Tomasz Niewodniczański (1933–2010) i jego zbiory. In memoriam. Kolekcja Marie-Luise Niewodniczańskiej – kontynuacja.

• Authors: KOBOS Andrzej Michał

Title variants

EN

Tomasz Niewodniczański (1933–2010) and His Collection – In Memoriam Marie-Luise Niewodniczańska – The Continuation

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

The paper presents Dr. Tomasz Niewodniczański (1933–2010), a collector, physicist, and businessman, citizen of Poland and Germany. Over the years, in Bitburg, Germany, he amassed a formidable, unique collection of antique maps, prints, sea charts, atlases, globes, parchment documents, manuscripts, old books, letters of famous persons, letters of Polish prisoners from Nazi concentration camps, other documents and collectibles on paper, related mostly to Poland or – historically – to the Polish-Lithuanian Commonwealth, and – to a lesser extent – to Germany. Before he died he bequeathed his entire collection related to Poland to the Royal Castle in Warsaw. The Niewodniczański Collection is described in limited detail, with particular attention paid to maps, sea charts, and city views. Some of those are accompanied by commentaries and placed in the context of the history of European cartography. Several of the rarest antique atlases, now in the collection of Marie-Luise Niewodniczańska, Tomasz’s widow’s, are also described. A large number of reproductions of old maps, atlases, views, etc., and references accompany the text. The paper amounts to an attempt to present “in a capsule” the history of cartography of the area of Europe once under the rule of the Kings of Poland (who simultaneously were the Grand Dukes of Lithuania). The contribution of Tomasz Niewodniczański to research on the history of cartography is emphasized. The numerous exhibitions he organized, based on his collection, and the extensive catalogues thereof are listed. Some of the author’s own memories of Tomasz Niewodniczański are recalled.

• Publisher: Polska Akademia Umiejętności
• Journal: Prace Komisji Historii Nauki PAU
• Year: 2012
• Volume: 11
• Pages: 149-197

