
• Stempsey William E. 2006. “The geneticization of diagnostics”. Medicine, Health Care and Philosophy 9(2): 193–200.
• Strohman Richard C. 2003. “Genetic determinism as a failing paradigm in biology and medicine. Implications for health and wellness”. Journal of Social Work Education 39(2): 169–191.
• Strong Phil. 1979. “Sociological imperialism and the profession of medicine. A critical examination of the thesis of medical imperialism”. Social Science and Medicine 13A(2): 199–215.
• Szewczyk Kazimierz. 2009. Bioetyka. Medycyna na granicach życia. Warszawa: PWN.
• ten Have Henk. 2001. “Genetics and culture: The geneticization thesis”. Medicine, Health Care and Philosophy 4(3): 295–304.
• Turowski Paweł, Małgorzata Uhrynowska, Ewa Brojer. 2013. „Talasemie – patofizjologia, podstawy molekularne i diagnostyka”. Hematologia 4(3): 239–256.
• Wieczorkowska Magdalena. 2012. “Medicalization of a woman’s body – a case of breasts”. Przegląd Socjologiczny 61(4): 143–172.
• Wieczorkowska Magdalena. 2013. „Czy starość jest chorobą? – medykalizacja starości w Polsce”. Przegląd Socjologiczny 62(2): 109–134.
• Wright Peter W.G. 1980. “The radical sociology of medicine”. Social Studies of Science 10(1): 103–120.
• Zola Irving. 1972. “Medicine as an institution of social control”. The Sociological Review 20(4): 487–504.

Identifiers

ISSN

0033-2356