Działalność ustawodawcza wolnych sejmów w czasach Rady Nieustającej (1778–1786)

• Authors: Filipczak Witold

Title variants

EN

Legislative Activity of ‘Free’ Sejms in the Times of the Permanent Council (1778–86)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The author discusses the legal framework of the legislative activity of ‘free’ (that is, not confederated) Sejms. He discusses parliamentary practice between 1778 and 1786 after a thorough analysis of the king’s legislative initiative with special emphasis on proposals submitted by the throne, and the role played by the Permanent Council in drafting laws. The author argues that numerous bills drafted by envoys had little impact on the results of Sejms because after the election and control of the executive authorities ended, there was no time to examine the drafts. Sejm decisions could be divided into two categories: a) decisions made before the separation of two chambers – concerning elections (of executive and judiciary authorities) and vote of acceptance for the Permanent Council; and b) legislative decisions made during further proceedings, with a special subcategory in the form of provisions related to the control over executive powers. The author also provides a quantitative analysis of legislative output between 1778 and 1786.

Keywords

EN

Sejm; parliamentarism; legislation; Permanent Council; control over executive power; Polish-Lithuanian Commonwealth in the 18th c.

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2021
• Issue: 6(167)
• Pages: 223–253

Contributors

author

Filipczak Witold

• Dr hab. Witold Filipczak, prof. UŁ University of Łódź, Faculty of Philosophy and History, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0001-5953-2480

