Tropy transcendencji… Współczesne myślenie religijne wobec pluralizmu światopoglądowego i relacji międzykulturowych

• Authors: Rembierz Marek

Title variants

EN

Trails of transcendence... Contemporary religious thinking in the face of ideological pluralism and intercultural relations

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Religion and religiousness seem to constantly stimulate human reflection which moves forward in different currents, they seem to encourage reasoning focused on them. This concerns the whole array of human matters, including fundamental existential situations and moral choices. Such reasoning is often subordinated to religion when arguments for religious beliefs are considered. Frequently, this is also critical and uninhibited reflection, which aims at unmasking religious illusions. The dispute is whether this can be neutral reflection only for cognitive analysis of religious phenomena or whether this reflection always enhances or weakens reli gious beliefs. It is currently accepted to talk about “religious thinking”, which is developing in the modern pluralistic world. The subject of religious thinking should be the contents of one or more religions and their anthropological consequences (the vision of the sense of human life) as well as axiological ones (the vision of values) which co-shape culture and society. Religious thinking is broader than reasoning on religion practiced within a particular religion. Religious thinking can be also developed by people who declare being agnostics or atheists. Religious thinking develops and forms in the environment of contemporary religious and ideological pluralism. Moreover, it is a manifestation of this pluralism, which functions in the sphere of religion and transforms this sphere. What is explored in religious think ing is the issue of transcendence (“transgressing”, “going beyond”) and the “trails of transcendence” which come from outside of religious faith and seem to lead to its inside. The trails come out from the position of those who keep distance and are critical towards religious faith. According to someone’s judgement, a particular trace can be viewed as transcendence trail, even such which leads to religiously un derstood (written with capital “T”) transcendence. Still, someone with a different attitude will not recognize any transcendence trail in this trace and can consider such a view as unjustified overinterpretation of this trace. Trails do not have the power of obviousness which an undisputed proof has. However, they open a space of interpretation, in which some approaches can appear typical of traditional religious visions as well as of indefinite religious searching in the spiritual sphere (called “new spirituality”)

Keywords

PL

religia; transcendencja; myślenie religijne; pluralizm ideologiczny; relacje międzykulturowe

EN

religion; transcendence; religious thinking; ideological pluralism; intercultural relations

• Publisher: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Instytut Teologiczny im. Jana Kantego w Bielsku-Białej, Książnica Beskidzka
• Journal: Świat i Słowo
• Year: 2014
• Volume: 12
• Issue: (2)23
• Pages: 17-50

Contributors

author

Rembierz Marek

• Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Społecznych, ul. Bankowa 11, 40-007 Katowice