Dates

cover

2012

Contributors

author

KOBOS Andrzej Michał

• Polska Akademia Umiejętności

References

• S. Alexandrowicz, Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 2012.
• S. Alpers, The Mapping Impulse in Dutch Art, [in:] Art & Cartography, ed. by D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 1987.
• Art & Cartography. Six Historical Essays, ed. by D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 1987.
• L. Bagrow, History of Cartography, Translated from the first German edition (1951). Revised and enlarged by R. A. Skelton, Precedent Publishing Inc., Chicago 1985.
• W. Barentsz, Description de la Mer Mediterranee… z mapami pilotażowymi Morza Śródziemnego Amsterdam 1595 r. (wznowione w Amsterdamie w 1609 r. przez Guillame’a Barnarda u Corneille’a Marchanda).
• W. Barentsz, Mapy rejonów arktycznych, Haga: Baptista van Deutecum, 1599.
• S. della Bella, Wjazd do Rzymu Jerzego Ossolińskiego 27 listopada 1633, (1633), miedzioryt (16 × 264 cm) odbijany z 6 płyt.
• P. Binding, Imagined Corners. Exploring the World’s First Atlas, Headline Book Publishing, London 2003.
• K. Buczek, Beauplaniana, „Wiadomości Służby Geograficznej” 1 (1933), 1–36.
• K. Buczek, Ze studiów nad mapami Beauplana, „Wiadomości Służby Geograficznej” 1 (1933), 3–56.
• K. Buczek, Wacław Grodecki. Studium biograficzne, „Polski Przegląd Kartograficzny” 43 (1933), 1–18.
• K. Buczek, Kartografia polska w czasach Stefana Batorego, „Wiadomości Służby Geograficznej” 2 (1933), 69–121.
• K. Buczek, Dorobek kartograficzny wojen Stefana Batorego, „Wiadomości Służby Geograficznej” 3 (1934).
• K. Buczek, Wołyń w dawnej kartografji. Wiek XV–XVIII, „Rocznik Wołyński”, t. IV, Równe 1935.
• K. Buczek, Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku, Ossolineum, Wrocław 1963.
• K. Buczek, The History of Polish Cartography: from the 15th to the 18th century, translated by A. Potocki, Meridian Publishing Company, Amsterdam 1979.
• T. Campbell, The Earliest Printed Maps, The British Library, London 1987.
• D. Chodowiecki, cykl grafik z historii i obyczajów Polski, wyd. Johann Friedrich Unger, Berlin 1797.
• N. Crane, Mercator. The Man Who Mapped The Planet, Weidenfeld & Nicholson, London 2002.
• Daniel Crouch Rare Books, Catalogue I (2010), http://www.crouchrarebooks.com/ catalogues/
• Daniel Crouch Rare Books, Catalogue II (2011), http://www.crouchrarebooks.com/ catalogues/
• Druki ulotne dotyczące Augusta II Sasa (Wettina).
• M. Dzikowski, Katalog atlasów Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie, ze szczególnym uwzględnieniem zbioru J. Lelewela i map Polski, Wilno 1934–1940 (677 s.).
• J. Falck, Portret Jerzego Ossolińskiego, według obrazu Bartłomieja Strobla, połowa XVII wieku, Gdańsk, wyd. Jerzy Förster; miedzioryt, 30,8 × 20,5 cm.
• A. M. Fredro, Gestorum Populi Poloni sub Henrico Valesio…, Gdańsk: Jerzy Förster, 1652.
• J. Goss, The Mapmaker’s Art. A History of Cartography, Studio Editions, London 1993.
• J. W. Hessler, The Naming of America. Martin Waldseemüller’s 1507 World Map and the Cosmographiae Introductio, Giles Ltd., London 2008.
• The History of Cartography; http://www.geography.wisc.edu/histcart/ (2012).
• The History of Cartography. Vol. One: Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the Mediterranean, ed. by J. B. Harley and D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 1987; Vol. Two, Book One: Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies, ed. by J. B. Harley and D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 1992; Vol. Two, Book Two: Cartography in the Traditional East and Southeast Asian Societies, ed. by J. B. Harley and D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 1994; Vol. Two, Book Three: Cartography in the Traditional African, Arctic, Australian, and Pacific Societies, ed. by D. Woodward and G. M. Lewis, The University of Chicago Press, Chicago and London 1998; Vol. Three: Cartography in the European Renaissance, Part 1, ed. by D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 2007; Vol. Three: Cartography in the European Renaissance, Part 2, ed. by D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 2007.
• „Imago Mundi. The Journal of the International Society for the History of Cartography”, London.
• Imago Poloniae. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, t. 1–2; autorzy katalogu: K. Kozica [kartografia, t. 2], J. Pezda [dokumenty historyczne, t. 1]; wydawca i redaktor odpowiedzialny T. Niewodniczański, Bitburg 2002. Opisy map znajdują się w tomie 2.