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (Central Archives of Historical Records in Warsaw):
• Archiwum Królestwa Polskiego (Archives of the Kingdom of Poland), ref. no. 356,
• Archiwum Publiczne Potockich (Public Archive of the Potocki Family), ref. no. 102, 313, vol. 1, 9, 10,
• The so-called Metryka Litewska (Lithuanian Metrica), Div. VII, ref. no. 41,
• Łęczyckie grodzkie oblaty (Łęczyca court books), ref. no.: 106,
• Zbiór Popielów (Popiel Family Collection), ref. no.: 23, parts IV–V, 27, 107, 110, 112, 121, 126, 128, 132.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (Princes Czartoryski Library in Cracow), MSS: 800, 881, 882, 883.
• Biblioteka Narodowa (National Library of Poland), MS 6989.
• Biblioteka Ordynacji Zamoyskich (Library of the Zamość Entail), MS 964.
• Biblioteka PAU i PAN w Krakowie (Scientific Library of the PAAS and the PAS in Cracow), MSS 661, 1649, 8320.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (Ossolineum Library in Wrocław), MS 2620.
• L’vivs’ka nacional’na naukova biblioteka Ukraiini imeni V. Stefanika (Vasyl Stefanyk National Scientific Library of Ukraine in Lviv), fond 4, op. 1, 802.
• Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733–1795, ed. M. Jusupović (Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2019).
• Dyaryusz seymu ordy[naryj]n[e]go warszawskiego roku 1780 dnia 2 pazdziernika zaczętego w Warszawie... (Drukarnia J. Królewskiej Mci, Grodno, 1780).
• Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766 (Drukarnia J.K. Mci y Rzeczypospolitey Societatis Jesu, Warszawa, n.d.).
• Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego warszawskiego szescio niedzielnego roku panskiego 1778 dnia 5 miesiąca pazdziernika odprawuiącego się, ed. S. Sokołowski (Drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Piarów, Warszawa, 1779).
• Dyaryusz seymu wolnego ordynaryinego grodzienskiego szescioniedzielnego roku panskiego 1784 dnia 4 miesiąca pazdziernika odprawuiacego się, ed. M. Tukalski-Nielubowicz (Drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Piarów, Warszawa, 1785).
• Dyaryusz seymu wolnego ordynaryinego warszawskiego szescio-niedzielnego roku pańskiego 1780 dnia 2 miesiąca pazdziernika odprawuiącego się, ed. S. Badeni (Drukarnia Nadworna Jego Królewskiey Mości, Warszawa, 1780).
• Dyaryusz seymu wolnego ordynaryinego warszawskiego szescio-niedzielnego roku panskiego 1782, ed. P. Kiciński (Drukarnia Nadworna Jego Królewskiey Mości, Warszawa, 1782).
• Volumina Legum, vols 7–8, ed. J. Ohryzko (Petersburg 1860); vol. 9 (Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1889).
• Zbior mow roznych w czasie seymu ostatniego szescio-niedzielnego roku 1778 mianych (Drukarnia Królewska Akademicka, Wilno, [1779]).
• Zbior mow roznych w czasie szescio-niedzielnego seymu roku 1782 mianych (Drukarnia J.K.M. przy Akademii, Wilno, n.d.).
• Anusik Z., Stroynowski A., ‘Rybiński Józef’, in Polski słownik bibliograficzny, vol. 33 (1992).
• Bąk M., ‘Reformy wojska Rzeczypospolitej w latach 1775–1776’, part 1: ‘Teoria’, in Studia nad staropolską sztuką wojenną, vol. 2, ed. Z. Hundert (Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim, 2013).
• Butterwick R., ‘Faworyt – demagog? Pius Kiciński na Sejmie Czteroletnim’, in Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII w., ed. M. Markiewicz, R. Skowron (Zamek Królewski na Wawelu, Kraków, 2006).
• Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół Katolicki 1788–1792, transl. M. Ugniewski (Wydawnictwo Arcana, Kraków, 2012).
• Chojecki R., ‘Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r.’, Kwartalnik Historyczny, vol. 79, no. 3 (1972).
• Czaja A., Między tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej 1786–1789 (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1988).
• Danilczyk A., ‘Afera Dogrumowej a konsolidacja opozycji antykrólewskiej w latach 1785–1786’, Kwartalnik Historyczny, vol. 111, no. 4 (2004).
• Danilczyk A., ‘ “Svoboda – naš deviz, dabrabyt gramadstva – naša meta”. Pačatak palityčnaj kar’jery Kazimira Njestara Sapiegi’, Arche, vol. 148, no. 3 (2016).
• Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku (Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Warszawa, 2010).
• Danilczyk A., ‘Werbunek austriacki i pruski na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie rządów Rady Nieustającej’, in Społeczeństwo a wojsko, ed. I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski (Wydawnictwo DiG, Warszawa, 2015).
• Drozdowski M., ‘Przyjęcie traktatów rozbiorowych przez delegację i sejm polski w 1773 r.’, Roczniki Historyczne, vol. 41 (1975).
• Dukwicz D., ‘Restricted Sovereignty of the Sejm. The Plenipotentiary Delegation and Ratification of the First Partition Treaty’, in Separation of Powers and Parlamentarism: The Past and the Present: Law, Doctrine, Practice, ed. W. Uruszczak, K. Baran, A. Karabowicz (Agencja Wydawnicza Sygnatura, Warszawa, 2007).
• Dukwicz D., Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772–1775) (Instytut Historii PAN, Warszawa, 2015).
