Kapliczki przydrożne z Nadrzecza. Studium historyczno-społeczne

• Authors: Garbacz Krzysztof

Title variants

EN

The wayside shrines of the Nadrzecze village. A historical and sociological study

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Nadrzecze – nieduża wieś położona w powiecie biłgorajskim – zainteresowało autora artykułu za sprawą fotografii z czasów II wojny światowej, przechowywanych w jego rodzinnym archiwum, a przedstawiających proces zbierania, suszenia i transportu ziół z suszarni w Nadrzeczu i Rapach Dylańskich do hurtowni „Społem” w Biłgoraju. Wśród tych zdjęć jedno przedstawiało starą drewnianą kapliczkę kłodową. Jego autorem, a także wielu innych zdjęć przedstawiających nieistniejący już pejzaż drewnianej wsi Nadrzecze, był poznański przyrodnik Stefan Alwin. Odkrywając historię tej i kolejnych nadrzeczańskich kapliczek, autor opisuje dramatyczne okoliczności ich budowy i urządzania w trakcie zaborów oraz późniejsze zabiegi o ich przetrwanie. Los kapliczek kłodowych splótł się z losem powojennych osiedleńców wsi Nadrzecze, wśród których w latach 90. XX w. znaleźli się aktorzy warszawskiego Teatru Polskiego i założyciele Fundacji „Kresy 2000”, Alicja i Stefan Szmidtowie. To za ich sprawą zabytkowe kapliczki kłodowe zostały uratowane przed zniszczeniem, a jedna z nich znalazła schronienie w nowo wybudowanej kaplicy, w której też znalazły miejsce obrazy Jerzego Dudy-Gracza z cyklu przedstawiającego Drogę Krzyżową.

EN

Nadrzecze – a small village located in the Biłgoraj district – has attracted the interest of the author of the article through a series of WWII-era photographs from his family archive, depicting the process of harvesting and drying of herbs and the transportation thereof from the drying plants in Nadrzecze and Rapy Dylańskie to the “Społem” wholesale outlet in Biłgoraj. One of these pictures showed an old shrine made of a hollowed-out wooden log. The author of this picture – as well as of many others portraying the landscape of the wooden village of Nadrzecze from the past – was Stefan Alwin, a naturalist from Poznań. In exploring the history of this and many other wayside shrines of Nadrzecze, the author describes the dramatic circumstances surrounding their construction during the period of the Partitions of Poland as well as the subsequent efforts to ensure their survival. Their fate became intertwined with that of the post-war settlers who came to live in Nadrzecze, among whom were Alicja and Stefan Szmidt, the actors from the Polish Theatre in Warsaw and the founders of the “Borderlands 2000” Foundation. It is due to their efforts that the old log shrines have been saved from oblivion, with one of them being relocated to a newly-built chapel, standing today among a cycle of paintings by Jerzy Duda-Gracz depicting the Way of the Cross.

Keywords

PL

Nadrzecze; Biłgoraj; Lubelszczyzna; kapliczki przydrożne; kapliczki kłodowe; Chrystus Frasobliwy; Stefan Alwin; Fundacja „Kresy 2000”; Alicja i Stefan Szmidtowie; Jerzy Duda-Gracz

EN

Nadrzecze; Biłgoraj; Lubelskie region; wayside shrines; log shrines; Pensive Christ; Stefan Alwin; the “Borderlands 2000” (“Kresy 2000”) Foundation; Alicja and Stefan Szmidt; Jerzy Duda-Gracz

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2018
• Issue: 1
• Pages: 99-125

Dates

published

2018

Contributors

author

Garbacz Krzysztof

• archeolog; Narodowy Instytut Dziedzictwa - Oddział Terenowy w Zielonej Górze
• archaeologist; The National Heritage Board of Poland - Regional Division in Zielona Góra

References

• Alwin S., Biały Kruk czyli dzieje jednego życia między Prypecią a Odrą, Zielona Góra 2016.
• Dębiński K., Ukaz tolerancyjny z dnia 30 kwietnia 1905 roku w dyecezyi lubelskiej. Wolność unitom porzucenia prawosławia, Warszawa 1918.
• Garbacz K., Biłgorajscy świątkarze i ich dzieła, „Spotkania z Zabytkami” 2010, nr 9-10.
• Garbacz K., Biłgorajskie kapliczki, „Spotkania z Zabytkami” 2010, nr 5-6.
• Garbacz K., Na szlaku biłgorajskich kapliczek i krzyży przydrożnych, Zielona Góra 2009.
• Garbacz K., Śladami fotografii sprzed lat, [w:] Nad Tanwią i Ładą.
• Garbacz K., Zmienne losy starego cmentarza w Biłgoraju, „Ochrona Zabytków” 2016, nr 2.
• Jurek T. (red.), Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, edycja elektroniczna, Poznań 2010-2014, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=11522 , [data dostępu: 22.04.2016].
• Lameński L., Jerzy Duda-Gracz – artysta osobny, „Akcent” 2003, nr 4 (94), http://free.art.pl/akcent_pismo (wersja internetowa), [data dostępu: 23.04.2017].
• Niedźwiedź J., Leksykon miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003.
• Petera J., Kapliczki drewniane na Lubelszczyźnie, [w:] Z zagadnień kultury ludowej, Lublin 1981.
• Seweryn T., Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Warszawa 1958.
• Skibiński S., Kapliczki i świątki powiatu chełmskiego w świetle źródeł archiwalnych, „Polska Sztuka Ludowa” 1967, R. 21, nr 4.
• Załęski W., Kapliczki błagalne i święte sosny z okolic Supraśla, „Polska Sztuka Ludowa” 1988, R. 42, nr 3.

Identifiers

ISSN

0029-8247