References

• M. Dummett, Natura i przyszłość filozofii, tłum. M. Iwanicki, T. Szubka, Warszawa 2010.
• A. Bronk, Podstawy nauk o religii, Lublin 2003.
• K. Wolsza¸ Próba charakterystyki intencjonalności świadomości religijnej, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opol¬skie¬go” 2001, z. 21.
• R. Kleszcz, O pojęciach wiedzy i wiary, [w:] tenże, O rozumie i wartościach, Łódź 2007.
• P. Gutowski, Wierzyć rozumowi, czyli o wyróżnionej pozycji człowieka we wszechświecie, „Znak” 1999, nr 4.
• M. Heller, Naukowy obraz świata a zadanie teologa, [w:] Obrazy świata w teologii i naukach przyrodniczych, red. M. Heller, S. Budzik, S. Wszołek, Tarnów 1996.
• J. Woleński, Lvov-Warsaw School, hasło w internetowym wydaniu Stanford Encyclopedia of Philosophy http://plato.stanford.edu/entries/lvov-warsaw/
• K.R. Popper, O zderzeniu kultur, [w:] tenże, W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat, tłum. A. Malinowski, Warszawa 1997.
• L. Witkowski, Uniwersalizm pogranicza. O semiotyce kultury Michała Bachtina w kontekście edukacji, Toruń 2000.
• L. Witkowski, Ambiwalencje tożsamości z pogranicza kulturowego, [w:] Edukacja a tożsamość etniczna, red. M.M. Urlińska, Toruń 1995.
• R. Zenderowski, Religia a tożsamość narodowa i nacjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej. Między etnicyzacją religii a sakralizacją etnosu (narodu), Wrocław 2011.
• R. Zenderowski, Religia w teorii stosunków międzynarodowych, [w:] P. Burgoński, M. Gierycz (red.), Religia i polityka. Zarys problematyki, Warszawa 2014.
• J. Kulska, Faith-based diplomacy jako instrument rozwiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” 2013, vol. 38.
• A. Bronk, Religia jako pojęcie i przedmiot badań (uwagi metodologiczne), „Przegląd Religioznawczy” 2008, nr 3.
• Ch. Taylor, Świecka epoka. Dlaczego porzucamy religię, ,,Dziennik” 8 XII 2007 (dodatek „Tygodnik Idei. Europa”, nr 49 (192).
• J. Mariański, Religia i Kościół w społeczeństwie pluralistycznym. Polska lat dziewięćdziesiątych, Lublin 1993.
• J. Mariański, Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością. Studium socjologiczne. Kraków 1997.
• T. Luckmann, Niewidzialna religia. Problem religii we współczesnym społeczeństwie, tłum. L. Bluszcz, Kraków 2006.
• M. Wojewoda, Pluralizm aksjologiczny i jego implikacje we współczesnej filozofii religii, Katowice 2010.
• D. Kokoć, Pluralistyczna wizja religii na podstawie „Piątego wymiaru” Johna Hicka. „Przegląd Religioznawczy” 2009, nr 1.
• K. Kondrat, Filozofia analityczna wobec pluralizmu religijnego, Białystok 2000.
• J. Nikitorowicz, Wielokulturowość – Pogranicze – Człowiek pogranicza. Ku paradygmatowi współistnienia, zachowania i kreowania pokoju, „Drohiczyński Przegląd Naukowy” 2014, nr 6.
• A. Różańska, Środowisko wielokulturowe a postawy wobec Inności religijnej, „Przegląd Religioznawczy” 2010, nr 3.
• M. Nowak, Uniwersalizująca i integrująca rola chrześcijaństwa w społeczeństwie pluralistycznym, [w:] Kwestie wyznaniowe w społecznościach wielokulturowych, red. T. Lewowicki, A. Różańska, U. Klajmon, Cieszyn 2002.
• M. Szulakiewicz, Religie i religijność w kulturze współczesnej, [w:] Religie i religijność w świecie współczesnym, red. M. Szulakiewicz, Toruń 2011.
• M. Sobecki, Komunikacja międzykulturowa w wymiarze religijnym jako wyzwanie edukacyjne, [w:] Od wielokulturowości miejsca do międzykulturowości relacji społecznych. Współczesne strategie kreowania przestrzeni życia jednostki, red. J. Nikitorowicz, J. Muszyńska, B. Boćwińska-Kiluk, Warszawa 2014.
• H. Słotwińska, Pedagogika religii wobec pluralizmu religijnego, „Roczniki Teologiczne” t. LXI, z. 11, 2014.
• T. Lewowicki, Edukacja wobec odwiecznych i współczesnych problemów świata – konteksty i wyzwania edukacji międzykulturowej, „Edukacja Międzykulturowa” 2013, nr 2.
• K. Wolsza, Doświadczenie religijne i możliwość jego kształtowania, [w:] tenże, Religijny wymiar doświadczenia i myślenia…, .
