Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie

• Authors: Anusiewicz Janusz

Title variants

EN

Linguistic-cultural image of the cat in the Polish language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor stara się (traktując język jako środek i narzędzie opisu oraz ujęcia wszelkich elementów rzeczywistości, jako coś, co pośredniczy w usiłowaniach człowieka dotarcia do świata, który go otacza) udzielić odpowiedzi na następujące pytanie: jaka wiedza o kocie została utrwalona i skumulowana w ciągu wieków w języku polskim oraz w kulturze polskiej, szczególnie zaś w kulturze ludowej. W tym celu rejestruje cechy typowe i powtarzalne (przyjęte, utrwalone i zaabsorbowane przez społeczność posługującą się językiem polskim) zakodowane w potocznej świadomości użytkowników języka polskiego, odnoszone do klasy kotów oraz wszelkich wartościowań, sposobów postrzegania, doświadczeń związanych z obserwacją zachowań poszczególnych przedstawicieli tej klasy zwierząt. Efektem rozważań autora jest zaproponowana przez niego, zawierająca cechy kategorialne i stereotypowe, definicja kota: ‘zwierzę niewielkich rozmiarów o ostrych, zakrzywionych, chwytliwych pazurach, dobrym wzroku, kształtnej, okrągłej głowie; o zwinnym, smukłym ciele pokrytym miękką, puszystą sierścią; przymilne i figlarne – stąd też hodowane często przez człowieka dla zabaw, jak również do łowienia myszy; nie znoszące psów, mruczące i miauczące, lubiące mleko; polujące w pojedynkę; zachowujące się cicho i bezszelestnie. Przypisuje mu takie cechy, jak: spryt, mądrość, przebiegłość, przemyślność, ostrożność, przezorność, zręczność oraz nieustępliwość, niezależność i samodzielność. Ze względu na swój wdzięk i łagodność, tudzież przyjemne wrażenia dotykowe związane z jego miękką sierścią, jak również użyteczność, darzone jest przez człowieka sympatią i cieszy się jego przychylnością’.

EN

The author tries to answer the question of what knowledge about cats has been perpetuated and cumulated across the ages in the Polish language and in Polish culture, especially in Polish folk culture. The author treats language as a means and a tool for describing and capturing any elements of reality; he sees language as something that mediates in human effort to describe the world around us. In order to answer the question, the author gathers typical and recurring features – i.e. features that are accepted, preserved, and absorbed by the community using the Polish language. That is, the features that are encoded in the common awareness of the Polish language users related to the class of cats, as well as various valuative judgements, ways of perception, and experiences related to the observation of the behaviour of individual representatives of the class in question. The result of these explorations is a definition of cat proposed by the author. The definition in question encompasses characteristics that are categorial and stereotypical in their nature: “a small animal, with sharp, curved, prehensile claws, good eye-sight, and a well-formed round head. It has an agile body covered with soft, fluffy fur. [Cats] are ingratiate and playful; hence, bred by humans for entertainment and also for hunting mice. Cats hate dogs; they purr and meow, they like milk. Cats hunt alone; they behave silently and noiselessly. They are attributed such qualities as cunning, wisdom, slyness, ingenuity, cautiousness, foresightedness, agility, and persistence, independence, or self-reliance. Due to their charm and gentleness, or pleasant tactile sensations related to their soft fur, and also their usefulness, people have an affinity for cats”.

Keywords

PL

językowo-kulturowy obraz świata; kot; semantyka kulturowa

EN

linguistic-cultural worldview; cat; cultural semantics

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1990
• Volume: 3
• Pages: 95–141