• J. Jakubowski, Tomasz Makowski, sztycharz i kartograf nieświeski, Nr. 1 Wydawnictw Instytutu dla Badania Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
• Katalog atlasów XIX wieku (1801–1900) w zbiorach kartograficznych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, oprac. J. Bzinkowska, współpr. E. Niedziałkowska, Polska Akademia Umiejętności, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Kraków 2010.
• Katalog dokumentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, oprac. J. Tomaszewicz i M. Zdanek, pod red. W. Bukowskiego, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2004.
• C. Koeman, Atlantes Neerlandici, t. 1–5, Theatrum Orbis Terrarum, Amsterdam 1967–1989.
• C. Koeman, G. Schilder, M. van Egmont, P. van der Krogt. Commercial Map Production in Low Countries, 1500-ca. 1672. [W:] The History of Cartography, Volume Three : Cartography in the European Renaissance / David Woodward (ed.). – Chicago [etc.] : The University of Chicago Press, 2007, pp. 1296-1383; https://www.academia.edu/attachments/32011693/download_file?st=MTQzNjg5MjEzOCw4Ny4yMDYuNy4xNTcsMzE1MTQ2&s.
• K. Kozica, Katalog Imago Ucrainae. „Słowo wstępne kolekcjonera” Tomasza Niewodniczańskiego.
• K. Kozica, Doktor Tomasz Niewodniczański. 25 IX 1933 – 3 I 2010, „Polski Przegląd Kartograficzny” 42 (2010), 70–74.
• K. Kozica, G. Mannes (wstęp), Magna Regio, Luxembourg et Grande Région Cartes, Atlas, Vues (XVeme au XIXeme Siècle) Collection Privée Niewodniczański, Bitburg, Fortis Banque, Luxembourg 2007.
• K. Kozica, J. Pezda, Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum. Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach oraz dokumentach ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego (Bitburg, Niemcy), Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk 2004.
• M. Kromer, De origine et Rebus Gestis Polonorum, Oporinus, Bazylea 1555 (pierwsze wydanie) i 1568.
• M. Kromer, Polonia sive de Origine et Rebus Gestis… (Kolonia 1589).
• Kroniki Marcina Bielskiego (1553 i 1597).R. W. Karrow, Jr., Mapmakers of the Sixteenth Century and Their Maps. Bio-bibliographies of the Cartographers of Abraham Ortelius, Speculum Orbis Press, Chicago 1993.
• Lista atlasów (z opisami typu katalogowego) w Collection M.-L. Niewodniczańska, w formie rękopisu po niemiecku.
• J. Lelewel, Géographie du moyen âge [VI–XVIII wiek] (Bruxelles 1849–1857). Wznowienie w formie reprintu przez Meridian Publishing Co., Amsterdam 1966–1967.
• M. J. Mikoś, Joachim Lelewel: Polish Scholar and Map Collector, „The Map Collector” 26 (March 1984), 20–24.
• M. Mikoś, [hasło] Lelewel, Joachim, [w:] Lexikon zur Geschichte der Kartographie, Band 1, s. 445–446, Franz Deuticke, Wien 1986.
• W. Kret, Katalog dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej w kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego i w innych zbiorach. Tom 1: Mapy XV–XVI wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978.
• M. Łodyński i in. (red.), Centralny katalog zbiorów kartograficznych w Polsce, t. 1 (1961), t. 2 (1963), t. 3 (1965), t. 4 (1968), t. 5 (1983), Instytut Geografii PAN i Biblioteka Narodowa, Warszawa.
• H. W. Malinowski, The Malinowski Collection of Maps of Poland, „The Map Collectors’ Circle”: 25 (1966), 1–44; 31 (1966), 45–88; 43 (1967), 89–142; 56 (1969), 143–184; 57 (1969), 185–214; 84 (1972), 215–256; 86 (1972), 257–290.
• Mickiewicziana w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, t. 1, oprac. M. Danilewicz-Zielińska, Deutsches Polen Institut Darmstadt – Arkady, Warszawa 1989.
• Mickiewicziana w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, t. 2, oprac. M. Danilewicz-Zielińska, M. Dernałowicz, J. Odrowąż-Pieniążek, Cz. Zgorzelski, Deutsches Polen Institut Darmstadt – Arkady, Warszawa 1993.
• M. J. Mikoś, Early Maps of Poland (1508–1772) in the American Geographical Society Collection, The American Geographical Society Collection, Milwaukee, WI, 1982.
• M. J. Mikoś, Erik Dahlbergh and his views of Polish towns, „The Polish Review”, XXXIII (1988), 143–155.
• M. J. Mikoś, The Polish Kings and Cartography, „Imago Mundi” 41 (1989), 76–86.
• M. J. Mikoś, Monarchs and Magnates: Maps of Poland in the Sixteenth and Eighteenth Centuries, [in:] Monarchs Ministers and Maps. The Emergence of Cartography as a Tool of Government in Early Modern Europe. Ed. by David Buisseret, The University of Chicago Press, Chicago and London 1993, pp. 168–181.
• P. M. Mojski (B. de Weydenthal), Cartographia Rappersviliana Polonorum. Katalog zbiorów kartograficznych Muzeum Polskiego w Rapperswilu, Muzeum Polskie, Rapperswil 1995.
