Uwagi o mało znanych aspektach kategorii swój/obcy w ujęciu Józefa Obrębskiego

• Authors: Engelking Anna

Title variants

EN

US / THEM in Józef Obrębski’s theory and fieldwork

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest przypomnienie nowatorskich koncepcji Józefa Obrębskiego opublikowanych w roku 1936, a dotyczących teorii grupy etnicznej, dialogicznego charakteru poczucia tożsamości narodowej i struktury opozycji swój / obcy. Ukształtowanie własnego wizerunku grupy jest możliwe tylko w kontakcie i dialogu z innymi grupami, bo tylko kontakt umożliwia uświadomienie sobie różnic i powstanie poczucia własnej tożsamości etnicznej (autostereotypu). Wedle Obrębskiego kategoria swój / obcy ma charakter mentalny, a nie etnogeograficzny, jest zatem tworem humanistycznym i wyobrażeniowym. Wizerunek własnej grupy jest negatywem wizerunku innych grup, składają się nań nie wszystkie cechy, lecz tylko cechy dystynktywne społecznie. Opozycja swój / obcy ma zarazem charakter kontekstowy, jest konkretyzowana odpowiednio do warunków historycznych, do języka, rytuału, wzorów kulturowych. Autorka sądzi, że Obrębski, który nawiązywał do prac Floriana Znanieckiego i Jana S. Bystronia równocześnie korzystał z inspiracji lingwistyki strukturalnej, konkretnie z koncepcji dystynktywności oraz z fonologicznej teorii opozycji fonologicznych, zakładającej odróżnienie fonemu od głoski, aspektu funkcjonalnego i mentalnego od fizykalnego. W drugiej części artykułu autorka referuje sposoby przedstawienia przez Obrębskiego opozycji swój obcy w odniesieniu do: a) stosunków polsko--ruskich na Polesiu, gdzie na kontrasty narodowe nałożyły się głębokie różnice społeczne typu "pan chłop" i dodatkowe konotacje charakterologiczne; b) wizerunku Żyda jako obcego w społeczności poleskiej, któremu zarazem przypisana była rola mediatora pomiędzy poleskimi grupami etnicznymi; c) społecznej i rytualnej obcości poleskich kobiet, które z punktu widzenia mentalności rodzin patriarchalnych były elementem „obcym wewnętrznie”.

EN

The article deals with unique ideas of Józef Obrębski, published in 1936 and relating to the theory of an ethnic group, a dialogic nature of national identity and the structure of the US / THEM opposition. The shaping of one’s image of a group is possible only through contact and dialogue with other groups, for only contact allows one to identify differences and develop the feeling of one’s own ethnic identity (self-stereotype). According to Obrębski, the US / THEM category has a mental and not an ethnographic nature; therefore, it is humanistic and imagistic. The image of one’s own group is a negative of that of others; it is composed not of all features but only of socially distinctive ones. The US / THEM opposition is also contextual, dependent on historical conditions, language, rituals, cultural patterns. A claim is made that Obręski, who referred to the work of Florian Znaniecki and Jan S. Bystroń, was also inspired by structural linguistics, specifically the conception of distinctiveness and the phonological theory of opposition, which distinguished a phoneme from a phone or the functional and mental aspect from the physical aspect. The article also presents the means in which Obrębski portrayed the US / THEM opposition in relation to: (a) Polish Russian relations in Polesia, where national contrasts are augmented by deep social differences of the type “master peasant” and additional characterological connotations; (b) the image of a Jew as a stranger to the Polesia community but at the same time a mediator between ethnic groups in the region; (c) the social and ritual foreignness of women, who from the point of view of the mentality of patriarchal families were an “internally foreign” element.

Keywords

PL

opozycja swój/obcy; Józef Obrębski; tożsamość etniczna; autostereotyp; stosunki polsko-ruskie; Polesie; Żyd; kobieta

EN

us vs. them; Józef Obrębski; ethnic identity; self-stereotype; Polish-Rus’ relationships; Polesia; Jew; woman

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 61-73

Contributors

author

Engelking Anna

• Instytut Slawistyki PAN w Warszawie

References

• Barth Fredrik, 2004, Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, wybór i przedmowa M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 348--377.
• Benedyktowicz Zbigniew, 2000, Józef Obrębski --- identyfikacja a stereotyp, [w:] tenże, Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 19--38.
• Nowicka Ewa, 2006, Obrębskiego wspólnoty wyobrażone, „Sprawy Narodowościowe”, t. 29, s. 109--121.
• Obrębski Józef, 1936a/2005b, Dzisiejsi ludzie Polesia, „Przegląd Socjologiczny”, t. 4, nr 3--4, s. 414--446; przedruk w: Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, 2005, s. 117--151.
• Obrębski Józef, 1936b/2005c, Problem etniczny Polesia, „Sprawy Narodowościowe”, t. 10, nr 1--2, s. 1--21; przedruk w: Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, s. 153--172.
• Obrębski Józef, 1936c/2005d, Problem grup etnicznych w etnologii i jego socjologiczne ujęcie, „Przegląd Socjologiczny”, nr 1--2, s. 177--195; przedruk w: Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, 2005, s. 89--116.
• Obrębski Józef, 1936d/2005e, Statyczne i dynamiczne podejście w badaniach narodowościowych, ,,Sprawy Narodowościowe", nr 6, s. 585--600; przedruk w: Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, 2005, s. 173--193.
• Obrębski Józef, 2005a, Czarownictwo Porecza Macedońskiego, [w:] tenże, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, przygotowanie do druku i przedmowa A. Engelking, Warszawa: IFiSPAN, s. 25--52.
• Obrębski Józef, 2005f, Struktura społeczna i rytuał we wsi macedońskiej, [w:] tenże, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, s. 71--88.
• Obrębski Józef, 2006, System religijny ludu macedońskiego, „Sprawy Narodowościowe”, t. 29, s. 152--167.
• Obrębski Józef, 2007a, [Dzisiejsza wieś poleska], [w:] tenże, Polesie. Studia etnosocjologiczne, t. 1, redakcja naukowa i wstęp A. Engelking, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 570--700.
• Obrębski Józef, 2007b, Pańska szkoła i mużyckie dzieci, [w:] tenże, Polesie. Studia etnosocjologiczne, t. 1, s. 426--552.
• Obrębski Józef, 2007c, Polesie archaiczne, [w:] tenże, Polesie. Studia etnosocjologiczne, t. 1, s. 41--236.