Emanacja natchnienia czy towar? Problemy literatury i jej twórców wobec narodzin wolnego rynku w XIX wieku

• Authors: Agnieszka Ścieszka-Bajura

Title variants

EN

Emanation of Inspiration or Just a Product? Chosen Examples of Problems that Literature and Writers Faced after the Birth of the Free Market in the 19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawione zostały wybrane problemy, z jakimi przyszło mierzyć się literaturze i jej twórcom w obliczu zmiany stosunków: wyczerpywania się ugruntowanego wielowiekową tradycją mecenatu wielkopańskiego oraz narodzin wolnego rynku literatury. Poruszone zostały kwestie: niezgody na utowarowienie literatury; potępienia motywacji działania księgarzy i wydawców nastawionych na zysk; burzliwych relacji między nimi a ludźmi pióra; niechęci do nowożytnej publiczności literackiej, złożonej z osób o różnym statusie materialnym i poziomie wykształcenia. Artykuł zawiera także refleksje dotyczące podnoszonej w XIX wieku kwestii ryzyka tworzenia opłacalnej finansowo, lecz miernej jakościowo literatury będącej jednak odpowiedzią na zapotrzebowanie publiczności. Perspektywa badawcza obejmuje sześć pierwszych dziesięcioleci XIX wieku. Jest to czas, w którym problemy z wolnym rynkiem – percepcją stosunków w jego obrębie, szansami i zagrożeniami, są widocznej najlepiej. Koniec XIX wieku będzie już czasem, w którym wolny rynek jest ugruntowany, a zrozumienie jego zasad wyklucza część wcześniejszych problemów. Autorzy rozumieją już, że pieniądze nie muszą być czynnikiem degenerującym literaturę, mogą napędzać jej rozwój.

EN

The article presents few chosen problems that literature and writers faced after the change of proportions between the fading lordly patronage established on centuries-old tradition and the birth of the free market in literature. In the article there are issues raised such as: disapproval of making literature a commodity, condemnation of money-driven booksellers and publishers, stormy relations between them and the wordsmiths, aversion towards the modern literary audience, which composed of people representing various material status and different level of education. The article reflects also on another 19th-century issue and that is the risk of creating cost-effective but yet poor quality literature, being on the other hand the answer to the public demand. The research perspective consists of the first six decades of the 19th century, the time in which the problems with the free market are seen best—that is the opportunities, risks and the perception of relations within the free market. At the close of the 19th century the free market is already established the comprehension of its laws excludes some of the former issues. At that point in time authors already understand that money doesn’t have to be a literature degenerating factor but rather one that accelerates its development.

Keywords

PL

wolny rynek; literatura XIX wieku; wydawcy; księgarze; publiczność literacka; życie literackie; wolny rynek w literaturze; honoraria autorskie

EN

free market; 19th-century literature; publishers; booksellers; reading public; literary life; free market in literature; authors fee

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Kulturoznawcze
• Year: 2016
• Volume: 7
• Issue: 3
• Pages: 101-117

Contributors

author

Agnieszka Ścieszka-Bajura

References

• [Anonim:] Grożące naszej literaturze niebezpieczeństwo. „Przyjaciel ludu, czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości” 1840 nr 32 s. 252.
• Bąbiak Grzegorz: Sobie, ojczyźnie czy potomności. Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX wieku. Warszawa: Neriton 2010.
• Berwiński Ryszard Wincenty: Don Juan Poznański: Poemat bez końca. W: Poezje. Cz. I. Poznań: Nakładem autora 1844.
• Cybulski Radosław: Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1972.
• Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Katowice, listopad 1981. Red. Elżbieta Karwowska, Anna Marczak-Krupa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1984.
• Dmochowski Franciszek Salezy: Satyryczne powieści i gawędy, wiersze różne, przekłady i życiorysy. Warszawa: Drukarnia J. Jaworskiego 1859.
• [Giller Agaton:] Polska na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873: Listy Agatona Gillera. T. II. Lwów: Nakładem autora 1873.
• Kamionkowa Janina: Życie literackie w Polsce w I połowie XIX wieku. Studia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970.
• [Klukowski Ignacy, Rafalski Walenty:] Bibliografia krajowa wydawana staraniem J. Klukowskiego i W. Rafalskiego. Serya 1. Zeszyt 1. Warszawa: Drukarnia J. Jaworskiego 1856.
• Kraszewski Józef Ignacy: Rozmaitości. „Biblioteka Warszawska Pismo. poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 3:1845.
• Kraszewski Józef Ignacy: Maleparta, powieść historyczna z XVIII wieku przez J.I. Kraszewskiego we 4 tomikach. „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 4:1844.
• Kremer Józef: Kilka słów o Szyllerze, Dziewicy Orleańskiej i wystawieniu jej na teatrze krakowskim. „Dwutygodnik Literacki” 1:1844 nr 9.
• Krupiński Franciszek: Ogólny pogląd literacki na rok 1871. „Warszawski Rocznik Literacki poświęcony Literaturze, Oświacie, Bibliografii i Księgarstwu” 1:1871.
• Lewestam Friedrich Heinrich: Obraz najnowszego ruchu literackiego w Polsce. Warszawa: Nakładem i drukiem S. Orgelbranda 1859.
• Mickiewicz Adam: Dzieła: Listy. T. XIV. Kraków: Czytelnik 1953.
• Paszkowski Mieczysław: O potrzebach dziennikarstwa polskiego. W: Pisma Mieczysława Paszkowskiego. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta 1875.
• Pieńkowski Karol: Idealni. Dramat w trzech aktach wierszem. Warszawa: Księgarnia G. Gebethnera i R. Wolffa 1861.
• Rappaport Zenon: Pamiętniki Wampira, czyli Wampir w świecie artystyczno-literackim: obrazki, szkice, epizody, życiorysy, felietony, zarysy obyczajowe, oraz pomniejsze komedye, drobne prace i przekłady. T. 1. Warszawa: Księgarnia A. Lewińskiego 1861.
• Siemieński Lucjan: Przegląd piśmiennictwa. „Czas. Dodatek miesięczny” 3:1858 t. XI.
• Słowacki Juliusz: Listy do matki. Dzieła wybrane. T. VI. Red. Julian Krzyzanowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1979.
• Szymanowski W.: Kronika tygodniowa. „Tygodnik Illustrowany” 7:1863 nr 189.
• Śnieżyńska-Stolot Ewa:. Pojęcie mecenatu artystycznego. „Folia Historiae Artium” 17:1981 s. 5-14.
• Tarnowski Stanisław: O stanie obecnym historii literatury polskiej i jej potrzebach. W: Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce. T. V. Kraków: Akademia Umiejętności 1886.

Identifiers

DOI

10.18290/rkult.2016.7.3-6