Socjologia polska i czeska: wzajemne stosunki, ich charakter i konteksty

• Authors: Kilias Jarosław

Title variants

Polish and Czech Sociologies: Mutual Relations and Contexts

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy stosunków między czeskimi i polskimi środowiskami socjologicznymi. W obu krajach po I wojnie światowej socjologia uległa instytucjonalizacji, została zlikwidowana przez komunistów, by odrodzić się w okresie poststalinowskim. Prawdą jest, że w komunistycznej Czechosłowacji swobodnie rozwijała się tylko przez krótki okres w latach 60. XX wieku. Mimo wzajemnego zainteresowania socjologów obu krajów ich wzajemne kontakty nie były szczególnie intensywne – za wyjątkiem lat 60. Czesi zazwyczaj interesowali się bardziej polskimi naukami społecznymi niż polscy czeskimi. Intensywność i asymetrię ich wzajemnych relacji można wyjaśnić zmieniającą się pozycją obu krajów w nauce międzynarodowej. Po II wojnie światowej pozostały one na półperyferiach nauki zachodniej, chociaż w okresie komunizmu należały także do rzekomo alternatywnego kręgu wschodnioeuropejskiej socjologii marksistowskiej. Wyjątkowa rola polskiej socjologii w Czechosłowacji w latach 60. stanowiła więc wynik jej roli jako pośrednika w kontaktach z wiodącą socjologią zachodnią.

EN

The paper deals with relations between Czech and Polish sociological communities. In both countries, sociology was institutionalised shortly after the First World War, liquidated by the Communists, and renewed in the post-Stalinist period, but in Communist Czechoslovakia, it developed relatively freely only during a brief period in the 1960s. There existed a mutual interest between the sociologists of the two countries, although they did not have much contact, except in the 1960s. Most of the time, the Czechs were more interested in Polish social science than the other way around. The intensity and asymmetry of their relations can be best explained by the changing position of both countries within the international scholarly community. After the Second World War, they remained on the semiperiphery of the Western scholarly community, even though in the Communist period they belonged to the supposedly alternative world of Marxist sociology. The exceptional position of Polish sociology in Czechoslovakia in the 1960s was therefore the result of its role as an intermediary for accessing the dominant Western sociology.

Keywords

PL

socjologia polska; socjologia czeska; historia socjologii; międzynarodowe kontakty naukowe

EN

Polish sociology; Czech sociology; history of sociology; international academic relations

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2016
• Issue: 1(10)
• Pages: 283-315

