Struktura narodowościowo-wyznaniowa Kodnia w latach 1918-1944

• Authors: Tłomacki Andrzej

Title variants

EN

The national-religious structure of Koden in the years 1918-1944

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Artykuł opisuje stosunki narodowościowo-religijne w Kodniu w latach 1918-1944. Do chwili wybuchu drugiej wojny światowej żyli obok siebie w tej nadbużańskiej osadzie obywatele pol-scy: narodowości polskiej, rusińskiej/ukraińskiej oraz żydowskiej; będący w różnych propor-cjach katolikami i neounitami, prawosławnymi oraz wyznawcami religii mojżeszowej. W okre-sie II RP najliczniejszą grupą wyznaniową w Kodniu byli wierni Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego (rzymskokatolickiego); stanowili ponad 45% mieszkańców wsi. Zarówno wyznaw-cy Kościoła prawosławnego, jak i religii mojżeszowej stanowili w przybliżeniu po 20% ogółu mieszkańców. Najmniej liczną grupą wyznaniową (do 5%) byli neounici, wyznawcy Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. Przez cały omawiany okres ponad 10% mieszkańców Kodnia było ateistami. Historia Kodnia wiąże się z wizerunkiem Matki Boskiej Kodeńskiej i jej opiekunami zakonnikami ze zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepoka-lanej (OMI). Po drugiej wojnie światowej w Kodniu zmieniła się struktura narodowościowo-wyznaniowa. Z różnych, niezależnych od siebie przyczyn, przestały istnieć bezpowrotnie dwie spośród czterech grup wyznaniowych, tj. wierni Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego oraz wyznawcy religii mojżeszowej. W nowych realiach geopolitycznych (okres PRL) żyli obok siebie w Kodniu bez zatargów na tle religijnym wyznawcy Kościoła rzym-skokatolickiego i wierni Cerkwi prawosławnej.

EN

This article describes national and religious relations in Kodeń in the years 1918-1944. Until the outbreak of World War II, Polish, Ruthenian/Ukrainian and Jewish citizens lived together in this Bug River settlement. During the Second Polish Republic, the most numerous denomi-national group in Kodeń were the faithfuls to the Latin Rite Catholic Church (Roman Catholic); accounted for over 45% of the rural population. Both the followers of the Orthodox Church and the Mosaic religion constituted approximately 20% of the total population. The least nu-merous religious group (up to 5%) were Neounits, followers of the Catholic Byzantine-Slavic rite. Over the entire period, over 10% of Kodnia's residents were atheists. The whole history of Kodeń is associated with the holy image of Our Lady of Kodeń and her religious guardians from the Congregation of the Missionary Oblates of Mary Immaculate (OMI). After the Second World War, the ethnic and religious structure in Kodeń has changed . For various reasons beyond their control, two of the four religious groups: Neounits and Jews ceased to exist irretrievably. In the new geopolitical realities (from the period of the Polish People's Republic till nowadays) Roman Catholics and the Orthodoxs have been living in Kodeń without any religious disagreements.

