Męczennica – roślina użytkowa i symboliczna

• Authors: Tomczyk Przemysław Piotr

Title variants

EN

Passiflora – a Utilitarian and Symbolic Plant

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Męczennica to bardzo interesujący rodzaj roślin obecny w wielu sferach życia człowieka. Męczennice pochodzą z tropikalnych regionów obu Ameryk, obecnie niektóre z jej gatunków hodowane są w ciepłych regionach całego świata. Poszczególne gatunki uprawiane są ze względu na jadalne owoce, ze względów leczniczych czy ozdobnych. Nie sposób pominąć również znaczenia męczennicy w kulturze – badacze chrześcijańscy dopatrzyli się w elementach jej budowy morfologicznej narzędzi Męki Pańskiej. W niniejszej pracy przedstawiono historię odkrycia rośliny dla Europejczyków, charakterystykę rodzaju, elementy ekologii (mimikra), właściwości lecznicze, przegląd najczęstszych gatunków oraz znaczenie rośliny w symbolice chrześcijańskiej.

Keywords

PL

ziołolecznictwo; owoce egzotyczne; ogrodnictwo; symbolika

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Humanistyka i Przyrodoznawstwo
• Year: 2018
• Issue: Numer 24
• Pages: 423-434

Contributors

author

Tomczyk Przemysław Piotr

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Polska

References

• APG IV [The Angiosperm Phylogeny Group] (2016), An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV, "The Botanical Journal of the Linnean Society” 181(1): 1-20, doi: 10.1111/boj.12385. Appel S.D. (ed.) (2003), Annuals for Every Garden, Sciene Press, New York. RHS A-Z Encyclopedia of Garden Plants 4th edition (2016), Brickell C. (ed.), Dorling Kindersley, Westham. Brizicky G.K. (1961), The Genera Of Turneraceae And Passifloraceae In The Southeastern United States, "Journal of the Arnold Arboretum” 42(2): 204-218. Bürki M., Fuchs M. (2007), Leksykon roślin doniczkowych i balkonowych, przeł. D. Góral, Świat Książki, Warszawa. De Melo N.F., Cervi A.C., Guerra M. (2001), Karyology and Cytotaxonomy of the Genus Passiflora L. (Passifloraceae), "Plant Systematics and Evolution” 26: 69-84, doi: 10.1007/s006060170074. Deshmukh N.A., Patel R.K., Okram S., Rymbai H., Roy S.S., Jha A.K. (2017), Passion Fruit (Passiflora spp.), [in:] Underutilized Fruit Crops: Importance and Cultivation PART-II, S.N. Ghosh, A. Singh, A. Thakur (eds.), Jaya Publishing House, Delhi: 979-1005. Feuillet C., MacDougal J. (2004), A New Infrageneric Classification of Passiflora L. (Passifloraceae), "Passiflora” 13 (2): 34–35, 37–38. Gilbert L.E. (1971), Butterfly-Plant Coevolution: Has Passiflora adenopoda Won the Selectional Race with Heliconiine Butterflies?, "Science” 172 (3983): 585-586. Husti A., Cantor M. (2015), Sacred Connection of Ornamental Flowers with Religious Symbols, "ProEnvironment” 8: 73-79. Immel D.L. (2004), Purple Passionflower Passiflora incarnata L. – Plant Guide, U.S. Department of Agriculture, Washington. Jawna K., Mirowska-Guzel D., Widy-Tyszkiewicz E. (2014), Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.) – roślina lecznicza o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym, "Postępy Fitoterapii” 4: 252-258. Koszteyn Z. (2005), Zjawisko mimikry a problem orientacji i decepcji, [w:] Philosophia vitam alere, S. Ziemiański (red.), Wyd. WAM, Kraków: 277- 303. Lehari G. (2007), Egzotyczne owoce i warzywa w kuchni, przeł. K. Mazur, Multico, Warszawa. Longman D. (1997), Pielęgnowanie roślin pokojowych, przeł. H. Gutowska, I. Szwendler, PWRiL, Warszawa. Marinelli J. (red.) (2006), Wielka encyklopedia roślin, przeł. D. Dobrowolska, Świat Książki, Warszawa. Martin F.W., Nakasone H.Y. (1969), The Edible Species of Passiflora, "Economic Botany” 24(3): 333-343. Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B. (2017), Słownik roślin użytkowych, PWRiL, Warszawa. Prenner G. (2013), A Passion for Passion Flowers, URL = http://www.kew.org/blogs/kew- science/a-passion-for-passion-flowers [dostęp z dnia 23.04.2018]. Rutkowski L. (2006), Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Sazima M., Sazima I. (1978), Bat Pollination of the Passion Flower, Passiflora mucronata, in Southeastern Brazil, "Biotropica” 10(2): 100-109. Schaffner W. (1996), Rośliny lecznicze (chemizm, działanie, zastosowanie), przeł. A. Kłosowska , S. Kłosowski, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa. Smiley J. (1978), Plant Chemistry and the Evolution of Host Specificity: New Evidence from Heliconius and Passiflora, “Science” 201(4357): 745-747, doi: 10.1126/science.201.4357.745. Snow A.A. (1982), Pollination Intensity and Potential Seed Set in Passitlora vitifolia, "Oecologia” 55: 231-237. Szweykowska A., Szweykowski J. (2003), Słownik botaniczny, Wiedza Powszechna, Warszawa. Trimble R. (1997), The Passionflower, "Appalachian Heritage” 25(2): 16-17, doi: 10.1353/aph.1997.0064 . Vermeulen N. (2006), Encyklopedia roślin domowych, przeł. J. Kutner, Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, Warszawa. Vocke G. (2004), Rośliny pokojowe od A do Z. 250 najpiękniejszych kwiatów, przeł. B. Tarnas, J. Woźniak, Klub dla Ciebie, Warszawa. Waldman C. (2004), Encyclopedia of Exploration, Facts On File, New York. Wijngaarden E. (2015), Passiflora, a Passion Flower, URL = http://www. skon son.com/?p=860 [dostęp z dnia 23.04.2018]. Williams P. (2006), Rośliny w domu, przeł. M. Grabarczyk, Świat Książki, Warszawa. Zibadi S., Watson R.R. (2004), Passion Fruit (Passiflora edulis), "Evidence-Based Integrative Medicine” 1(3): 183–187, doi: 10.2165/01197065-200401030-00005. Ilustracje Ryc. 1. Rycina z 1629 r. przedstawiająca męczennicę. Zwróć uwagę na zbyt dosłownie przedstawione elementy morfologii, np. koronę cierniową w budowie kwiatu; porównaj z rzeczywistą morfologią rośliny (ryc. 2 i ryc. 3). Fig. 1. Figure from 1629 presenting passiflora. Pay attention to the elements of morphology that are too literally depicted, eg. a crown of thorns in the flower structure; compare with the real plant morphology (Fig. 2 and Fig. 4). (John Parkinson, Paradisi in Sole Paradisus Terrestris; dzięki uprzejmości: Passiflora – online journal, 2/2011; www.passionflow.co.uk) Ryc. 2. Fałszywe jaja motyli Heliconius na ogonkach liściowych męczennicy olbrzymiej przykład mimikry w świecie roślin. Fig. 2. False eggs of Heliconius butterflies on the petioles of Passiflora quadrangularis – an example of mimicry in the plant world. (Dzięki uprzejmości: Randys Tropical Plants; www.buyraretropicalplants.com) Ryc. 3. Najczęściej uprawiane gatunki męczennicy: a) m. cielista; b) m. błękitna; c) m. jadalna; d) m. groniasta; e) m. olbrzymia; f) m. pasiasta. Nie zachowano skali. Fig. 3. The most commonly cultivated species of Passiflora: a) P. incarnata; b) P. caerulea; c) P. edulis; d) P. racemosa; e) P. quadrangularis; f) P. trifasciata. Scale was not saved. (Źródło: Wikimedia Commons, na licencji Creative Commons (CC BY-SA 3.0); d) i e) – autor: C. T. Johansson; wybór, kompozycja i modyfikacja grafik dokonane przez Autora pracy) Ryc. 4. Kwiat męczennicy błękitnej i podobieństwa elementów jego budowy do narzędzi Męki Pańskiej. Fig. 4. The flower of Passiflora caerulea and the similarity of its elements to the tools of the Passion. (Źródło: Wikimedia Commons, na licencji Creative Commons (CC BY-SA 3.0); zmodyfikowane przez Autora)

Identifiers

DOI

10.31648/hip.2635