Contributors

author

Kilias Jarosław

References

• Aron R. 1976. Main Currents in Sociological Thought, t. 1, tłum. R. Howard, H. Weaver, Penguin Books.
• Batygin G.S., Deviatko I.F. 1995. Metamorfoz y socjologii rosyjskiej, [w:] Socjologia Europy Środkowo-Wschodniej 1956–1990, red. J. Mucha, M.F. Keen, tłum. L. Stetkiewicz, J. Mucha, IFiS PAN, s. 25–39.
• Bauman Z. 1964. Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa, PWN.
• Bauman Z. 1965a. Sociologie, tłum. A. Měšťan, I wyd., Orbis.
• Bauman Z. 1965b. Sociologie, tłum. A. Měšťan, II wyd., Orbis.
• Bauman Z. 1966. Sociologie, tłum. A. Měšťan, III wyd., Orbis.
• [Bauman Z.] 1967. Pierwsza ogólnokrajowa konferencja socjologów czechosłowackich, „Studia Socjologiczne” nr 2, s. 323–324.
• Bauman Z., Petrusek M., Reifová I. 1997. Deset otázek profesoru Zygmunta Baumanovi, „Sociologický časopis”, nr XXXIII, s. 203–216.
• Bláha I. A. 1931. Współczesna socjologia czeska, „Przegląd Socjologiczny”, nr 2–4, s. 113–136.
• Bláha I. A. 1948a. Socjologia inteligencji, „Przegląd Socjologiczny”, t. X, s. 97–138.
• Bláha I. A. 1948b. Stan socjologii czeskiej po wojnie, „Przegląd Socjologiczny”,t. X, s. 634–637.
• Bláha I. A. 1997. Československá sociologie: od svého vzniku do roku 1948, Doplněk.
• Bystroń J.S. 1917. Rozwój problemu socjologicznego w nauce polskiej, „Archiwum Komisji Badania Historii Filozofii w Polsce”, t. I, cz. I. [Datowane: 1915.]
• Bystroń J.S. 1922. Rozvoj problému sociologického v polské vědě, „Parlament”, r. I, s. 373–377, [na:] Nešpor Z.N., Kopecká A., red. 2011. Edice českých sociologických časopisů (CD-ROM), Sociologický ústav AV ČR – MathAn.
• Chałubiński M. 1991. Polityka i socjologia. Studium koncepcji Juliana Hochfelda, Uniwersytet Warszawski. Wydział Filozofii i Socjologii.
• Hochfeld J. 1956. O programu výzkumu pracovního prostředí na velkých stavbách socialismu, „Filosofický časopis”, nr 3, s. 441–448.
• Kaltenberg-Kwiatkowska E. 2008. Jan Sedláček (1935–2008). Wspomnienie o nasz ym czeskim prz yjacielu, „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 147–151.
• Kilias J. 1998. Naród a idea narodowa. Nacjonalizm T.G. Masaryka, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kilias J. 2000. Narodowość jako problem naukowy. Naród w socjologii czeskiej okresu międzywojennego, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kilias J. 2001a. „Okno na świat”. O socjologii w Polsce i Czechosłowacji przed rokiem 1968, „Myśl Socjaldemokratyczna”, nr 2, s. 99–105.
• Kilias J. 2001b. „Socjologia bilansująca” cz y „obiektywizm socjologiczny”? Dwa spory o charakter socjologii czeskiej okresu międz ywojennego, „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 37–66.
• Kilias J. 2012. Jak socjologowie opowiadali o socjologii. Dwa studia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Klofáč J. 1956. K možnosti a potřebě sociologického výzkumu v ČSR, „Filosofický časopis”, nr 3, s. 449–452.
• Kon I.S. i in. 1982. Dějiny buržoazní sociologie 19. a začátku 20. století, Svoboda.
• Komarov M.S. i in. 1983. Dějiny buržoazní sociologie první poloviny 20. století, tłum. J. Sedláček, Svoboda.
• Konstantinov F.V. i in. 1981. Buržoazní sociologie a současnost, tłum. J. Šanderová, J. Večerník, Svoboda.
• Krasnodębski Z. 2006. Zánik myšlenky pokroku, tłum. K. Tichá, Pavel Mervart.
• Kraśko N. 1996. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970, PWN.
• Kraśko N. 2010. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1970–2000, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Krzywicki L. 1948–1949. Dary jako jedna fáze vývoje výměny výrobků, cz. I–III, „Sociologická revue”, nr 1, 1–3 i 4, s. 13–21, 16–29 i 137–153.
• Kubiczek F., red. 1992. Historia Polski w liczbach, z. 4: Oświata, nauka, kultura, GUS.
• Kurczewska J. 1979. Naród w socjologii i ideologii polskiej. Analiza porównawcza wybranych koncepcji z przełomu XIX i XX wieku, PWN.
• Labbé M. 2011. The Rockefeller Foundation Turns to the East: Polish Social Sciences Fellows during the Interwar Period. http://www.rockarch.org/publications/resrep/labbe.pdf; dostęp: 14.06.2015.
• Machonin P. 1968. Struktura współczesnego społeczeństwa czechosłowackiego, „Studia Socjologiczno-Polityczne”, nr 25, s. 81–12.
• Machonin P. i in. 1969. Československá společnost. Sociologická analýza sociální stratifikace, Epocha.
• Machotka O. 1938. Americká sociologie: sociální podmínky vzniku a rozvoje, Melantrich.
• Macků J. 1968. Główne tendencje rozwojowe socjologii czechosłowackiej, „Studia Socjologiczne”, nr 3–4, s. 339–442.
• Mikulka J. 1984. Slovanství a polská společnost v XIX. století, Academia.
• Mirek F. 1930. Sociologie v Polsku (XIX. a XX. století), cz. I/II, „Sociologická revue”, nr 1–2, s. 96–100, nr 3–4, s. 301–306.