• F. Nansen, In Northern Mists: Arctic Exploration in Early Times, wydanie po angielsku, Nowy Jork 1911, wznowionego kilkakrotnie w formie reprintu.
• T. Niewodniczański, Imago Poloniae. Katalog wystawy wybranych objektów zbioru „Imago Poloniae” z okazji 350-lecia utworzenia pierwszej katedry geodezji w Polsce na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, Collegium Maius, wrzesień 1981.
• T. Niewodniczanski, Eine zweite Auflage der Polenkarte von Waclaw Grodecki Basel 1570: Notizen zu einem sensationellen Kartenfund in der Harvard Universität, „Speculum Orbis” 2 (1986), 93–95.
• T. Niewodniczański, Nieznany egzemplarz drugiego wydania mapy Polski Wacława Grodeckiego w zbiorach biblioteki Uniwersytetu Harvard (USA), Polski Przegląd Kartograficzny 19 (1987), 22–28.
• T. Niewodniczański, Imago Poloniae – Some comments on the methodology and arrangements, 12th International Conference on the History of Cartography, Paris, 7–12 September 1987. Nieopublikowane (rękopis w posiadaniu autora artykułu – AMK)
• T. Niewodniczański, K. Kozica, J. Pezda, Imago Lithuaniae. Mapy i dokumenty Wielkiego Księstwa Litewskiego ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego. Katalog wystawy, Vilnius 2002 (katalog trójjęzyczny: po litewsku, polsku i angielsku).
• B. Olszewicz, Kartografja Polski od Czasów Najdawniejszych do Wskrzeszenia Państwa Polskiego w R. 1918. Katalog Wystawy Zbiorów Kartograficznych Bibljoteki Narodowej w Warszawie, Bibljoteka Narodowa, Warszawa 1934. (Katalog zawiera dwa eseje: K. Buczek, Rzut oka na dzieje kartografii polskiej oraz B. Olszewicz, Zbiory kartograficzne w Polsce).
• B. Olszewicz, Kartografja polska XV i XVI wieku, Książnica-Atlas, Lwów–Warszawa 1930.
• B. Olszewicz, Wzmianki o mapach Bernarda Wapowskiego w listach z r. 1529, [w:] Studia nad książką. Poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, Ossolineum, Wrocław 1951.
• F. Van Otrey, L’œuvre cartographique de Gérard et de Corneille de Jode, Libraire Scientifique E. van Geethem&Cde, Gand 1914. Reprint: Meridian Publishing Co., Amsterdam 1963.
• T. Paćko, D. Stachnak-Talenda, E. Gołąb-Jankowska, Katalog dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej w kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego i w innych zbiorach. Tom 2: Mapy XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992.
• Polska cała. Katalog starych książek, map i rycin XV–XIX wieku Polski dotyczących w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu z kolekcji Romana Umiastowskiego, oprac. Ł. Morkowska, P. Mojski, D. Żurkowska, Muzeum Polskie, Rapperswil 1991.
• R. Putman, Early Sea Charts, Abbeville Press Publishers, New York 1983.
• J. de Ram, Mapa Rzeczypospolitej, Amsterdam: Gerard van Keulen, 1690. (w Kolekcji Tomasza Niewodniczańskiego).
• E. Rastawiecki, Mappographia dawnej Polski, w Drukarni S. Orgelbranda, Warszawa 1846; reprint Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1981.
• H. Rijkeboer, Dutch Cartography in the 16th and 17th Century, http://europeanheritage.org/netherlands/alkmaar/dutch-cartography-17th-century
• Rysunki Aleksandra Orłowskiego, Maksymiliana Gierymskiego i innych artystów malarzy.
• G. Schilder, M. van Egmont, Maritime Cartography in the Low Countries during the Renaissance, [in:] The History of Cartography, Vol. 3, Part 2, ed. by D. Woodward, The University of Chicago Press, Chicago and London 2007, pp. 1296–1462.
• R. W. Shirley, The Mapping of the World: Early Printed World Maps 1472–1700, Holland Press Limited, London 1984; revised editions 1987, 1998, 2001.
• R. W. Shirley Six new world maps; http://www.kunstpedia.com/articles/six-new-world-maps.html (16 July 2010).
• R. A. Skelton, Decorative Printed Maps of the 15th to 18th Centuries, Spring Books, London 1952, 1962, 1967.
• S. Starowolski, Polonia, nunc denuo recognita et aucta. Gdańsk: Jerzy Förster, 1652.
• H. N. Stevens, Ptolemy’s Geography. A Brief Account of All The Printed Editions Down To 1730, Henry Stevens, Son and Stiles, London 1908. Reprint: Theatrvm Orbis Terrarvm, Amsterdam 1972.
• Jan ze Stobniczy, Introductio in Ptholomei Cosmographiam. Kraków, Florian Ungler, 1512.
• Tooley’s Dictionary of Mapmakers, compiled by R. V. Tooley. Alan R. Liss, Inc., New York 1979; Meridian Publishing Co. Amsterdam 1979; … Supplement, 1985.
• J. Tuwim, Utwory nieznane. Ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, oprac. T. Januszewski, Wydawnictwo Wojciech Grochowalski, Łódź 1999.
• M. Westermann, A Worldly Art. The Dutch Republic 1585–1718, Harry N. Abrams, Inc., New York 1996.
• D. Wigal, Historic Maritime Maps Used for Historic Exploration 1290–1699, Parkstone Press, New York 2000.