• E. Ogrodzka-Mazur, Społeczne nauczanie Jana Pawła II a miłość, prawda i tolerancja w wychowaniu młodzieży z Pogranicza, [w:] Kwestie wyznaniowe…
• W. Świątkiewicz, Między sekularyzacją i deprywatyzacją. Socjologiczne refleksje wokół polskiej religijności w kontekście europejskim, Katowice 2010.
• J. Mariański, Sekularyzacja i desekularyzacja w nowoczesnym świecie, Lublin 2006.
• K. Wielecki, Podmiotowość w dobie kryzysu postindustrialnego. Między indywidualizmem a kolektywizmem, Warszawa 2003.
• M. Eliade, W poszukiwaniu historii i znaczenia religii, tłum. A. Grzybek, Warszawa 1997. A. Bronk, Mircei Eliadego fenomenologia religii, „Przegląd Filozoficzny” 2007.
• J. Guja, Główne problemy filozoficznej krytyki religii, „Studia Humanistyczne. Rocznik Akademii Górniczo-Hutniczej im. St. Staszica” 2009.
• J. Woleński, Granice niewiary, Kraków 2004.
• J. Woleński, Ciąg dalszy, [w:] Co nas łączy? Dialog z niewierzącymi, red. S. Obirek, wstęp L. Kołakowski, Kraków 2002.
• Ateizm w kulturze Zachodu i Wschodu, red. J. Guja, Kraków 2012.
• J. Baggini, Ateizm: bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. K. Hoffmann, W. Szwebs, przedmowa J. Woleński, Warszawa 2013.
• D.C. Dennett, Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne, przeł. B. Stanosz, Warszawa 2008.
• P. Gutowski, Czym jest „nowy ateizm”?, [w:] Nauki przyrodnicze a nowy ateizm, red. M. Słomka, Lublin 2012.
• J. Wojtysiak, Jak dyskutować z nowym (i nienowym) ateizmem?, [w:] tamże, s. 169-192; M. Bała, Współczesny ateizm. Rodzaje, źródła, przykłady, „Studia Theologica Varsaviensia” 2012, nr 1.
• Z. Drozdowicz, Wyznaniowość czy naukowość – dylemat rzeczywisty czy pozorny?, „Nauka” 2010 nr 2.
• A. Bronk, Czym jest religiologia?, „Nauka” 2011, nr 2.
• Z. Drozdowicz, Czym było i jest religioznawstwo?, „Nauka” 2011, nr 3.
• M. Szulakiewicz, Religia i czas, Toruń 2008.
• K. Tarnowski, Tropy myślenia religijnego, Kraków 2009.
• P. Dancák, Premeny myslenia o Bohu ako prejav hľadačskej povahy človeka, [w:] P. Dancák a kolektív, Súčasné premeny náboženského myslenia, Prešov 2013.
• K. Mech, Człowiek – natura – transcendencja, Kraków, 2014; W. Załuski, Przeciw rozpaczy. O tragicznej wizji świata i sposobach jej przezwyciężania, Kraków 2014.
• J.A. Kłoczowski OP, Józef Tischner – strategie „myślenia religijnego”, [w:] Pytając o człowieka. Myśl filozoficzna Józefa Tischnera, red. W. Zuziak, Kraków 2001.
• M. Jędraszewski, Homo: capax Alterius, capax Dei. Emmanuela Levinasa myślenie o człowieku i Bogu, Poznań 1999.
• J. Życiński, Trzy kultury. Nauki przyrodnicze, humanistyczne i myśl chrześcijańska, Poznań 1990.
• T. Luckmann, Niewidzialna religia…, s. 135. Zob. Ch. Taylor, Oblicza religii dzisiaj, tłum. A. Lipszyc, Kraków 2002.
• W.M. Nowak, Spór o nowoczesność w poglądach Charlesa Taylora i Alasdaira MacIntyre’a. Analiza krytyczna, Rzeszów 2008.
• Bronk, S. Majdański, Teologia – próba metodologiczno-epistemologicznej charakterystyki, „Nauka”, 2006 nr 2.
• J. Szymik, Metodologia a epistemologia. Josepha Ratzingera/Benedykta XVI tezy metateologiczne, [w:] Racjonalność wiary, red. B. Kochaniewicz, Poznań 2012.
• J. Salij, Eseje tomistyczne, Poznań 1995.
• J. Szymik, O teologii dzisiaj. Zadania, piękno, przyszłość, Pelpin 2006.
• B. Tomalak, Transpersonalna analiza nieświadomości na przykładzie symboli „przejścia” w późnych wierszach Czesława Miłosza, „Świat i Słowo” 2013 (20) nr 1.
• M. Bernacki, Hermeneutyka fenomenu istnienia. Studia o polskiej literaturze współczesnej (Vincenz, Miłosz, Wojtyła, Herbert, Szymborska), Bielsko-Biała 2010.
• J. Szymik, W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury. Literatura piękna jako locus theologicus, przedmowa A. Nossol, Katowice 2007.
• R. Rorty, G. Vattimo, Przyszłość religii, red. S. Zabala, przeł. S. Królak, Kraków 2010.
• J. Schmidt, Teologia filozoficzna, przeł. P. Domański, Kęty 2006.
• J. Mariański, Sekularyzacja, desekularyzacja i nowa duchowość, Kraków 2013.
• P. Prüfer, Recenzja: Janusz Mariański, Sekularyzacja, desekularyzacja i nowa duchowość, Kraków 2013.
