Nowy Wiśnicz, barokowa fara pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela. Zarys problematyki

• Authors: Szlezynger Piotr S.

Title variants

EN

Baroque architecture of Our Lady and John the Baptist Church in Nowy Wiśnicz. The outline of main issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In 1616 Stanisław Lubomirski founded the town Wiśnicz as a private town, a centre of vast latifundium in Cracow region. In 1620 he provided the funds to build a new stone-wall parish church which was consecrated in 1647. In the great fire of the town in 1863 the wooden buildings of the market square and the town hall were burnt down. The church, its belfry, rafter framing and parish archives also suffered from the fire. The presbytery of the church is semicircular, with adjacent vestibule, vestry and a small treasury. The nave is wider than the presbytery, rectangular and elongated of mannerist proportions with later addition on the east. Outside the nave there are buttresses in the form of giant volutes. Two-storey western elevation of the church is divided in its lower part into three fields of different widths by pilasters. In the middle field there is a portal with the coat-of-arms of Szreniawa in the pediment broken along the axis. The Palladian openings and conch niches are placed regularly. The upper storey, narrower, finished with a flattened arc is framed by a small volutes. Low pinnacles finish the part of the façade. The baroque forms in the façade are placed in a mannerist manner. The façade is divided by a huge mould separating the colossal pilasters from the gable divided in a different rhythm. The pilasters of the upper storey and towers are off the axes of the lower storey pilasters. The flat and linear architecture is supported by huge, almost bulging base. The barrel vault is emphasized by conspicuous entablature, and the interior is homogeneous in character. The elegant composition with few sculptural elements reminds one of the Carmelite church interior. In the façade the elegant forms are combined with sculpturally exaggerated ornamentations and the outline of framing is mannerist. Andrea Spezza, of Italian origin, probably architect of parish church in Wiśnicz, executed the baroque architecture in a very individual way but with strong mannerist impressions. The eastern frontage together with the parish church are a basic elements of the architectural complex of the former Carmelite monastery and castle, which dominate in the Wiśnicz skyline. Therefore its arrangement must be regulated, and the view of the parish church façade exposed. Translated by P.S. Szlezynger

Keywords

PL

kościół; sklepienie; siły rozporu; fundamenty; atrybucja projektu; wystrój wnętrz; prace konserwatorskie; Małopolski Wojewódzki; Konserwator Zabytków; delegatura w Tarnowie

EN

church; vault; expansion forces; foundations; design attribution; interior design; conservation works; Lesser Poland Voivodeship; Conservator of Monuments; Delegation in Tarnów

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 93-113

Dates

published

2015

Contributors

author

Szlezynger Piotr S.

• historyk architektury, konserwator zabytków, członek Małopolskiej Izby Inżynierów Budownictwa w Krakowie

