Tarkowski i Proust. „Zwierciadło” i „W poszukiwaniu straconego czasu” – „co innego”, a przecież „jedno i to samo”

• Authors: Karol Dariusz Szymański

Title variants

EN

Tarkovsky and Proust. „The Mirror“ and „In Search of Lost Time“ – „something else“ but „one and the same“

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Szymański rozważa w swoim eseju, co łączy powieść Marcela Prousta „W poszukiwaniu straconego czasu“ oraz film Andrieja Tarkowskiego „Zwierciadło“, a co pozwala uznać oba te arcydzieła za Deleuzjańskie co innego, a przecież jedno i to samo. Podstawowym impulsem twórczym było dla Prousta i Tarkowskiego podjęcie trudu konfrontacji z problemem czasowości i przemijania. Pamięci i swoich dzieł używali oni jako środków do odzyskania czasu utraconego. Akt przypominania nie był jednak celem samym w sobie – wspomnienia i wrażenia miały służyć odkrywaniu prawdy o świecie i o „ja”. Rezultatem egzystencjalnego i artystycznego wysiłku odzyskiwania przeszłości było więc rozpoznanie prawdziwego, pozaczasowego „ja” oraz umiejętność jego twórczego wyrażenia (tym samym „przypominać sobie” znaczyło: „tworzyć”). Dzieła życia Prousta i Tarkowskiego – uwierzytelnione autentyzmem doświadczenia twórców – mają być też wzorem „drogi zbawienia”, „świecką ewangelią” dla czytelników i widzów.

EN

Szymański considers in his essay what connects Marcel Proust’s „In Search of Lost Time“ and Andrei Tarkovsky’s „The Mirror“, and what allows one to consider these masterpieces to be Deleuzian something else, and yet one and the same. The primary creative impulse for Proust and Tarkovsky was the need to tackle the problem of temporality and transience. They used memory and their works of art in order to recover the time lost. The act of remembering was not an end in itself – memories and impressions were supposed to aid discovering the truth about the world and “ego”. The result of the existential and artistic effort to recover the past was the discovery of true and timeless “ego” and the ability of its creative expression (where “remembering” also meant “creating”). The works of Proust and Tarkovsky, made authentic by the experience of their creators, are to be “a way of salvation”, and a “secular gospel” for readers and viewers.

Keywords

PL

Proust Marcel; Tarkowski Andriej; Deleuze Gilles; czas

EN

Proust Marcel; Tarkovsky Andrei; Deleuze Gilles; time

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2014
• Issue: 86
• Pages: 104-112

Contributors

author

Karol Dariusz Szymański

References

• Błoński, Jan. 1985. Widzieć jasno w zachwyceniu. Szkic literacki o twórczości Prousta. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Czermińska, Małgorzata. 1983. Bohater autobiograficzny jako sobowtór (O wczesnej prozie Jarosława Iwaszkiewicza). W: A. Brodzka (red.). O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Deleuze, Gilles. 2000. Proust i znaki. Tłum. M.P. Markowski. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
• Głowiński, Michał. 1973. Gry powieściowe. Szkice z teorii i historii form narracyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Iwaszkiewicz, Anna. 1987. Szkice i wspomnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Kuśmierczyk, Seweryn. 2012. Księga filmów Andrieja Tarkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Skorpion.
• Markowski, Michał Paweł. 2000. Wahania języka. W: M.P. Markowski (oprac.). Marcel Proust. Pamięć i styl. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Maron, Marcin. 2011. Sytuacja autobiograficzna w „Zwierciadle” Andrieja Tarkowskiego. „Kwartalnik Filmowy” 33 (73).
• Poulet, Georges. 1970. Czas i przestrzeń Prousta: Czas. Tłum. J. Błoński. W: J. Błoński (red.). Proust w oczach krytyki światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Tarkowski, Andriej. 1989. Kompleks Tołstoja. Myśli o życiu, sztuce i filmie. Tłum. S. Kuśmierczyk. Warszawa: Wydawnictwo Pelikan.
• Tarkowski, Andriej. 1991. Czas utrwalony. Tłum. S. Kuśmierczyk. Warszawa: Wydawnictwo Pelikan.
• Wachowski, Jacek. 1998. Kilka uwag o poznaniu somatycznym i aktorstwie. W: B. Judkowiak, E. Nowicka, B. Sienkiewicz (red.). Aktor w świecie i teatrze. Poznań: Abedik.