Keywords

PL

religia; narodowość; gmina; Kodeń; 1918-1944

EN

religion; ethnicity; municipality,; Kodeń; 1918-1944

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: 17
• Pages: 119-173

Dates

published

2019-09-25

Contributors

author

Tłomacki Andrzej

• Towarzystwo Miłośników Historii Oddział Warszawski

References

• Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu w 1938 Roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Chełm 2009.
• Atlas historyczny (archi)diecezji lubelskiej 1805-2010, red. Henryk Gapski, Lublin 2011.
• Atlas zabytków architektury w Polsce, oprac. J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Warszawa 1967.
• P. Aleksandrowicz, Diecezja siedlecka czyli podlaska. W 150 rocznicę erekcji 1818-1968. Przy-czynki i materiały do dziejów diecezji siedleckiej czyli podlaskiej, Siedlce 1971.
• P. Aleksandrowicz, Historia diecezji siedleckiej czyli podlaskiej, „Wiadomości Diecezjalne Podla-skie”, 1964, nr 10.
• P. Aleksandrowicz, Półtora wieku dziejów diecezji siedleckiej czyli podlaskiej, „Wiadomości Diece-zjalne Siedleckie”, Siedlce 1968, nr 7-8.
• L. Balicki, Dzieje gospodarcze diecezji siedleckiej 1918-1939, Lublin 1991.
• M. Bołtryk, Jak burzono cerkwie, „Borussia”, 1998-1999, nr 17.
• P. Burchard, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990.
• S. Bylina, Duszpasterstwo dekanatu bialskiego w latach 1918-1922 w świetle sprawozdań dziekań-skich, „Rocznik Bialskopodlaski”, 2013, t. XXI.
• Chełmskie requiem. Sześćdziesiąt lat temu burzono cerkwie, „Przegląd Prawosławny”, 1998, nr 7.
• B. Chojnacka, Marian Kiersnowski (1873-1949). Projektant wnętrz, mebli i wyposażenia kościołów, pedagog, „Kronika Bydgoska”, 2010, nr XXXII.
• T. Doroszuk, Zagłada obywateli polskich pochodzenia żydowskiego, [w:] Zbrodnie hitlerowskie w regionie bialskopodlaskim 1939-1944, Biała Podlaska 1977.
• R. Dydycz, Neounijna akcja biskupa Henryka Przeździeckiego, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”, 2014, nr 4.
• Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974.
• D. Fijałkowski, Parki wiejskie Lubelszczyzny. Stan, ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna, War-szawa 1982.
• M. Gajewski, Sztandar 3 Pułku Strzelców Konnych z Wołkowyska, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku”, 2000, t. 14.
• M. Golec, Matka Boża Kodeńska Królowa Podlasia, Siedlce 2009.
• M. Gościk, Tragiczna w skutkach Unia Brzeska, a próba jej reaktywowania w okresie międzywo-jennym na Podlasiu i Chełmszczyźnie, „Prawosławie. Studia humanistyczno-społeczne”, 2017, t. 3.
• B. Górny, Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego, Biała Podlaska 1939.
• I. Grabowski, Relacje polsko-żydowskie. Na kanwie tragedii Lernerów, „Gościniec Bialski”, 2016, nr 5/25.
• K. Grzesiak, Społeczność prawosławna na południowym Podlasiu w okresie międzywojennym, „Drohiczyński Przegląd Naukowy”, 2014, nr 6.
• M. Hanik, Pułkowy sztandar, „Przekrój”, 1981, nr 1879.
• J. Ignaciuk, Przed i po roku 1938, „Przegląd Prawosławny”, 2008, nr 7.
• Janusz Kania, Likwidacja cerkwi na Lubelszczyźnie w okresie międzywojennym, „Chrześcijanin w Świecie”, 1982, nr 6/108.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, Województwo lubelskie, z. 2, Powiat Biała Podlaska, red. i oprac. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska i M. Zgliński, Warszawa 2006.
• W. Kneblewski, O tej co Jasnej broni Częstochowy, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 8, 1927.
• A. Kostrzewski, 3 Pułk Strzelców Konnych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego, [w:] Zarys Historii Wojennej Pułków Polskich w Kampanii Wrześniowej, Pruszków,1992, z. 16.
• K. Krasowski, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996.
• T. Krzesik, Skazana na wygnanie. Dzieje Kodnia i sanktuarium, Kodeń – Wrocław 2006.
• B. Kumor, Granice metropolii i diecezji polskich 966-1939, Lublin 1972.
• G. Kuprianowicz, Kościół prawosławny w Polsce w XX wieku, [w:] Prawosławie. Światło wiary i zdrój Doświadczenia, red. K i J. Leśniewscy, Lublin 1999.
• B. Łomacz, Neounia w diecezji siedleckiej, [w:] Chrześcijański Wschód a kultura polska, Lublin 1989.
• B. Łomacz, Neounia, „Więź”, 1983, nr 1/291.
• B. Łoziński, Leksykon zakonów w Polsce. Informator o życiu konsekrowanym, Warszawa 1998.
• J. Z. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
• J. Z. Łoziński, Pomniki sztuki w Polsce, t. 3, Mazowsze i Podlasie, Warszawa 1999.
• J. Makaruk, Byłem delegatem rządu na obwód Biała Podlaska, Warszawa, 1982
• Z. Mańkowski, Przypomnijmy to jeszcze raz, „Kamena”, nr 9, 1968.
• Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Dwa wieki ewangelizacji 1816-2016, red. S. Łuszczki, M. Wrzos, Wrocław 2017.
• Z. Młynarski, Kodeń. Sanktuarium Maryjne w diecezji siedleckiej czyli podlaskiej, Rzym 1977.
• Z. Młynarski, Kodeń w latach okupacji niemieckiej, „Wrocławski Tygodnik Katolików”, 1972, nr 45.