References

• Archiwum Diecezjalne w Tarnowie: Akta lokalne parafii w Wiśniczu Nowym 1901-1999, sygn. LN XXII; Akta Caritasu w Wiśniczu Nowym; Wizytacje dziekańskie dekanatu bocheńskiego, sygn. WD XXXI-XXXIV/13; od 1928 r. Wizytacje dziekańskie dekanatu lipnickiego, sygn. WDL VI/5; wizytacje kanoniczne (biskupie), sygn. LVI.
• Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie: Wizytacje kanonicze (biskupie): Visitatio externa decatus lipnicensis a.D. 1618 per acta, Rev. Domini Joannem Iuda Foxium…, sygn. AV Cap 40; Visitationes...Archidioecesis Cracoviensis, visitatio secunda externa decanatus lipnicensis per Rev. Dnum Joannem Foxium, archidiaconum cracoviensis facta et commisione Rev. Domini Andrea Lipski Episcopo Cracoviensis…Anno Domini 1628-1630, rkps, sygn. AV Cap 42; Acta Visitationis in dioecesis Cracoviensis ad hac manu deputatum expedita per illustrissimo et Rev. Dno Nicolao Oborski Episcopo Gen. Crac. In tempora ab anno 1663 ad anno D. 1665 expedita per me Mathiam Rudzki conscripta a.D. 1664, sygn. AV Cap 47; Visitatio Archidioecesis Cracoviensis a.D. 1730 per Illustr. et Rev. Dnum Michaelum de Magna Kunice Kunicki Episcope Arsioc. Suffraganeum et archidiaconatus pro tum Cracoviensis Inscriptis per acta anno D. 1727, visitatio exterioris decanatus Lipnicensis a.D. 1730, sygn. AV Cap 61; Acta Visitatonis archidioecesis Crac. Decanatus Lipnicensis per Illustr. et Rev. Dnum Andrea Stanislai Kostka comitis in Załuście Załuski, Episc. Cracoviensis, Ducis Severiae expedita a.D. 1747-1748, sygn. AV 33; Acta Statuum Ecclesiarum Illustr. Et Rev. Dominum Cajetano Ignatio Sołtyk, Ducis Severiae, Episcopo Crac… conscripta a.D. 1773, sygn. AV 49.
• Archiwum Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Delegatura w Tarnowie: Teczka „Wiśnicz, fara 1951-1990”, teczka „Wiśnicz, fara 1990-2014”; dokumentacja konserwatorska prac od lat 90. XX w.
• Archiwum Parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Nowym Wiśniczu: Protokoły posiedzeń i uchwał Komitetu Kościelnego dla parafii nowo-Wiśnickiej w latach 1866-1948; Spisy kapłanów od 1711 r. do dnia dzisiejszego; Spisy wyposażenia kościoła i plebanii [XX-wieczne]; Księgi nabożeństw od 1939 r.; XX-wieczne księgi parafialne: chrztów, małżeństw [np. t. 3, 1863-1937], bierzmowań [Liber confirmatorum 1891-1984], zgonów; dokumentacja i protokoły prac konserwatorskich od lat 90. XX w.
• Borusewicz W., Konserwacja zabytków budownictwa murowanego, Warszawa 1985.
• Czerniecki S., Dwór, wspaniałość, powaga i rządy Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego…, Kraków 1696.
• Dutkiewicz J.E., Województwo krakowskie, powiat bocheński, [w:] Katalog zabytków sztuki, Szablowski J. (red.), Warszawa 1953.
• Frodl G., Der Architekt. Der innerösterreichisches Hofkunstler Giovanni Pietro de Pomis 1569-1633, Woisetchläger K. (red.), Graz 1974.
• Karpowicz M., Andrea Spezza architekt Lubomirskich, „Barok”, IX, 2002, nr 1-2.
• Karpowicz M., Artisti ticesi in Polonia nell’600, Bellinzona 1983.
• Karpowicz M., Artyści włosko-szwajcarscy w 1. połowie XVII wieku w Polsce, Warszawa 2013.
• Karpowicz M., Barok w Polsce, Warszawa 1988.
• Kret W., Problematyka artystyczna kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie, KAiU, XI, 1967.
• Książek M., Miasta prywatne Wiśnicz Nowy i Kolbuszowa, Kraków 1990.
• Książek M., Studium historyczno-urbanistyczne Nowego Wiśnicza, Kraków 1976, mpis, Biblioteka Politechniki Krakowskiej.
• Książek M., Zagadnienie genezy rozplanowania i typologii miast prywatnych w XVI i XVII wieku w południowej Małopolsce, Kraków 1988.
• Książek M., Zarys rozwoju przestrzennego Starego i Nowego Wiśnicza, TKAiU, XIII, 1979.
• Kuśnierz K., Miejskie ośrodki gospodarcze wielkich latyfundiów w południowej Polsce w XVI oraz XVII wieku, Kraków 1989.
• Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, I, II, Warszawa 1980.
• Miłobędzki A., Kierunki architektury wczesnobarokowej w Polsce, BHS, 1976.
• Muchka I., Rudolf II 1552-1612 als Bauherr, [w:] Kunst und Kultur am Hofe Rudolf II, Hanau 1988.
• Serafińska-Domańska M., Koryznówka w Wiśniczu, Tarnów 2006.
• Szlezynger P.S., Brama zamku Lubomirskich w Wiśniczu, „Folia Historiae Artium, Nowa Seria” 1995.
• Szlezynger P.S., Fara w Wiśniczu, „Rocznik Bocheński”, II, 1994.
• Szlezynger P.S., Kaplica w zamku Lubomirskich w Wiśniczu, BHS, LII, 1990, nr 1-2.
• Szlezynger P.S., Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Nowym Wiśniczu, TKUiA, XXV, 1992.
• Szlezynger P.S., Magnackie cekhauzy w XVII w. w Wiśniczu, Dubnie, Połonnem i w Żółkwi, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, XL, 2001.
• Szlezynger P.S., Mauzoleum Lubomirskich w Wiśniczu, „Ochrona Zabytków” 1996, nr 2.
• Szlezynger P.S., Nowy Wiśnicz, historia, architektura, konserwacja, Kraków 2013.
• Szlezynger P.S., „Pompa” dworu wojewody krakowskiego, Stanisława Lubomirskiego, ceremonialny wjazd do Wiśnicza, KAiU, XLIV, 1999.
• Szlezynger P.S., Przyczynek do architektury Nowego Wiśnicza, [w:] Księga pamiątkowa ofiarowana A. Fischingerowi, Kraków 2000.
• Szlezynger P.S., W sprawie recenzji Piotra Krasnego dotyczącej pracy Piotra Szlezyngera „Fundacje architektoniczne Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego, starosty generalnego, krakowskiego”, KAiU, XLI, 1996, nr 1.
• Szlezynger P.S., Warsztat architektoniczny Macieja Trapoli, KAiU, XXXV, 1990.
• Wójcikiewicz M., Studia nad zabudową Nowego Wiśnicza, TKUiA, XIV, 1980.

Identifiers

ISSN

0029-8247