Канкарданс беларускай мовы ХІХ стагоддзя як крыніца даследавання лексікі. Ужыванне слоў дом і хата ў ХІХ ст.

• Authors: Kozłowska-Doda Jadwiga

Title variants

PL

Konkordancja języka białoruskiego ХІХ wieku jako źródło badań nad słownictwem. Użycie białoruskich leksemów dom i chata w ХІХ wieku

EN

The Concordance of Belarusian of the Nineteenth Century as a source of research into vocabulary. The use of Belarusian home and cottage lexemes in the 19th century

• Languages of publication: BE PL EN

Abstracts

PL

Współczesny język białoruski powstał w oparciu o zróżnicowaną dialektalnie mowę chłopów, zubożałej szlachty i najbiedniejszych miejskich warstw społecznych. Nie stanowi on kontynuacji piśmiennictwa starobiałoruskiego. Białoruskie piśmiennictwo współczesne ukształtowało się w pierwszej połowie XIX wieku. W ciągu całego XIX stulecia prezentują je wyłącznie teksty wierszowane i prozatorskie o dość zróżnicowanym poziomie artystycznym. Zebrane w różnych antologiach (nadal trwa poszukiwanie tego typu tekstów w archiwach) stały się fundamentem tworzenia konkordancji, wydrukowanej najpierw w wersji papierowej, a ostatnio w uzupełnionej i poprawionej wersji cyfrowej. Mimo drobnych braków technicznych Konkordancja języka białoruskiego XIX wieku pozwala usprawnić pracę językoznawcy: zestawić poszczególne leksemy i ich formy, zinterpretować ich częstotliwość (w poezji, prozie, u konkretnych autorów), poddać analizie semantykę wyrazów itd. W artykule skupiono uwagę na użyciu leksemów dom i chata w białoruskojęzycznych utworach XIX wieku.

EN

Contemporary Belarusian language is based on diversified dialectal speech of peasants, impoverished nobles and the poorest urban social strata. It does not constitute a continuation of old Belarusian writings. Belarusian modern writing developed in the first half of the 19th century. Throughout the 19th century, it is represented only by verse and prose texts with a fairly diverse artistic level. Collected in various types of anthologies (search for this type of texts in archives cotinues), the foundations for creating a concordance, first printed in a paper version, recently also in a supplemented and corrected electronic version. Despite the small technical deficiencies Concordance of Belarusian of the Nineteenth Century enables effective improvement of the work of the linguist: to compare individual lexemes and their forms, to interpret their frequency (in poetry, prose, specific authors), to analyze the semantics of words, etc. The article concentrates on the use of home/house lexemes in Belarusian-language texts of the 19th century.

Keywords

PL

język białoruski XIX w.; konkordancja; białoruskie leksemy dom/chata; kształtowanie się współczesnego języka białoruskiego

EN

Belarusian in the 19th century; concordance; Belarusian lexemes dom/chata ‘home/house’; the formation of modern Belarusian language