• Mirek F. 1934. O ideových proudech současné mládeže polské, „Sociologická revue”, Nr 1–3, s. 80–89.
• Morawski W. 2005. Ekonomická sociologie. Problémy, teorie, empirie, tłum. J. Ogrocký, Sociologické nakladatelství.
• Nešpor Z.R. 2011. Republika sociologů. Zlatá éra české sociologie v meziválečném období a krátce po druhé světové válce, Scriptorium.
• Nešpor Z.R. i in. 2014. Dějiny české sociologie, Academia.
• Nowak S. 1975. Metodologie sociologických výzkumů. Obecné problémy, tłum. J. Večerník, Svoboda.
• Olechnicki K. 2003. Antropologia obrazu, Oficyna Naukowa.
• Pecka E. 2011. Proces tzv. normalizace v české sociologii, „Historická sociologie – Historical Sociology”, nr 1.
• Petrusek M. 2004. Výuka sociologie v čase tání a v časech normalizace (1964–1989), „Sociologický časopis”, nr 5, s. 597–607.
• Petrusek M. 2006. Společnost pozdní doby, Slon. „Polish Sociological Review”. 2008. Nr 2 [numer złożony z tekstów czeskich autorów].
• Richta R. i in. 1966. Civilizace na rozcestí: společenské a lidské souvislosti vědeckotechnické revoluce, Svoboda.
• Richta R. i in. 1971. Cywilizacja na rozdrożu: konsekwencje rewolucji naukowo-technicznej dla społeczeństwa i dla człowieka, tłum. Andrzej Hodoly, Książka i Wiedza.
• Sdělení redakce. 1968. „Sociologický časopis” nr 4, s. 519–520 [tekst odredakcyjny].
• Sedláček J. 1971. A.M. Rumjancev o knize Jana Szczepańského, „Sociologický časopis”, nr 3, s. 316–318.
• Sedláček J., Burianek J., Šubrt J. 2000. Mezigenerační roz prava o vědě a životě, [w:] Jedinec a společnost. Sborník k 65. narozeninám doc. PhDr Jana Sedláčka, Katedra Sociologie FF UK, s. 13–31.
• Skovajsa M. 2014. Rockefeller Foundation’s Role in Promoting Social Sciences in Interwar Czechoslovakia, referat wygłoszony na XVIII ISA World Congress of Sociology, Yokohama.
• Sowa J. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas.
• Staniszkis J. 2006. Postkomunismus: zrod hádanky, tłum. P. Pšeja, CDK.
• Staniszkis J. 2009. O moci a bezmoci, tłum. J. Ogrocký, CDK.
• „Statistická ročenka Republiky československé”. 1934.
• „Statistická ročenka ČSSR”. 1963.
• „Statistická ročenka Československé socialistické republiky”. 1988.
• Sułek R. 2013. Zatrz ymani w roz pędzie: o pierwsz ym pokoleniu studentów socjologii w Polsce, referat wygłoszony na XV Ogólnopolskim Zjeździe Socjologicznym w Szczecinie.
• Szacki J. 1971. Utopie, tłum. J. Sedláček, Mladá fronta.
• Szacki J. 1995. Wstęp: krótka historia socjologii polskiej [w:] Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego do Szczepańskiego. Wybór tekstów, red. J. Szacki, PWN, s. 11–119.
• Szczepański J. 1967. Sociológia: vývin problematiky a metód, Vydavateľstvo politickej literatúry.
• Szostkiewicz S. 1964. Sociologický výskum. Procedúry a techniky, tłum. J. Pašiak, Vydavateľstvo politickej literatúry.
• Szostkiewicz S. 1965. Sociologický výskum. Procedúry a techniky, tłum. J. Pašiak, Vydavateľstvo politickej literatúry.
• Szostkiewicz S. 1968. I spotkanie socjologów czechosłowackich i polskich, „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 209–212.
• Sztompka P. 2007. Vizuální sociologie: fotografie jako výzkumná metoda, tłum. J. Ogrocký, Sociologické nakladatelství.
• Šťastný V. i in., red. 1968. Slovanství v národním životě Čechů a Slováků, Melantrich.
• Štefánek B. 1948. Socjologia Słowacji, „Przegląd Socjologiczny”, t. X, s. 637–643.
• Vaněk A. 1981a. Kapitoly z dějin buržoazní sociologie, FF UK – Státní pedagogické nakladatelství.
• Vaněk A. 1981b. Úvod do dějin marxistického sociologického myšlení, FF UK – Státní pedagogické nakladatelství.
• Voříšek M. 2012. The Reform Generation. 1960s Czechoslovak Sociolog y from a Comparative Perspective, Kalich.
• [Wiatr J.J.] 1967. Wiz yta delegacji czechosłowackiej w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 303.
• Wiatr J.J. 2008. Życie w ciekawych czasach, Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji.
• Wincławski W. 1991. Lud, naród, socjologia. Studium o genezie socjologii słowackiej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
• Rockefeller Archive Center: Fundacja Forda, rolka 2521, grant 57-322: list Herberta Menzla do Stanleya T. Gordona z 10 października 1962 r.
• Biuro PTS: Protokół z zebrania Zarządu Głównego PTS z dnia 9 grudnia 1966 r.
• Biuro PTS: Protokół z zebrania Zarządu Głównego PTS z dnia 28 października 1969 r.
• Biuro PTS: Protokół z zebrania Zarządu Głównego PTS z dnia 29 czerwca 1970 r.
• Biuro PTS: Protokół z zebrania Zarządu Głównego PTS z dnia 16 grudnia 1971 r.
• Biuro PTS: Protokół z zebrania Zarządu Głównego PTS z dnia 9 czerwca 1972 r.
• Wywiad z Jerzym J. Wiatrem (1995).
• Korespondencja i rozmowy z Janem Sedláčkiem (2003–2008).