Serce nie sługa. Refleksja nad kształtowaniem patriotycznych postaw kobiet w Samnitce (1787) Józefa Wybickiego

• Authors: Kusz Sara Anna

Title variants

EN

The heart is not a servant. Reflection on shaping patriotic attitudes of women in “Samnitka” (1787) by Józef Wybicki

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents the interpretation of the Józef Wybicki’s opera “Samnitka” (“The Samnite”) (1787), which may be considered as a voice in the debate initiated and extremely lively at the end of the 18th century on the involvement of Polish women in active participation in the national community. One of the many patterns of behavior proposed to women at the time as a way to join the struggle for their homeland, was the model of a citizen-lover who rewards patriots with love and rejects and despises traitors. Such an attitude is presented, for example, by Franciszek Dionizy Kniaźnin’s Leucyppa from “Matka Spartanka” (“Spartan mother”) (1786). In this context, “Samnitka” seems to be an insightful and critical analysis of the pattern described above, undertaken only at the beginning of its popularization. It shows the ethical ambivalence of this pattern and undermines the effectiveness of this type of procedure.

Keywords

PL

oświecenie; literatura XVIII wieku; obywatelka; patriotyzm; kobiety; Józef Wybicki; Samnitka,; Matka Spartanka; opera

EN

Enlightenment; 18th century literature; citizen; patriotism; women; Józef Wybicki,; “The Samnite”; “Spartan mother”; opera

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura
• Year: 2020
• Volume: 2 (13)
• Pages: 25-37