• Stanisław Mystkowski, Sprawa unijna w Polsce odrodzonej, Warszawa 1938.
• P. Nadbużny, Korespondencja z Kodnia n. Bugiem, „Podlasiak”, nr 38, 1923.
• E. Niebelski, Słownik lubelskich i podlaskich księży uczestników powstania 1863, Lublin 2011.
• J. Niesłony, Słownik biograficzny Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej Prowincji Polskiej 1923-2016, Poznań 2016.
• P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.
• J. Odziemkowski, Neounia w Polsce 1924-1939, „Chrześcijanin w świecie”, 1988, nr 181.
• J. Onyszczuk, Kodeń od siedziby magnackiej do osady gminnej (dzieje ośrodka od drugiej połowy XVIII wieku do odzyskania niepodległości), Warszawa – Kodeń 2016.
• G. J. Pelica, Duchowieństwo prawosławne województwa lubelskiego w latach 1918-1939. Charak-terystyka personalna, „Rocznik Chełmski”, 2001, t. 7.
• G. J. Pelica, Kościół prawosławny w województwie lubelskim 1918-1939, Lublin 2007.
• J. A. Pielorz, Błogosławiona czy zmyślona wina? Obraz Matki Boskiej Kodeńskiej na tle legendy i historii, „Biuletyn Informacyjny z Liège”, nr 5, 1994.
• J. A. Pielorz, Martyrologium polskich oblatów 1939-1945. Historia polskich Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, którzy w czasie II wojny światowej byli deportowani do obozów koncentracyj-nych, zabici, aresztowani lub umarli z powodu wojny, „Studia i Materiały – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny”, 2005, nr 79.
• J. A. Pielorz, Oblaci polscy. Zarys dziejów Prowincji polskiej Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej z okazji 50-lecia istnienia 1920-1970, Rzym 1970.
• M. Pirożyński, Zakony męskie w Polsce, Lublin 1937.
• Polskie Madonny, wstęp M. Maliński, Warszawa 1991.
• A. Prymaka-Oniszk, Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Wołowiec 2017.
• T. Pulcyn, Kostomłoty. Dzieje jedynej w Polsce neounickiej parafii i sanktuarium unitów podlaskich według opowiadania ojca Romana Piętki, marianina, Warszawa 2004.
• F. Rzemieniuk, Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (neounia), Lublin 1999.
• A. Roche, Z wiatru i ognia... . Opowieść o błogosławionym Eugeniuszu de Mazenodzie, założycielu Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, posłowie L. Głowacki, Płock 1975.
• F. Rzemieniuk, Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (neounia), Lublin 1999.
• Sanktuaria Południowego Podlasia, J. Maraśkiewicz, A. Semeniuk, Biała Podlaska 2003.
• K. Satora, Opowieści wrześniowych sztandarów, Warszawa 2001.
• Z. Sobolewski, Imię twoje wysławiamy. Dzieje diecezji siedleckiej (1818-2018), Siedlce 2017.
• J. Sowa, Kodeń. Historia Kodnia. Cudowny Obraz Matki Bożej Kodeń. Zabytki Kodnia, Obra – Ko-deń 2008.
• Spis zabytków architektury i budownictwa, oprac. P. Maliszewski, Warszawa 1964.
• F. Stopniak, Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX w., Warszawa 1975.
• W. Szołdrski, Zakony i zgromadzenia zakonne w Polsce, Lublin 1934.
• W. Świątkowski, Podlasie, Piąta wycieczka po kraju, Warszawa 1929.
• D. Tarasiuk, Zesłania unitów z Południowego Podlasia do guberni chersońskiej i jekaterynosławskiej w latach 1875-1876, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. XV, 2018.
• E. Tłomacka, Dzieje sztandaru 2 Pułku Pancernego z Żurawicy, k. Przemyśla, „Podlaski Kwartal-nik Kulturalny”, 2003, nr 4.
• E. Tłomacka, Wizerunek Matki Bożej Kodeńskiej na sztandarze 3 Pułku Strzelców Konnych z Woł-kowyska, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”, 2004, nr 1.
• E. Tłomacka, Żydowska gmina wyznaniowa w Kodniu w latach 1918-1942, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”, 2/2009.
• A. Tłomacki, Akcja „Wisła” w powiecie bialskim na tle walki politycznej i zbrojnej w latach 1944-1947, Biała Podlaska – Warszawa 2003.
• A. Tłomacki, Parafia neounicka w Kostomłotach w latach 1918-1994, „Podlaski Kwartalnik Kultu-ralny”, 1995, nr 3.
• A. Tłomacki, Sapiehowie kodeńscy. Historia rodu od kolebki do współczesności, Warszawa 2009.
• A. Tłomacki, Stosunki społeczno-polityczne w Kodniu w latach 1918-1944, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 16, 2018.
• A. Tłomacki, Stosunki wyznaniowe w Polsce w latach 1944-1953 na przykładzie powiatu bialskiego, Warszawa 2010.
• Z. Zaporowski, Ludność żydowska w Białej Podlaskiej w latach 1918-1939, „Studia Podlaskie”, 1989, t. II, z. 67.
• Zbrodnie hitlerowskie w regionie bialskopodlaskim 1939-1944, red. M. Kowalski, J. Doroszuk, Lublin 1977.
• Z dawna Polski Tyś Królową. Przewodnik po sanktuariach maryjnych. Koronowane wizerunki Matki Boskiej 1717-1983, oprac. Grażyna od Wszechpośrednictwa M. B., Gizela od Niepokalanego Serca Maryi, Szymanów 1990.
• R. Ziętek, Konflikt polsko-ukraiński na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w okresie okupacji niemieckiej, „Rocznik Chełmski”, 2001, t. 7.
• L. Zugaj, Zarys historii Kodnia od średniowiecza do współczesności, Kodeń 2011.
• Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982.