Architektura pracowniczych ośrodków wczasowych w Polsce. Zarys problematyki

• Authors: Szmitkowska Agata

Title variants

EN

The architecture of employee holiday centres in Poland. An outline of the issues

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ogólna prezentacja dorobku architektury polskiej w zakresie realizacji służących wypoczynkowi urlopowemu pracowników. Dzięki prześledzeniu uwarunkowań prawno-socjologicznych przedstawiono genezę powstania pierwszych obiektów tego typu w dwudziestoleciu międzywojennym, wytyczono okresy szczególnie intensywnej popularności i wreszcie wyjaśniono przyczyny niemal całkowitego zaprzestania ich realizacji pod koniec lat 80. XX w. W skrótowy sposób zaprezentowano najbardziej udane architektonicznie pracownicze ośrodki wczasowe doby II Rzeczpospolitej i Polski Ludowej z uwzględnieniem zarówno aspektu estetycznego, jak i funkcjonalnego. Podjęto próbę zarysowania ewolucji, jakiej podlegała architektura polskich ośrodków wczasowych pod wpływem szerszych, ogólnoeuropejskich nurtów stylistycznych.

EN

The aim of the article is to present Polish architecture’s output in the range of buildings serving the employees’ annual leave. Thanks to the investigation of socio-legal conditions it has been possible to present the genesis of the first objects of this type built in the interwar period, to delimit the periods of their particularly intensive popularity and finally to explain the reasons of almost definitive discontinuation of building them at the end of the 1980s. The most architecturally successful employee resort centres of the Second Polish Republic and People’s Poland have been briefly presented with taking account of an aesthetic aspect as well as a functional one. An attempt has been made to sketch the evolution of the architecture of Polish resorts under the influence of Europe-wide stylistic movements.

Keywords

PL

architektura; pracowniczy ośrodek wczasowy; modernizm; socmodernizm

EN

architecture; employee holiday centre; Modernism; Soc-modernism

• Publisher: Politechnika Wrocławska. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Journal: Architectus
• Year: 2018
• Issue: 3(55)
• Pages: 83-100

