„Przyświecały mi pewne ideały…" Autokreacyjne strategie i pułapki we wspomnieniach i korespondencji Jana Wantuły

• Authors: Szkaradnik Katarzyna

Title variants

EN

“I was guided by some ideals…” The strategies and traps of autocreation in Jan Wantuła’s memoirs and letters

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule rozpatrywane są sposoby kreowania obrazu autora we wspomnieniach i korespondencji Jana Wantuły (1877–1953) – chłopa i hutnika z Ustronia, samouka, znawcy historii Śląska Cieszyńskiego, starodruków i ewangelicyzmu, publicysty, pisarza ludowego i wytrawnego bibliofila. Analizie podlegają wzorce, do których nawiązuje on, tworząc własny wizerunek w listach i Pamiętnikach, centralne elementy tego wizerunku i jego znaczenie. Wskazane zostają tu typowe motywy z pamiętników chłopskich, ale również złożone strategie, jakimi posługuje się Wantuła. Zasadniczym problemem jest pytanie, czy portret bojownika o sprawy narodowe i społeczne oraz wybitnego samouka nie pada łupem konwencji. Autorka dowodzi wartości retoryki jako kulturowej przestrzeni porozumienia, a zarazem ukazuje, jak w omawianych tekstach następuje przełamywanie schematów za pomocą tego, co lokalne, konkretne, cielesne i czasowe.

EN

This article’s aim is to present the ways of creating the author’s image in memoirs and letters by Jan Wantuła (1877–1953) – a peasant and steel worker from Ustroń, self-taught person, expert on the Cieszyn Silesia’s history, old prints and Protestantism, writer, publicist and a famous bibliophile. In the sketch the author analyzes the patterns Wantuła employs while creating his self-portrait, as well as central elements of that portrait and its purport. Not only typical leitmotifs from peasant memoirs are indicated, but also complex endeavors, which the booklover uses. The principal question here is whether this social and national campaigner’s portrait has not been influenced by the means of expression it has been written in. The authoress recognizes the value of rhetoric as cultural space of agreement, but she also portrays how in Wantuła’s texts patterns are broken by that what is local, specific, physical and temporary.

Keywords

PL

Jan Wantuła; autoportret; autokreacja; konwencje memuarystyki; retoryka

EN

Jan Wantuła; self-portrait; autocreation; memoir-specific; conventionality; rhetoric

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Autobiografia. Literatura. Kultura. Media
• Year: 2016
• Issue: 2(7)
• Pages: 137–156