• „Studia z Teorii Wychowania” 2013, nr 7.
• J. Baniak, Wielowymiarowość i konteksty kulturowe duchowości religijnej a inne formy duchowości, „Humaniora. Czasopismo Internetowe” (2) 2013, nr 2.
• M. Woźniczka, Idea pogłębienia świadomości i współodczuwania jako wyznacznik duchowej autonomii człowieka – Schweitzer a Sokrates, [w:] S. Folaron (red.), Pozytywne myślenie o człowieku w filozofii Alberta Schweitzera, Częstochowa 2002.
• P.M. Socha, Przemiana. W stronę teorii duchowości, Kraków 2014.
• A. Kasperek, Wolność spod znaku undergrandu. Duchowość (po)nowoczesna w perspektywie hermeneutyki kultury i socjologii religii, Kraków 2012, s. 101.
• U. Beck, Bóg jest niebezpieczny. Religie nie zawsze cywilizują ludzi, ,,Dziennik” 2008, nr 22 (dodatek „Tygodnik Idei. Europa”, nr 4), s. 14.
• P. Evdokimov, Szalona miłość Boga, przeł. M. Kowalska, Białystok 2001, s. 21.
• J.A. Sobkowiak MIC Granice wiary i niewiary – perspektywa teologicznomoralna, „Studia Theologica Varsaviensia” 2008, nr 2.
• H. Putnam, Jewish Philosophy as a Guide to Life: Rosenzweig, Buber, Levinas, Wittgenstein, Bloomington 2008. T. Gadacz, Bóg w filozofii Franza Rosenzweiga, [w:] tenże, Bóg w filozofii XX wieku. Od Lavelle’a do Tischnera, Kraków 2007.
• Przekonać Pana Boga. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawiają Dorota Zańko i Jarosław Gowin, Kraków 1999. T. Gadacz, Bóg w filozofii Józefa Tischner, [w:] tenże, Filozofia Boga w XX wieku…
• M. Jędraszewski, Trudny ateizm Sartre’a, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2005, nr 4.
• M. Novak, Boga nikt nie widzi. Noc ciemna ateistów i wierzących, przeł. M. Pasicka, Kraków 2010.
• H. de Lubac, Ateizm i sens człowieka, przeł. O. Scherer, Paris 1969
• H. de Lubac, Dramat humanizmu ateistycznego, tłum. A. Ziernicki, Kraków 2004.
• D. Bruncz, Ateizm jako teologiczne i duszpasterskie wyzwanie dla Kościoła – ewangelicki punkt widzenia, „Studia Theologica Varsaviensia” 2012, nr 1.
• S. Weil, Świadomość nadprzyrodzona (Wybór myśli), przeł. A. Olędzka-Frybesova, Warszawa 1965.
• J.A. Kłoczowski, Simone Weil w sporze z personalizmem, [w:] W kręgu inspiracji personalizmu etycznego. Ślipko – Tischner – Styczeń, red. P. Duchliński, Kraków 2012.
• Bóg i świat. Z kardynałem Jopsephem Ratzingerem rozmawia Peter Seewald, tłum. G. Sowiński, Kraków 2005. J. Szymik, Jaka teologia dzisiaj? Relacja wiara–rozum w akcie poznania teologicznego, [w:] Rozum i wiara – intelektualne i duchowe dziedzictwo Jana Kantego, red. M. Rembierz, S. Cader, Kęty 2010.
• J. Woleński, Wierzę w to, co potrafię zrozumieć. W rozmowie z Sebastianem T. Kołodziejczykiem, Jackiem Prusakiem i Jolantą Workowską, Kraków 2014.
• R. Kleszcz, Wiara – rozum czy zaangażowanie, [w:] tenże, O rozumie i wartościach…, s. 82-108.
• K. Szocik, Ateizm filozoficzny. Zarys historii i krytyka neotomistyczna, Kraków 2014.
• S. Krajewski, Andrzej Grzegorczyk – logika i religia, samotność i solidarność, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria II: Wiadomości Matematyczne” XLIV (2008).
• A. Grzegorczyk, Europa. Odkrywanie sensu istnienia, Warszawa 2001.
• M. Woźniczka, Prawda Europy. Między duchowym a społecznym doświadczeniem człowieka, [w:] W poszukiwaniu prawdy. Chrześcijańska Europa między wiarą a polityką, red. U. Cierniak, Częstochowa 2010.
• B. Russell, O hołdowaniu modom umysłowym, [w:] tenże, Szkice niepopularne, tłum. H. Jankowska, Warszawa 1997.
• B. Russell, Dlaczego nie jestem chrześcijaninem (Why I’m not Christian – wykład wygłoszony 6 III 1927 w Londynie, National Secular Society), [w:] T. Kotarbiński, L. Infeld, B. Russell, Religia i ja, Warszawa 1981.
• W. Stróżewski, Ponadkulturowe wymiary dobra, prawdy i piękna, [w:] tenże, Logos, wartość, miłość, Kraków 2013.
• D. von Hildebrand, Fundamentalne postawy moralne, przeł. E. Seredyńska, [w:] D. von Hildebrand, J.A. Kłoczowski OP, J. Paściak OP, J. Tischner, Wobec wartości, Poznań 1982.