• Dumanowski P., ‘Sumiński Piotr’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 45 (2008).
• Filipczak W., ‘Kontrola Komisji Skarbu Litewskiego na sejmie z 1778 roku’, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, vol. 67 (2000).
• Filipczak W., ‘Organizacja sądownictwa w świetle uchwał sejmików koronnych 1778–1786’, in Między barokiem a oświeceniem. Prawo i bezprawie, ed. S. Achremczyk, J. Kiełbik (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 2018).
• Filipczak W., ‘Rola spraw wojskowo-skarbowych w walce politycznej na sejmie 1786 roku’, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, vol. 49 (1993).
• Filipczak W., ‘Rugi poselskie i losy „rozdwojonych” sejmików przedsejmowych 1778–1786’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 49, nos. 1–2 (1997).
• Filipczak W., Sejm 1778 roku (Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, 2000).
• Filipczak W., ‘Sejm a władze wykonawcze w latach 1764–1786’, in D. Kupisz, W. Uruszczak (eds), Sejm Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów a europejskie reprezentacje stanowe (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2019).
• Filipczak W., ‘Sejmiki ziemi czerskiej 1780–1786’, Przegląd Nauk Historycznych, vol. 9, no. 1 (2010).
• Filipczak W., ‘Sejmiki ziemi liwskiej 1780–1786’, Przegląd Nauk Historycznych, vol. 17, no. 2 (2018).
• Filipczak W., ‘Sejmiki ziemi zakroczymskiej 1778–1786’, Przegląd Nauk Historycznych, vol. 14, no. 2 (2015).
• Filipczak W., ‘Sejmowa kontrola Komisji Skarbu Koronnego w 1784 r.’, in M. Durbas (ed.), Najjaśniejsza Rzeczypospolita. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Stroynowskiemu (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza, Częstochowa, 2019).
• Filipczak W., ‘Sejmy Rzeczypospolitej w dobie stanisławowskiej’, in H. Gmiterek, S. Piątkowski, J. Wrona (eds), Między konstytucją nihil novi a ustawodawstwem nowoczesnej demokracji. Parlamentaryzm polski XVI–XX wieku (Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom, 2005).
• Filipczak W., ‘Stanisław August i Elżbieta Sapieżyna. Spór wokół losów sejmu 1782 roku’, in Z. Anusik (ed.), Władza i polityka w czasach nowożytnych (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2011).
• Filipczak W., ‘Wojsko i obronność Rzeczypospolitej na sejmie w 1780 r.’, in A. Kalinowska, A. Perłakowski, D. Rolnik, F. Wolański (eds), Między obowiązkami, przywilejami a prawem Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Społeczeństwo w obronie państwa polsko-litewskiego (Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Warszawa, 2018).
• Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786 (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2012).
• Frejlich K., review: ‘Adam Stankevič, Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo veikla XVIII amžiaus antroje pusėje, Lietuvos istorijos institutas, Vilnius 2018, pp. 528, il., ISBN 978-609-8183-42-9’, Rocznik Lituanistyczny, vol. 4 (2018).
• Głuszak M., ‘Rezolucje interpretacyjne Rady Nieustającej’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 65, no. 2 (2013).
• Jurgaitis R., ‘Priniatije zakonov v siejmie Rječi Pospolitoj v 1764–1793 gg.: Charaktier i struktura konstitucij, otnosiaščichsia k Vjelikomu Kniažjestvu Litovskomu’, in A. Macuk, R. Jurgaitis (eds), Parlamientaryzm u Vjalikim Kniastvie Litoŭskim u XVIII stagoddzi. Zbornik navukovych artykulaŭ, Series: ‘Aktual’nyja prablemy gistoryi i kul’tury’, vol. 2 (Minsk, 2020).
• Kądziela Ł., ‘Sapieha Kazimierz Nestor’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 35 (1994).
• Kędziora P., Inicjatywa ustawodawcza w prawie polskim, PhD dissertation written under the quidance of dr. hab. W. Orłowski, Maria Curie-Sklodowska University in Lublin (Lublin, 2019), <http://dlibra.umcs.lublin.pl/Content/32678/K%C4%99dziora%20P.LBN_rozprawa_wersja_III_art.pdf>, accessed: 20 May 2021.
• Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2014).
• Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej (Akademia Umiejętności, Kraków, 1917).
• Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, vol. 2 (Wydawnictwo Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Londynie, Londyn, 1971).
• Łaszewski R., ‘Delegacja sejmowa jako instrument ratyfikacji I i II rozbioru Polski’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 23, no. 2 (1971).
• Łaszewski R., Sejm polski w latach 1764–1793. Studium historyczno-prawne (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, 1973).
• Łukowski G.T., The Szlachta and the Confederacy of Radom 1764–1767/68: A Study of the Polish Nobility (Institutum Historicum Polonicum Romae, Roma, 1977).
• Michalski J., ‘Kiciński Pius’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 12 (1966).
• Michalski J., ‘Lubomirski Stanisław’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 18 (1973).
• Michalski J., ‘O zmianę ambasadora w Warszawie (zabiegi magnackiej opozycji w latach 1775–1776)’, Kwartalnik Historyczny, vol. 109, no. 3 (2002).