Contributors

author

Szmitkowska Agata

• Wydział Architektury Politechniki Białostockiej

References

• Ustawa o państwowej służbie cywilnej, Dz.U. 1922 nr 21 poz. 164.
• Ustawa o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich, Dz.U. 1922 nr 32 poz. 256.
• Ustawa o urlopach dla pracowników, zatrudnionych w przemyśle i handlu, Dz.U. 1922 nr 40 poz. 334.
• Ustawa o uzdrowiskach, Dz.U. 1922 nr 31 poz. 254.
• Rozporządzenie Ministra Kolei wydane w porozumieniu z Ministrami Skarbu, Przemysłu i Handlu oraz Rolnictwa i Dóbr Państwowych o ulgach taryfowych przy przejazdach powrotnych z uzdrowisk krajowych, Dz.U. 1925 nr 59 poz. 421.
• Laskiewicz H., Wczasy robotnicze i pracownicze w latach międzywojennych, „Ziemia” 1976, nr 1, 113–117.
• Gaj J., Dzieje turystyki w Polsce, ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2008.
• Heyman Ł., Uzdrowiska górskie w Rzeczypospolitej. Problemy architektury, [w:] A. Marczak (red.), Sztuka dwudziestolecia międzywojennego, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, PWN, Warszawa 1982, 201–220.
• Zachwatowicz J., Architektura polska, Arkady, Warszawa 1966.
• „Architektura i Budownictwo” 1933, nr 10–12.
• Pensjonat „Wiktor” w Żegiestowie, „Architektura i Budownictwo” 1938, nr 3, 97–100.
• Wiśniewski M., Architektura uzdrowisk Beskidu Sądeckiego, [w:] A. Szczerski (red.), Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczypospolitej, t. 1, DodoEditor, Muzeum Śląskie, Kraków 2013.
• Ustawa zmieniająca ustawę o urlopach dla pracowników zatrudnionych w przemyśle i handlu, Dz.U. 1950 nr 13 poz. 123.
• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz.U. 1952 nr 33 poz. 232.
• Ustawa o pracowniczych urlopach wypoczynkowych, Dz.U. 1969 nr 12 poz. 85.
• Sowiński P., Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny: 1945–1989, Trio, Warszawa 2005.
• Jarosz D., „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce 1945–1956, Instytut Historii PAN, Akademia Świętokrzyska, Warszawa–Kielce 2013.
• Geppert W., Domy wypoczynkowe, „Architektura” 1964, nr 3, 92–118.
• Górska A., Sanatorium „Hutnik” w Szczawnicy. „Architektura” 1963, nr 8, 275–282.
• Budownictwo i architektura w Polsce 1945–1966, J. Zachwatowicz (red.), Interpress, Warszawa 1968.
• Muszyński K., Dom pracy twórczej architekta w Zakopanem. Konkurs SARP. „Architektura” 1957, nr 4, 129–134.
• Barucki T., Sikora S., Zielone konie. Henryk Buszko, Aleksander Franta, Jerzy Gottfried, Salix alba, Warszawa 2015.
• Friedel J., Konkurs na dzielnicę wczasową Jaszowiec w regionalnym uzdrowisku śląskim Wisła Ustroń, „Architektura” 1961, nr 7–8, 300–303.
• Winnicki J., Jaszowiec – dzielnica wczasowa w Ustroniu, „Architektura” 1961, nr 7–8, 304–305.
• Winnicki J., Jaszowiec – dzielnica wczasowa, „Architektura” 1969, nr 2–3, 42–53.
• Beskid Śląski, „Architektura” 1972, nr 8–9, 295–304.
• Dębski L.A., Budownictwo wczasowe. Zasady lokalizacji i elementy kształtowania architektonicznego. Cz. 2. Górskie osadnictwo wczasowe, Instytut Turystyki, Warszawa 1975.
• Szafer T.P., Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966–1970, Arkady, Warszawa 1972.
• Jaciow W., Piasecki E., Zespół dzielnic wypoczynkowych Wisła-Centrum, „Architektura” 1964, nr 9, 368–372.
• Friedel J., Wisła-Centrum. Plan zagospodarowania przestrzennego, „Architektura” 1967, nr 8, 303–305.
• Dzielnica leczniczo-wczasowa Ustroń-Zawodzie, „Architektura” 1969, nr 6, 202–203.
• Terragni E., Thomas H., 20th-century world architecture, Phaidon, London 2012.
• Gawor P., „Harnaś” dom wypoczynkowy w Bukowinie Tatrzańskiej, „Architektura” 1971, nr 4–5, 161–164.
• Dom Rzemiosła w Zakopanem, „Architektura” 1963, nr 5, 159.
• Marczewski K., „Dom Prasy” w Kazimierzu n/Wisłą, „Architektura” 1965, nr 4, 137–144.
• Kowalski J., Gdańska architektura turystyczna i wczasowa, „Architektura” 1965, nr 1, 12–17.
• Ośrodek wypoczynkowy Przedsiębiorstwa Robót Górniczych z Bytomia „Gwarek” w Jastrzębiej Górze, „Architektura” 1966, nr 1, 30–31.
• Popadiuk J., Architektura wczasowa Jastrzębiej Góry, „Architektura” 1965, nr 1, 26–28.
• Gurjanowa H., Goldzamt E., Ośrodek wypoczynkowo-profilaktyczny CRZZ w Kołobrzegu, „Architektura” 1964, nr 11, 455–461.
• A.G., Ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy w Kołobrzegu, „Architektura” 1981, nr 1, 34–37.
• Gromadzka J., Jaszczuk P., Stefan Janusz Müller. Wynurzenia czyli Nic, Muzeum Architektury, JAKS, Wrocław 2010.
• Dom wypoczynkowy Urzędu Rady Ministrów Zakopane, Antołówka, „Architektura” 1963, nr 5, 157.
• Szafer T.P., Nowa architektura polska. Diariusz lat 1971–1975, Arkady, Warszawa 1979.
• Pągowski S., Wojskowy dom wypoczynkowy w Solinie, „Architektura” 1968, nr 10, 388–389.

Identifiers

DOI

10.5277/arc180307