Contributors

author

Anusiewicz Janusz

References

• Austin John Langshaw, 1961, A Plea for Excuses, [w:] Philosophical Papers, ed. By J. O. Urmsonand G. J. Warnock, Oxford.
• Bartmiński Jerzy, 1984, Definicja leksykograficzna a opis języka, [w:] Słownictwo w opisie języka, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 682, Katowice.
• Bartmiński Jerzy, 1986, Czym zajmuje się etnolingwistyka? „Akcent”, nr 4 (26).
• Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, 1986, Językowy obraz świata a spójność tekstu, [w:] Teoria tekstu. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław.
• Bernecker Erich, 1908, Slavisches Etymologisches Worterbuch, Heidelberg.
• Chevalier Jean, Gheerbrant Alain, 1969, Dictionnaire des symboles, mythes, reves, coutumes, gestes, forms, figures, couleurs, nombers, t. I, Paryż
• Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1984.
• Gloger Zygmunt, 1978, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. III, wyd. IV, Warszawa.
• Grimm Jacob, Grimm Wilhelm, 1873, Deutsches Wörterbuch, fünfter Band K, bearbeitet von dr Rudolf Hildebrand, Leipzig.
• Harasymowicz Jerzy, 1967, Wybór wierszy, Warszawa.
• Hehn Victor, 1911, Kulturpflanzen und Haustiere in ihrem Vbergang aus Asien nach Griechenland und Italien, 8 Auflage, neuherausgegeben von O. Schrader, Berlin.
• Jasienica Paweł, 1974, Polska Piastów, Warszawa.
• Jobes Gertrude, 1962, Dictionary of mythology, folklore and symbols, pt 1, New York.
• Jobes Gertrude, 1972, Funk and Wagnalls standard dictionary of folklore, mythology and legend, v. 1, New York.
• Kalendarz Ludowy 1985, wyd. „Prasa ZSL”, Warszawa 1984.
• Kolberg Oskar, 1962, Dzieła wszystkie, t. 17, Wrocław.
• Krąpiec Mieczysław Albert, 1985, Język i świat realny, Lublin.
• Krzyżanowski Julian, 1969-1972, Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I-IV, Warszawa.
• Krzyżanowski Julian, 1975, Mądrej głowie dość dwie słowie, t. II, Warszawa.
• Mańczyk Augustyn, 1982,Wspólnota językowa i jej obraz świata. Krytyczne uwagi do teorii językowej Leo Weisgerbera, Zielona Góra.
• Osiński Aloizy, 1806, Słownik mitologiczny z przyłączeniem obrazo-pismu (Iconologia), t. I. A – D, Warszawa.
• Piotrowski Tadeusz, 1985, Leksykografia polska – teoria a praktyka, „Język Polski” LXV.
• Piprek Jan, 1969, Wielki słownik niemiecko-polski, t. I. A-K, Warszawa.
• Pokorny Julius, 1959, Indogermanisches Etymologisches Worterbuch, I Band, Bern und Mülnchen.
• Rosnerowa Hanna, 1975, Jedność filozofii i wielość języków. O filozoficznym przekładzie i jego funkcji poznawczej, Warszawa.
• Sławski Franciszek, 1975, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. V, z. 1 (21), Kraków.
• Śliwiński W, 1985, Konferencja na temat konotacji w lingwistyce, „Język Polski” LXV, Lublin.
• Sychta Bernard, 1968, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków.
• Tokariewa S. A., 1982, Mify narodov mira. Encyklopedija, t. 2, Moskwa.
• Trubačeva O. N., 1984, Etimologičeskij Slovar’ slavjanskich jazykov, t. 11, Moskva.
• Walde Alois, 1928, Vergleichendes Wörterburg der indogermanischen Sprachen, hrsg. von J. Pokorny, Berlin.
• Walde Alois, 1930, Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen, hrsg. und bearbeitet von J. Pokorny, I Band, Berlin und Leipzig.
• Walde Alois, 1938, Lateinisches Etymologisches Wortcrbuch, t.1. A – L, 3 neu bearbeitete Auflage von J. B. Hofmann, Heidelberg.
• Wielka Encyklopedia powszechna PWN, 1968, t. XI, Ster – Urz, Warszawa.
• Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1962, t. I. A – Ble, Warszawa.
• Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 1965, t. VI Kont – Mam, Warszawa.
• Wielka Encyklopedia Powszechna, t. V/ t. IV, Warszawa.