• Michalski J., ‘Rejtan i dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru’, Kwartalnik Historyczny, vol. 93, no. 4 (1986).
• Michalski J., ‘Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta’, in J. Michalski (ed.), Historia sejmu polskiego, vol. 1 (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1984).
• Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, vol. 2 (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 2000).
• Olszewski H., Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. Ustrój i idee, vol. 1: Sejm Rzeczypospolitej epoki oligarchii (1652–1763). Prawo – praktyka – teoria – programy (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 2002).
• Pilarczyk P.M., ‘Praca komisji skarbowych w ocenie deputacji kontrolujących Sejmu Wielkiego’, Studia Iuridica Lublinensia, vol. 25, no. 3 (2016).
• Ratajczyk L., Przezwyciężenie kryzysu militarnego Polski przed reformami Sejmu Czteroletniego (Wojskowa Akademia Polityczna, Warszawa, 1975).
• Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1957).
• Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk 1715–1788 (Druk W.L. Anczyc i spółka, Kraków–Warszawa, 1906).
• Rybarski R., Skarbowość Polski w dobie rozbiorów (Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1937).
• Srogosz T., Problemy sanitarno-zdrowotne w działalności administracji Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim (Akademia Medyczna w Łodzi, Łódź, 1993).
• Stanek W., ‘Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu’, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia, vol. 28, no. 259 (1993).
• Stankevič A., Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo veikla XVIII a. II pusėje: bajoriškosios teisės raiška, PhD dissertation, Vilniaus universitetas (Vilnius, 2013), <http://epublications.vu.lt/object/elaba:1946723/index.html>, accessed: 20 May 2021.
• Stroynowski A., ‘Meandry kariery Kazimierza Nestora Sapiehy’, in A.M. Januškievič (ed.), Sapiegi: asoby, kar’jery, majontki (Minsk, 2018).
• Stroynowski A., Obrady sejmu grodzieńskiego 1784 (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza, Częstochowa, 2020).
• Stroynowski A., Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dziejów kultury politycznej (Wyższa Szkoła Studiów Międzynarodowych w Łodzi, Łódź, 2005).
• Stroynowski A., ‘Przeprowadzenie spłaty długów królewskich na sejmie 1784 roku’, in M. Karkocha, P. Robak (eds), Sic erat in votis. Studia i szkice ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Anusikowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin. Rzeczpospolita w czasach nowożytnych (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2017).
• Stroynowski A., ‘Sojm u Goradni ŭ 1784 g. Ab’jadnanyja pasiadženni pałat 6–23 kastryčnika 1784 g.’, Arche, vol. 152, no. 2 (2017).
• Stroynowski A., „Wieczory sejmowe”. Studia nad dziejami parlamentaryzmu w epoce stanisławowskiej (Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa, 2013).
• Stroynowski A., ‘Znaczenie alternaty sejmów dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce stanisławowskiej’, Przegląd Nauk Historycznych, vol. 17, no. 1 (2018).
• Szcząska Z., ‘Odpowiedzialność rządu w Polsce w latach 1775–1792’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 27, no. 1 (1975).
• Szczygielski W., ‘Rola sesji prowincjonalnych początkach obrad Sejmu Wielkiego’, in J. Daszyńska (ed.), Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Reminiscencje w 220. rocznicę uchwalenia (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2009).
• Tomczyk G., ‘Stronnictwo królewskie na sejmie 1776 roku’, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, vol. 49 (1993).
• Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki (Liber, Warszawa, 2000).
• Zawadzki S., ‘Kryzys solny i próby jego przezwyciężenia w Rzeczypospolitej po pierwszym rozbiorze’, in P. Ugniewski (ed.), „Skłócony naród, król niepewny, szlachta dzika”? Polska stanisławowska w świetle najnowszych badań (Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2020).
• Zielińska E., ‘Otto Magnus Stackelberg wobec projektu skonfederowania sejmu 1782 roku. Przyczynek do praktyki polityki rosyjskiej w Rzeczypospolitej przed Sejmem Wielkim’, Kwartalnik Historyczny, vol. 106, no. 4 (1999).
• Zielińska E., ‘Sprawa polsko-rosyjskiej komisji granicznej w latach 1778–1780’, in U. Kosińska, D. Dukwicz, A. Danilczyk (eds), W cieniu wojen i rozbiorów. Studia z dziejów Rzeczypospolitej XVIII i początków XIX wieku (Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2014).
• Zielińska Z., Polska w okowach „systemu północnego” 1763–1766 (Wydawnictwo Arcana, Kraków, 2012).
• Zielińska Z., ‘Rosyjsko-kurlandzki traktat handlowy z 1783 r.’, in P. Ugniewski (ed.), „Skłócony naród, król niepewny, szlachta dzika”? Polska stanisławowska w świetle najnowszych badań (Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2020).

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2021.80