• J. Ratzinger, Schyłek człowieka, „Znaki Czasu” 1990, nr 20.
• J. Szymik, Prawda i wolność we współczesnej hermeneutyce teologicznej. Argumenty Josepha Ratzingera/Benedykta XVI, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2013, nr 1.
• J. Tischner, Polska jest Ojczyzną. W kręgu filozofii pracy, Paris 1985.
• K. Wolsza, Prawda i racjonalność w obliczu postmodernistycznych wyzwań, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 1996, z. 6.
• K. Wieczorek, Rozum w poszukiwaniu prawdy o wolności, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1996, z. 29.
• K. Wielecki, Kryzys postindustrialny, osobowość i zdrowie psychiczne, [w:] Inny człowiek w innym społeczeństwie, red. K. Wielecki, Warszawa 2008, s. 117-140.
• M. Woźniczka, Odwaga religii wobec pokory filozofii. Głos w dyskusji dotyczący relacji między religią a dziejowymi przemianami w filozofii, [w:] Wokół „Pamięci i tożsamości”, red. A. Olech, M. Rembierz, Poznań 2010, s. 193-201.
• J. Moroz, Dyskusja z relatywizmem prawdy w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, Warszawa 2013.
• T. Kotarbiński, Główne kierunki i tendencje filozofii w Polsce, [w:] tenże, Historia filozofii, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995, s. 15.
• J. Woleński, Kazimierz Twardowski, [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, red. A. Maryniarczyk, Lublin 2011, s. 752-753.
• W. Tatarkiewicz, O bezwzględności dobra, Warszawa1919.
• R. Wiśniewski, Dobro: moralność, szczęście i piękno. Studium z aksjologii Władysława Tatarkiewicza, Bydgoszcz 2013.
• E. Gellner, Postmodernizm, rozum i religia, przeł. M. Kowalczuk, Warszawa 1997, s. 122.
• A. Comte-Sponvilla, Duchowość ateistyczna. Wprowadzenie do duchowości bez Boga, przeł. E. Aduszkiewicz, Warszawa 2011.
• L. Kula, Nowa droga ateizmu według André Comte’a-Sponville’a, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne” 2012, nr 4.
• J. Habermas, Między naturalizmem i religią. Rozprawy filozoficzne, przeł. M. Pańków, Warszawa 2012.
• E. Wyrębska, Nowoczesne społeczeństwo wobec światopoglądowego pluralizmu. Rola religii w społeczeństwie według Jürgena Habermasa, „Etyka” 2013, nr 46.
• J. Habermas, Między naturalizmem a religią. O potrzebie „post-metafizycznej” refleksji, przeł. M. Łukasiewicz, http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article288
• Ateista, który broni Boga. Rozmowa ze szwajcarskim filozofem i ateistą Alainem de Bottonem o roli religii z Bogiem i bez Boga. http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1525829,1,ateista-o-bogu---rozmowa-z-filozofem-alainem-de-bottonem.read?backTo=http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1530901,1,w-co-wierza-agnostycy.read
• M. Przełęcki, Chrześcijaństwo niewierzących, Warszawa 1989.
• A. Brożek, J. Jadacki, M. Przełęcki, W poszukiwaniu najwyższych wartości. Rozmowy międzypokoleniowe, Warszawa 2011.
• M. Heller, Sobór a sprawa numer jeden naszych czasów, „Znak” 1969 nr 3 (177).
• Bóg i Nauka. Moje dwie drogi do jednego celu. Michał Heller w rozmowie z Giulio Brottim, tłum. E. Nicewicz-Staszowska, Kraków 2013, s. 11-12.
• T. Pabjan, Wszechświat jako ślad Boga, [w:] B. Brożek, J. Mączka, W.P. Grygiel, M.L. Hohol red., Oblicza racjonalności. Wokół myśli Michała Hellera, Kraków 2011.
• W. Wójcik, Obecność pojęć »optymalnych« w matematyce jako argument za matematycznością przyrody, [w:] Ponad demarkacją, [w:] W. Kowalski, S. Wszołek red., Ponad demarkacją, Tarnów 2008, s. 39-62; B. Brożek, M. Hohol, Umysł matematyczny, Kraków 2013.
• M. Heller, Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą, Kraków 2012.
• J. Życiński, Świat matematyki i jej materialnych cieni, Kraków 2013.
• M. Heller, Filozofia nauki. Wprowadzenie, Kraków 1992.
• E. Agazzi, Granice wiedzy naukowej a hipoteza transcendencji, przeł. T. Sierotowicz, [w:] Refleksje na rozdrożu. Wybór tekstów z pogranicza wiedzy i wiary, red. S. Wszołek, Tarnów 2000.
• J. Życiński, Transcendencja i naturalizm, Kraków 2014.