Contributors

author

Szkaradnik Katarzyna

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

References

• Beaujour Michel, Autobiografia i autoportret, przeł. Krystyna Falicka, w: Autobiografia, red. Małgorzata Czermińska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009, s. 98–125. Brożek Ludwik, Jan Wantuła, „Śląsk Literacki” 1953, nr 6/7, s. 162–169. Cieński Andrzej, Interpretacja dzieła pamiętnikarskiego, w: Zagadnienia literaturoznawczej interpretacji. Studia, red. Janusz Sławiński, Jerzy Święch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979, s. 171–190. Cysewski Kazimierz, Problem autokreacji w listach Zygmunta Krasińskiego, w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. Jolanta Sztachelska, Elżbieta Dąbrowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 73–91. Cysewski Kazimierz, Teoretyczne i metodologiczne problemy badań nad epistolografią, „Pamiętnik Literacki” 1997, nr 1, s. 95–110. Czermińska Małgorzata, Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie” 5 (2011), s. 183–200. Czermińska Małgorzata, Postawa autobiograficzna, w: Studia o narracji, red. Jan Błoński, Stanisław Jaworski i in., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982, s. 223–235. Gaca-Dąbrowska Zofia, Wantuła Jan, w: Słownik pracowników książki polskiej, red. Irena Treichel, PWN, Warszawa 1972, s. 937–938. Gadamer Hans-Georg, Cóż to jest prawda?, przeł. Małgorzata Łukasiewicz, w: Hans-Georg Gadamer, Rozum, słowo, dzieje. Szkice wybrane, wybór i opracowanie Krzysztof Michalski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979, s. 32–46. Gunn Janet V., Sytuacja autobiograficzna, przeł. Jadwiga Węgrodzka, w: Autobiografia, red. Małgorzata Czermińska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009, s. 145–168. Gusdorf Georges, Warunki i ograniczenia autobiografii, przeł. Janusz Barczyński, „Pamiętnik Literacki” 1979, nr 2, s. 261–278. Hierowski Zdzisław, Dziedziński piśmiorz, „Odra” 29 (1947). Koniński Karol L., Pisarze ludowi. Wybór pism i studium o literaturze ludowej, t. 2, Spółdzielnia Wydawnicza „Wieś”, Lwów 1938. Koniński Karol L., Robotnik bibliofilem. Przyczynek do bibliofilstwa na Śląsku, w: Karol L. Koniński, Pisma wybrane, Pax, Warszawa 1955, s. 257–263. Kowalczuk Urszula, Bibliografia i biblioteka. O korespondencji Karola Estreichera z Marią i Felicjanem Faleńskimi (1867–1903), w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. Jolanta Sztachelska, Elżbieta Dąbrowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 283–293. Landy-Tołwińska Joanna, Od samouctwa do samokształcenia. Na podstawie 300 pamiętników samouków, PWN, Warszawa 1968. Lejeune Philippe, Autobiokopia, przeł. Wincenty Grajewski, w: Philippe Lejeune, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Universitas, Kraków 2001, s. 219–239. Lejeune Philippe, Czy można zdefiniować autobiografię?, przeł. Regina Lubas-Bartoszyńska, w: Philippe Lejeune, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Universitas, Kraków 2001, s. 1–19. Listy Jana Wantuły z lat 1901–1909, opracował Roman Lutman, „Ze Skarbca Kultury. Biuletyn Informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 1956, nr 1, s. 90–119. Lubas-Bartoszyńska Regina, Style wypowiedzi pamiętnikarskiej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1983. Marszałek Magdalena, „Życie i papier”. Autobiograficzny projekt Zofii Nałkowskiej: „Dzienniki” 1899–1954, Universitas, Kraków 2004. Momro Jakub, „Et cetera”. Utopia estetyczna Rolanda Barthes’a, „Opcje” 2012, nr 1, s. 14–19. Morcinek Gustaw, Chłop-bibliofil, „Płomień” 1947, nr 12, s. 271–273. Morcinek Gustaw, Hutnik trzyniecki-bibliofil, „Szyndzioły” [dod. do „Głosu Ludu”] 8 (1947), s. 29–31. Moskalewicz Marcin, Totalitaryzm, narracja, tożsamość. Filozofia historii Hannah Arendt, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013. Radziszewska Anna, Jan Wantuła jako pisarz ludowy i społecznik, w: Udział ewangelików śląskich w polskim życiu kulturalnym, Zwiastun, Warszawa 1974, s. 73–132. Renza Louis, Wyobraźnia stawia veto. Teoria autobiografii, przeł. Maciej Orkan-Łęcki, w: Autobiografia, red. Małgorzata Czermińska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009, s. 42–82. Rojek Przemysław, „Historia zamącana autobiografią”. Zagadnienie tożsamości narracyjnej w odniesieniu do powojennej liryki Aleksandra Wata, Universitas, Kraków 2009. Siekierski Stanisław, Etos chłopski w świetle pamiętników, Galicja, Kraków 1992. Smulski Jerzy, Autobiografizm jako postawa i jako strategia autobiograficzna, w: Jerzy Smulski, Twórczość narracyjna Stefana Otwinowskiego, TNT, Toruń 1993, s. 138–157. Szczepański Jan, O roli indywidualności w życiu wsi i rozwoju rolnictwa, w: Jan Szczepański, Najważniejsze i najtrudniejsze, PAN CUN, Warszawa 1999, s. 259–278. Szczepański Jan, Przykład Jana Wantuły, w: Jan Szczepański, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa 1973, s. 218–225. Szewczyk Wilhelm, Jabłka w szafie bibliotecznej, „Dziennik Zachodni” 2–3.09.1951. Trzynadlowski Jan, Małe formy literackie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1977. Turczyn Anna, Autofikcja, czyli autobiografia psychopolifoniczna, „Teksty Drugie” 2007, nr 1/2, s. 204–210. Wantuła Jan, Fragmenty wspomnień, w: Jan Wantuła, Książki i ludzie. Szkice o wydawnictwach i piśmiennictwie na Śląsku Cieszyńskim, opracował Ludwik Brożek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1956, s. 212–227. Wantuła Jan, Korespondencja, Dział Rękopisów Biblioteki Narodowej, teki o sygn. 7601, t. 1–7; 10316; 10317, t. 1–2; a także listy z archiwum domowego. Wantuła Jan, Listy do przyjaciół, opracował Jan Broda, Górki Wielkie 1967, Archiwum Muzeum Ustrońskiego, sygn. MU/A/25/W [mps]. Wantuła Jan, Pamiętniki, opracował Władysław Sosna, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn 2003. Wantuła Jan (J. Gojański), Wrażenia dziedzińskiego piśmiarza, „Głos Ludu Śląskiego” 6–11 (1913). Wantuła Jan, Wspomnienie z ławy szkolnej, w: Jan Wantuła, Książki i ludzie. Szkice o wydawnictwach i piśmiennictwie na Śląsku Cieszyńskim, opracował Ludwik Brożek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1956, s. 203–206. Wantuła Jan, Życiorys własny, w: Jan Wantuła, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Wybór pism, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1954, s. 5–10. Woźniakiewicz-Dziadosz Maria, List pisarza w przestrzeni autobiograficznej, w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX,red. Jolanta Sztachelska, Elżbieta Dąbrowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 233–243.

Identifiers

ISSN

2353-8694

DOI

10.18276/au.2015.2.7-10