Demony u Przybyszewskiego, czyli o szatanie wczesnej nowoczesności

• Authors: Gabriela Matuszek

Title variants

EN

Przybyszewski’s Demons or the Satan of Early Modernity

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł „Demony Przybyszewskiego, czyli o szatanie wczesnej nowoczesności” na przykładzie twórczości polsko-niemieckiego artysty, czułego barometru ówczesnych przemian cywilizacyjnych, pokazuje patologie i ideologie, w jakie wciela się szatan nowoczesności. Blasfemie i demonomanie wyrażają wewnętrzną psychomachię epoki, rozgrywającą się między sakralnością, będącą w stanie utraty, i nihilistycznymi prądami, podmywającymi jej fundamenty. Satanistyczno-gnostyckie fantazmaty oraz figurę szatana można traktować jako obronę przed nihilizmem i anarchizmem oraz metafizyczną pustką „świata bez Boga”. Autorka artykułu szatana nowoczesności dostrzega również w Ja, opanowanym przez demoniczne moce nieświadomości oraz demony pychy, lęku i obłędu, a także szaleństwa ciała i duszy (demony płci i sztuki). Twórczość Przybyszewskiego jawi się jako interesujący dokument katastroficznego „zbiorowego obłędu”, suponujący, że ludzkość skażona jest ontyczną i antropologiczną „patologią”, a życie jest szaleństwem.

EN

The article uses Przybyszewski’s writing as a litmus paper for testing different incarnations of „the Satan of modernity” – civilizational developments, pathologies and ideologies. Blasfemies and demonomanias express internal psychomachia of the era, torn between fading sacrality and nihilistic currents undermining its foundations. Partially Satanist, partially Gnostic phantasmata and the figure of satan can be treated as a defence against nihilism and anarchism, against the metaphysical void of the „world without God”. The author also traces „the Satan of modernity” in the individual consumed by demonic power of unconsciousness, hubris, fear and madness, as well as insanity of the body and soul (demons of gender and art). Works of Przybyszewski can be viewed as an interesting documentation of catastrophical „collective insanity”, suggesting, that the mankind is flawed with ontic and anthropological „pathology” and life itself is insanity

Keywords

PL

Przybyszewski; szatan; nowoczesność; satanizm; nihilizm

EN

Przybyszewski; modernity; satan; satanism; nihilism

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2011
• Issue: 1(1)
• Pages: 117-130

Dates

published

2011

Contributors

author

Gabriela Matuszek

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Baudrillard, J. 2009. Przejrzystość zła. Esej o zjawiskach skrajnych. Przeł. Królak, S. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
• Bielik-Robson, A. 2000. Horror! Horror! Lęk jako tabu nowoczesności. W: Taż. Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości. Kraków: Universitas.
• Foucault, M. 1999. Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura. Wyb. i oprac. Komendant, T. posł. Markowski, M.P. przeł. Banasiak, B. Komendant, T., Kwietniewska, M., Lewińska, A., Markowski, M.P., Pieniążek, P. Warszawa: Aletheia.
• Gutowski, W. 2001. Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Gutowski, W. 2008. Rodzina jako egzystencjalna pułapka. O „Dzieciach nędzy” Stanisława Przybyszewskiego. W: Tenże. Konstelacja Przybyszewskiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 106–129.
• Lowen, A. 1995. Narcyzm zaprzeczenie prawdziwemu Ja. Przeł. Wojtyszko, P. Warszawa: Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza.
• Matuszek, G. 1993. Nędza świata bez Boga. O „Dzieciach szatana” Stanisława Przybyszewskiego. W: Przybyszewski, S. Dzieci szatana. Kraków: Oficyna Literacka, s. 169–195.
• Matuszek, G. 1996. „Der geniale Pole?” Niemcy o Stanisławie Przybyszewskim (1892–1992). Kraków: Universitas.
• Matuszek, G. 1997. Między pustką transcendencji a szaleństwem zmysłów. O wczesnej eseistyce Stanisława Przybyszewskiego. W: Przybyszewski, S. Synagoga szatana i inne eseje. Matuszek G. (red.). Kraków: Oficyna Literacka, s. 5–40.
• Matuszek, G. 2008. Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii. Kraków: Universitas.
• Przybyszewski, S. 1897. Co to jest anarchizm? „Gazeta Robotnicza” 27.
• Przybyszewski, S. 1993. Dzieci szatana. Matuszek, G. (red.). Kraków: Oficyna Literacka.
• Przybyszewski, S. 1997a. Z psychologii jednostki twórczej. II. Ola Hansson. Przeł. Matuszek, G. W: Przybyszewski, S. Synagoga szatana i inne eseje. Matuszek G. (red.). Kraków: Oficyna Literacka, s. 66–89.
• Przybyszewski, S. 1997b. Synagoga szatana. Powstanie, rozwój i dzisiejsze znaczenie. Przeł. Matuszek, G. W: Przybyszewski S. Synagoga szatana i inne eseje. Matuszek, G. (red.). Kraków: Oficyna Literacka, s. 158–225.
• Przybyszewski, S. 2003a. Il regno doloroso. Kraków: Zielona Sowa.
• Przybyszewski, S. 2003b. Requiem aeternam. W: Tenże. Poematy prozą. Matuszek, G. (red.). Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 43–95.
• Ricoeur, P. 1986. Symbolika zła. Przeł. Cichowicz, S. i Ochab, M. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Sheppard, R. 1998. Problematyka modernizmu europejskiego. Przeł. Wawrzyszko, P. W: Nycz, R. (red.). Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze. Kraków: Universitas, s. 71–140.

Identifiers

ISSN

2083-3059