Prosimetrum w polskojęzycznej polemice na Ukrainie po Unii Brzeskiej

• Authors: Suharêva Svìtlana Volodimirìvna
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Termin prosimetrum w dosłownym znaczeniu dotyczy antyku, dzieł średniowiecznych, renesansowych i barokowych, określa łączenie poezji i prozy. Dwa rodzaje literackie – wiersze i proza – nie są systemami zamkniętymi, często ich granice są rozmyte i wzajemnie się przenikają. To zagadnienie dotychczas nie jest do końca zbadane, zwłaszcza w polskojęzycznej literaturze ukraińskiej po Unii Brzeskiej. Artykuł badawczy zatem ma na celu analizę zjawiska prosimetrum w polskojęzycznej literaturze ukraińskiej i jego systematyzację. Fenomen prosimetrum w polemicznych tekstach na Ukrainie po Unii Brzeskiej był stosowany zgodnie z barokową tradycją literacką. W szczególności można określić jego ważną rolę w budowaniu wstępów panegirycznych. Najczęściej pojawiał się w opisie herbu rodziny szlacheckiej, zwrotach do mecenasów i przełożonych, w pochwałach cech poszczególnych osób, ich zasług dla społeczeństwa. Wstępy panegiryczne były właściwe dla dzieł wszystkich pisarzy polemicznych po Unii Brzeskiej. Prosimetrum jako chwyt retoryczny w ramach konceptu świadomie stosował w swoich dojrzałych dziełach Łazarz Baranowicz. Realia artystyczne i metody literackie górują w jego dziele nad realiami historycznymi. Nie brak prosimetrum również w słynnym, polemicznym utworze pt. Threnos Melecjusza Smotrzyckiego, który pojawił się na pierwszym etapie polemiki unickiej. Polemika ta (skierowana wobec papieża) została napisana w formie epigramatu zbliżonego do literackiego lamentu. Przy pomocy prosimetrum w polemicznych pracach prozatorskich kwestie unickie osiągnęły pełnię artyzmu, wyżyny retoryki i stały się pierwotnym stylem literackim, wyłonionym z prozy polemicznej, zwłaszcza z dokumentalistyki, listów i traktatów teologicznych etc. Artykuł może służyć jako pomoc literaturoznawcom, historykom i teologom w dalszych badaniach literatury polemicznej na Ukrainie.

EN

The term prosimetrum in the literal sense as applied to antiquity, works of the Middle Age, the Renaissance and the Baroque, is defined as a combination of poetry and prose. Two literary genres - poetry and prose - are not closed systems, their boundaries are often fuzzy and mutually interwoven. This issue has not yet been fully explored, particularly in the Polish language Ukrainian literature after the Union of Brest. Therefore, this research paper aims to analyze the phenomenon of prosimetrum in Polish-Ukrainian literature and at systematizing it. The prosimetrum phenomenon in Ukrainian polemical texts after the Union of Brest was used as a baroque literary tradition. In particular, one can identify its important role in building panegyric introductions. It was frequently linked with the description of the coat of arms of the noble family, of patrons and superiors, the features of individuals, and their contribution to society. Panegyric introductions are appropriate to the works of polemical writers after the Union of Brest. Prosimetrum was the primary rhetorical concept of the Baroque most deliberately used in the works by Lazar Baranovich which were written in the Baroque period. Artistic reality and literary techniques outweighed any historical realities. There is also no lack of prosimetrum in the famous polemical song "Threnos" written by Meletius Smotryckyi after the Union of Brest. This polemics (against the pope) was written in the form of epigram close to a kind of the literary lamentation. With the help of prosimetrum in polemical prose writings the Uniate question gained its highest artistic expression, reaching rhetorical heights and becoming the primary literary style that emerged from polemical prose, including documentary, theological treatises and letters, etc. This research article can be used by literary critics, historians, and theologians for further research of the polemical literature in Ukraine.