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 66
• Pages: 255-283

Contributors

author

Kozłowska-Doda Jadwiga

• Zakład Białorutenistyki i Bułgarystyki, Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Grzegorczykowa Renata, 2007, Wstęp do językoznawstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Jeleńska Emma, 1891, Wieś Komorowicze w pow. mozyrskim, „Wisła”, t. V, z. 2, s. 290–330.
• Turska Halina, 1939/1982, O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 19–122.
• Volat, 1902, каментар да: Інфармацыйнае выданне: Канкарданс Кандрата Крапівы, 2011, https://baravik.org/post/3807/ (доступ: 24.03.2018).
• Wojciechowski Michał, 1993, „Korkondancja do Biblii Tysiąclecia”, Jan Flis, Fundacja Misyjna Świeckich, Warszawa 1991, s. 2032 [recenzja], „Collectanea Theologica”, nr 63/2, s. 207–208.
• Антропаў Мікалай, Цыхун Генадзь, 2012, Акадэмічная славістыка: гісторыя развіцця і дасягненні, „Наука и инновации”, № 6(112), с. 54–57.
• Байкоў Мікалай Я., Некрашэвіч Сцяпан М., 1925, Беларуска-расійскі слоунік, Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, Менск.
• Барысенка Вольга У., 2016, „Дудка беларуская” Францішка Багушэвіча як практыкум па нацыянальнай псіхалогіі, в: І.Ф. Штэйнер, рэд., Спадчына І.Я. Навуменкі і актуальныя праблемы літаратуразнаўства, ГДУ імя Ф. Скарыны, Гомель, с. 33–38.
• Канкарданс беларускай мовы ХІХ стагоддзя, http://iml.basnet.by/be/ naviny/19-01-2016-kankardans-bielaruskaj-movy-chich-stahoddzia (доступ: 12.03.2018).
• Падлічыць усе словы, http://onauke.by/mova/padlichyc-use-slovy-movy (доступ: 12.03.2018).
• Будзько Ірына У., Пераклады кніг Старога Запавету і фармі-раванне корпуса рэлігійнай тэрміналогіі на беларускай мове (у друку).
• Булыка Аляксандр М., 1999, Слоўнік іншамоўных слоў, т. 1 (А–Л), Беларуская Энцыклапедыя, Мінск.
• Валодзіна Таццяна, 2006, Хата, в: С. Сянько, рэд., Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік, Беларусь, Мінск, с. 527–528.
• Васючэнка Пётр В., 2009, Ад тэксту да хранатопа: артыкулы, эсэ, пятрогліфы, Гальяфы, Мінск. Волкава Яўгенія, Кошчанка Уладзімір, Сянкевіч Ніна, Цыхун Генадзь, Стан і перспектывы лічбавых даследаванняў у Інстытуце мовазнаўства Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі (у друку).
• Вячорка Вінцук, 2017, Не сьмяшыце мае прыназоўнікі, Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе, Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода, Прага.
• Гаранін Сяргей, 2016, Кладзеж культурнай памяці нацыі, „Навука” №12(2583), с. 7.
• Запрудскі Сяргей, 2015, Да гісторыі ўжывання слоў кабета і жанчына ў бе- ларускай мове (дыяхранічны аспект), в: Н.В. Супрунчук, ответственный за выпуск, в авторской редакции, Языковой контакт: сборник научных статей, РИВШ, Минск, с. 23–28.
• Інтэрнэт-слоўнік беларускай мовы Скарнік, https://www.skarnik.by/tsbm/ (доступ: 8.03.2018).
• Казлоўская-Дода Ядвіга, 2015, Паняцце ДОМ у сучаснай беларускай мове, Wydawnictwo UMC S, Lublin.
• Казлоўская-Дода Ядвіга, 2016, Бяздомнасць як субканцэпт беларускага паняцця ДОМ, в: З.І. Бадзевіч, адказны за выпуск, у аўтарскай рэдакцыі, Мова – Літаратура – Культура: матэрыялы VІІІ Міжнар. навук. канф., 15–16 верасня 2016 г., ч. 2, РІВШ, Мінск, с. 43–53.
• Кунцэвіч Любоў П., Крывіцкі Аляксандр А., рэд., 2006, Чалавек. Тэматычны слоўнік, Беларуская навука, Мінск.
• Кахновіч Надзея, 2015, Праблема вызначэння ядзернай лексемы для ЛСП «гонар» у беларускай мове (дыяхранічны аспект), в: Н.В. Супрунчук, ответственный за выпуск, в авторской редакции, Языковой контакт: сборник научных статей, РИВШ, Минск, с. 82–94.
• Лапіцкая Алеся, 2016, Стагоддзе на далоні, размова з Нінай Міхайлаўнай Сянкевіч, „Літаратура і мастацтва”, № 16, с. 7.
• Ластоўскі Вацлаў, 1924, Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік, Друк-ня А. Бака, Коўна (факсімільнае перавыданне – 1990, Навука і тэхніка, Мінск).
• Лобач Уладзімір, 2013, Міф. Прастора. Чалавек. Традыцыйны культурны ландшафт беларусаў у семіятычнай перспектыве, Тэхналогія, Мінск.
• Плотнікаў Браніслаў А., Антанюк Любоў А., 2003, Беларуская мова. Лінг- вістычны кампендыум, Кніжны Дом Інтэрпрэссэрвіс, Мінск.
• Прыгодзіч Мікалай Р., 1998, З гісторыі беларускай мовы і яе вывучэння, в: A . Lukašanec, M. Prigodzič, L. Sjameška, red., Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Беларуская мова, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 13–24.
• Сысоў Уладзімір М., 1995, Беларуская пахавальная абраднасць. Структура абраду, галашэнні, функцыі слова і дзеяння, Навука і тэхніка, Мінск.
• Сямешка Лідзія, 1999, Новая (нацыянальная) беларуская літаратурная мова, в: Л. Сямешка, Беларуская мова. Уводзіны ў навуку аб мове. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія, Сучаснае слова, Мінск, с. 57–60.
• Сянкевіч Ніна М., 1992, Канкарданс беларускай мовы ХІХ ст, Інстытут мовазнаўства АНБ, Мінск (кампутарапіс).
• Сянкевіч Ніна М. (аўт.-укл.), 2011, Канкарданс Кандрата Крапівы [Элек- тронны рэсурс], Дзяржаўная ўстанова Нацыянальная бібліятэка Бела- русі, Мінск.
• Сянкевіч Ніна М. (аўт.-укл.), 2015, Канкарданс беларускай мовы ХІХ стагоддзя [Электронны рэсурс], Выдавецкі дом Беларуская навука, Мінск.
• Сянкевіч Ніна М., 2017, Анамастычны слоўнік беларускай літа-ратурнай мовы ХІХ ст.: новы праект айчыннай лексікаграфіі, в: И.Л. Копылов, ред., Слово и словарь = Vocabulum et vocabularium: сб. науч. материалов, Четыре четверти, Минск, с. 249–255.
• Хаўстовіч Мікола, 2014, Даследаванні і матэрыялы: літаратура Беларусі XVII –XIX стагоддзяў, том I, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Хаўстовіч Мікола, 2016, Даследаванні і матэрыялы: літаратура Беларусі XVII –XIX стагоддзяў. Творы невядомых аўтараў, том II, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Хаўстовіч Мікола, 2017, Даследаванні і матэрыялы: літаратура Беларусі XIX–пачатку ХХ стагоддзяў, том III, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Шчэрбін Вячаслаў К., 1996, Тэарэтычныя праблемы беларускай лексікаграфіі, Беларускі кнігазбор, Мінск.
• Янкоўскі Фёдар М., 1989, Гістарычная граматыка беларускай мовы, 3-е выд., Вышэйшая школа, Мінск.