Dates

published

2021-03-20

Contributors

author

Kusz Sara Anna

• Uniwersytet Jagielloński

References

• [B.a.]. (1786). Córki kochanej ojczyzny. Sandomierz: [b. wyd.].
• [Czartoryski, A.K.]. (1781). Drugi list JMC pana Doświadczyńskiego do przyjaciela swego względem edukacji córek. Warszawa: [b. wyd.].
• Czartoryski, A.K. (1955). Kawa. Komedia w jednym akcie. W: A. K. Czartoryski, Komedie. Oprac. Z. Zahrajówna (s. 313–356). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Godebski, C. (1821). Wiersz do płci pięknej. W: C. Godebski, Dzieła wierszem i prozą po śmierci autora zebrane po większej części drukiem nieogłoszone. Część druga (s. 365–376). Warszawa: Drukiem N. Glücksberga.
• Kniaźnin, F.D. (1958). Matka Spartanka. Opera we trzech aktach. W: F.D. Kniaźnin, Utwory dramatyczne. Wybór. Wstęp i oprac. A. Jendrysik (s. 63–100). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Lulewicz, L.J. (1784). Do dam polskich. Magazyn Warszawski, 1 (3), 555–557.
• Makulski, F. (1790). Do Basi. W: F. Makulski, Marsz i Pobudka Polaków (s. 23–24). Warszawa: Drukarnia Nowa J.K. Mci. Piotra Zawadzkiego.
• Marmontel, J.-F. (1763). O samnickim małżeństwie. Dzieje starego wieku. [B. tłum.]. Warszawskie Extraordynaryjne Tygodniowe Wiadomości, 6 (2), 46–47; 7 (2), 53–56; 8 (2), 60–64; 9 (2), 68–69.
• Marmontel, J.-F. (1767). Małżeństwo Samnitów. Rzecz z „Powieści moralnych” wybrana z francuskiego na polskie tłumaczona. [B. tłum]. Warszawa: Drukarnia Mitzlerowska.
• Marmontel, J.-F. (1776). Wesela Samnitów. W: J.-F. Marmontel, Powieści moralne z francuskiego na polski język wyłożone. T. 2. Tłum. K. Węgierski (s. 105–130). Warszawa: Drukarnia P. Dufoura.
• Naruszewicz, A. (2009). Oda XX. Na spodziewane zamęście księżniczki Doroty Jabłonowskiej, wojewodzianki poznańskiej, z Fr[anciszkiem] Ksawierem Branickim, hetmanem w[ielkim] koronnym. W: A. Naruszewicz, Poezje zebrane. T. 2. Wyd. B. Wolska (s. 77–81). Warszawa:Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
• Węgierski, K. (1974). List do wierszopisów. W: K. Węgierski, Wiersze wybrane. Oprac. J.W. Gomulicki (s. 103–105). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Wybicki, J. (1973). Do Kniaźnina. W: J. Wybicki, Wiersze i arietki. Oprac. E. Rabowicz, T. Swat (s. 111–112). Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• Wybicki, J. (2013). Samnitka. Opera oryginalna w trzech aktach, do druku przygotowała A. Krokosz. W: Dramaty Józefa Wybickiego. Oprac. zespół pod kierunkiem I. Kadulskiej. T. 1 (s. 411–496). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Aleksandrowicz, A. (2011). Różne drogi do wolności. Puławy Czartoryskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Literatura i obyczaj. Puławy: Towarzystwo Przyjaciół Puław.
• Hahn, W. (1925). „Samnitka” i „Warro na wsi”. Dwa utwory dramatyczne Józefa Wybickiego. W: Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera. T. 1 (s. 1–9). Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
• Hombek, D. (2016). Promocja „Powieści moralnych” Jean-Françoisa Marmontela. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 4 (16), 247–255.
• Jendrysik, A. (1958). Wstęp. W: F.D. Kniaźnin, Utwory dramatyczne. Wybór. Wstęp i oprac. A. Jendrysik (s. 7–62). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Kaczyński, P. (2009). Rodzina w literaturze stanisławowskiej. Motywy – konwencje – poglądy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Kadulska, I. (2013). Wprowadzenie do lektury. W: Dramaty Józefa Wybickiego. Oprac. zespół pod kierunkiem I. Kadulskiej. T. 1 (s. 7–76). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Kaleta, R. (1963). Wstęp. W: J. Wybicki, Utwory dramatyczne. Wstęp i oprac. R. Kaleta (s. 5–76). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Kowalewska, D. (2019). Wypełnianie szczeliny? O perspektywie feministycznej w refleksji literaturoznawczej nad polskim oświeceniem. Roczniki Humanistyczne, 1 (67), 9–24.
• Lechicka, J. (1962). Józef Wybicki. Życie i twórczość. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Mazurkowa, B. (2010). Dzień ślubny i wieczór weselny w poezji doby stanisławowskiej. Rekonesans, Napis, 1 (16), 139–165.
• Mikulski, T. (1960). „Matka Spartanka” Kniaźnina. W: T. Mikulski, W kręgu oświeconych. Studia, szkice, notatki, recenzje (s. 495–500). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Polakowski, Z.S. (1910). „Hektor”. „Tragedia” Franciszka Dionizego Kniaźnina. (Rozbiór). W: Sprawozdanie dyrekcji c. k. gimnazjum w Złoczowie za rok szkolny 1910 (s. 3–45). Złoczów: Drukarnia Wilhelma Zukerkandla.
• Rzadkowska, E. (1989). Francuskie wzorce polskich Oświeconych. Studium o recepcji J. F. Marmontela w XVIII w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Salmon, E.T. (1967). Everyday life. W: E.T. Salmon, Samnium and the Samnites (s. 50–64). Cambridge: Cambridge University Press.
• Skrzypek, M. (2013). Obraz kobiety-Polki w późnoromantycznej poezji powstania styczniowego. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury, 1 (13), 13–22.
• Stanisławczyk, D. (2013). Twórczość dramatyczna Adama Kazimierza Czartoryskiego. Kraków: Collegium Columbinum.
• Staniszewski, Z. (1958). Tematyka literacka na łamach „Warszawskich Ekstraordynaryjnych Tygodniowych Wiadomości”. Roczniki Biblioteczne, (2), 95–115.
• Toczyńska, M. (2008). Spartanka i Cyganka w teatrze Franciszka Dionizego Kniaźnina. W: I. Maciejewska, K. Stasiewicz (red.), Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie (s. 130–138). Olsztyn: Wydawnictwo Littera.
• Urbańska, M. (2008). Parenetyka w prozie publicystycznej i fabularnej oświecenia stanisławowskiego na wybranych przykładach. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 1 (6), 67–77.
• Wolska, B. (2013). Poezja pochwalna i panegiryczna Adama Naruszewicza. Pochwały osobistości politycznych i osób prywatnych. W: M. Sulejewicz-Nowicka, Z. Gruszka (red.), Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej (s. 165–205). Wstęp: M. Wichowa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Wyrobisz, A. (1992). Staropolskie wzorce rodziny i kobiety – żony i matki. Przegląd Historyczny, 3 (83), 405–421.
• Zahrajówna, Z. (1955). Wstęp. W: A.K. Czartoryski, Komedie. Wstęp i oprac.: Z. Zahrajówna (s. 5–63). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Znamirowska, J. (1930). Kobieta w liryce powstaniowej. W: J. Znamirowska, Liryka Powstania Listopadowego (s. 141–148). Warszawa: Kasa im. Mianowskiego.

Identifiers

DOI

10.18318/me.2020.2-02