Keywords

PL

retoryka; fenomen prosimetrum; kultura europejska; okres baroku; autorytet autorski

EN

rethoric; the phenomenon prosimetrum European culture; the Baroque period; the authority of the author

• Publisher: Fundacja Naukowa Katolików “Eschaton”
• Journal: Religious and Sacred Poetry: An International Quarterly of Religion, Culture and Education
• Year: 2013
• Issue: 1(1)
• Pages: 91-104

Dates

published

2013-01-01-2013-03-31

Contributors

author

Suharêva Svìtlana Volodimirìvna

• Lesya Ukrainka Eastern European National University in Lutsk in Ukraine

References

• Baczewski S. Ideologiczne funkcje herbu w XVII wieku. Przykład kazań pogrzebowych [w:] Literatura i pamięć kultury. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Nieznanowskiemu w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Lublin 2004, s.161-190.
• Baranowicz Ł., Nowa Miara Starej Wiary, Typographia Archiepiskopska, Nowogródek Siewierski 1676, ss. 354, [XXVIII].
• Borysenko K., Prosimetrum v ukrains’kij literaturi barokovoji doby, Nord-pres, Donec’k 2008, ss. 124.
• Gostyńska D., Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, IBL PAN, Warszawa 1991, ss. 259.
• Kostkiewiczowa T., Ignacego Krasickiego „Wiersze z prozą”, „Wiek Oświecenia”, 2002, t. 18, s. 99-132.
• Mohiła P., Lithos abo kamień z procy prawdy cerkwie świętej prawosławnej ruskiej na skruszenie ... paszkwilu od Kassjana Sakowicza, Ławra Pieczarska Kijowska, Kijów 1644, ss. 424.
• Morochowski J., Discurs o początku rozerwania cerkwie greckiej od kościoła rzymskiego, Drukarnia Akademii, Zamość 1622, ss. 33.
• Niedźwiedź J., Stemma, stemmat, [w:] Słownik sarmatyzmu. Idee – pojęcia – symbole, pod red. A. Borowskiego, Kraków 2001, s. 187-188.
• Nieznanowski S., Poezja polityczna, [w:] Słownik literatury staropolskiej, pod red. T. Michałowskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: czasy zygmuntowskie, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1966.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: Dwaj młodzi Wazowie, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1972.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: dwaj królowie rodacy, z rękop. wyd., oprac. i posł. opatrzył Stefan Nieznanowski, „Pax”, Warszawa 1980.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: pierwsi królowie elekcyjni, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1969.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: średniowiecze, „Pax”, Warszawa 1963.
• Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: Zygmunt III, Instytut Wydawniczy „Pax”, Warszawa 1971.
• Pelc J., Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973.
• Pelc J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2002.
• Radyszewski R., Polskojęzyczna poezja ukraińska od końca XVI do początku XVIII wieku, Część I, Monografia, Wydawnictwo Oddziału Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1996, ss. 283.
• Skarga P., O jedności Kościola Bożego [w:] Idem, Kazania przygodne z inemi drobniejszemi pracami, o różnych rzeczach wszelakim stanom należących, Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka, Kraków 1610, ss. 779.
• Słownik literatury staropolskiej, pod red. T. Michałowskiej, przy udziale Barbary Otwinowskiej, Elżbiety Sarnowskiej-Temeriusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002.
• Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002.
• Smotrzycki M., Threnos, to jest Lament jedynej Ś. Powszechnej Apostolskiej Wschodniej Cerkwie z objaśnieniem dogmat wiary, Wilno 1610, ss. 218.
• Suharieva S., Biblijnyj vymir ukrajins’koji polskomovnoji prozy poberestejs’koji doby, Redakcijno-vydavnyčyj viddil „Veža” Volyns’kogo nacional’nogo universytetu imeni Lesi Ukrajinky, Luc’k 2008, ss. 248.
• Wagilewicz W., Pisarze polscy Rusini, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, Przemyśl 1996, ss. 318.

Identifiers

ISSN

2299-9922