Czyje jest ciało? O sprawowaniu kontroli społecznej nad ciałem

• Authors: Banaszak Ewa , Byczkowska-Owczarek Dominika

Title variants

EN

Whose is the Body? on exercising Social control over the Body

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem tekstu jest omówienie sprawowania kontroli społecznej nad ciałem. Autorki przedstawiają inspiracje płynące z koncepcji teoretyków, takich jak Michel Foucault, Pierre Bourdieu, Anselm Strauss, Jean-Claude Kaufmann, Marcel Mauss, Norbert Elias, dorobku polskich socjologów i socjolożek, a także przedstawicielek nurtu feministycznego. Autorki doprecyzowują termin „społeczna kontrola nad ciałem” oraz definiują ciało jako cielesne aspekty ludzkiej podmiotowości. Rezultatem zamieszczonych w artykule analiz jest charakterystyka sprawowania kontroli społecznej nad ciałem jako zjawiska: (1) wielopoziomowego, (2) o charakterze procesualnym, (3) zakorzenionego w kulturze i przez nią się przejawiającego, (4) przybierającego różne formy i realizowanego przy różnym stosunku osób mu podlegających, (5) o szczególnym znaczeniu poziomów mikro- i intrapsychicznego, (6) w znacznej mierze nieurefleksyjnionego i nierefleksyjnie stosowanego, (7) głęboko oddziaływującego na jednostki, włączając w to wpływ na fizjologię ich ciał. Każdy z punktów jest ilustrowany zjawiskami i procesami, które można obserwować w ostatnich latach w polskiej przestrzeni publicznej.

EN

The purpose of the article is to discuss the exercise of social control over the human body. First, the theoretical insights stemming from the works of Michel Foucault, Pierre Bourdieu, Anselm Strauss, Jean-Claude Kaufmann, Marcel Mauss and Norbert Elias as well as from the Polish sociological oeuvre and feminist scholarship are presented and discussed. The term ‘social control over the body’ is delimited, and the body is defined as physical aspects of human subjectivity. On the basis of the literature analysis, it is suggested that – as a phenomenon – the exercise of social control over the body can be described as: (1) multilevel, (2) processual in nature, (3) rooted in and manifested through culture, (4) taking different forms and realized with different attitudes of those subjected to it, (5) ascribing particular importance to micro and intrapsychic levels, (6) largely non- reflexive and applied in a non-reflexive manner, (7) profoundly affecting individuals, including the impact on the physiology of their bodies. Each of these features is explained with the help of the examples of the phenomena and processes observable in the Polish public spaces in recent years.

Keywords

PL

ciało; kontrola społeczna; pandemia; aborcja; piękno

EN

body; social control; pandemics; abortion; beauty

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2025
• Issue: 2
• Pages: 7-33

Contributors

author

Banaszak Ewa

• Uniwersytet Wrocławski

author

Byczkowska-Owczarek Dominika

• Uniwersytet Łódzki

References

• Banaszak, E., Czajkowski, P., Florkowski, R. (red.). (2012). Fenomeny kontroli ciała. Difin.
• Bartky, S. L. (1990). Femininity and Domination. Studies in the Phenomenology of Oppression. Routledge.
• Bartky, S. L. (2007). Foucault, kobiecość i unowocześnienie władzy patriarchalnej. W: R. E. Hryciuk, A. Kościańska (red.), Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2: Kobiecość, męskość, seksualność (s. 51-75). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Berger, P., Luckmann, T. (1980). Społeczne tworzenie rzeczywistości (J. Niżnik, tłum). PWN.
• Bieńko, M. (2021). Społeczne tworzenie tożsamości seksualnej w heteronormatywnej praktyce językowej. Dyskursy Młodych Andragogów, 22, 343-356.
• Bieńko, M. (2023). Ciało i piękno. W: D. Byczkowska-Owczarek (red.), Ciało i społeczeństwo. Socjologia ciała w badaniach i koncepcjach teoretycznych (s. 89-126). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Bokszański, Z. (2006). Tożsamości zbiorowe. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bordo, S. (2004). Unbearable Weight: Feminism, Western Culture and the Body. University of California Press.
• Bourdieu, P., Wacquant, L. (2001). Zaproszenie do socjologii refleksyjnej (A. Sawisz, tłum.). Oficyna Naukowa.
• Bourdieu, P. (2004). Męska dominacja (L. Kopciewicz, tłum.). Oficyna Naukowa.
• Bourdieu, P. (2008). Zmysł praktyczny (M. Falski, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bourdieu, P., Passeron, J. (1990). Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania (E. Neyman, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Breczko, S. (2013). Polityzacja ciała. Między dyskursem publicznym a teorią socjologiczną. Nomos.
• Bucholc, M. (2013). Samotność długodystansowca. Na obrzeżach socjologii Norberta Eliasa. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Buczkowski, A. (2005). Społeczne tworzenie ciała. Płeć kulturowa i płeć biologiczna. Universitas.
• Butler, J. (2008). Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości (K. Krasuska, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Byczkowska-Owczarek, D. (red.). (2023). Ciało i społeczeństwo. Socjologia ciała w badaniach i koncepcjach teoretycznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Corbin, A. (red.). (2020). Historia ciała, t. 2: Od Rewolucji do I wojny światowej. słowo/obraz terytoria.
• Courtine, J. (red.). (2020). Historia ciała, t. 3: Różne spojrzenia. Wiek XX. słowo/obraz terytoria.
• Downey, G. (2008). Scaffolding Imitation in Capoeira: Physical Education and Enculturation in an Afro-Brasilian Art. American Anthropologist, 110(2), 204-213. [https://doi.org/10.1111/j.1548-1433.2008.00026.x](https://doi.org/10.1111/j.1548-1433.2008.00026.x)
• Elias, N. (2008). Społeczeństwo jednostek (J. Stawiński, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Elias, N. (1980). Przemiany obyczaju w cywilizacji Zachodu (T. Zabłudowski, tłum). Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Elias, N. (2011). O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne (T. Zabłudowski, K. Markiewicz, tłum.). W.A.B.
• Elias, N., Scotson, J. L. (2008). The Established and the Outsiders. University College Dublin Press.
• Ericsson, K. A., Krampe, R. Th., Tesch-Romer, C. (1993). The Role of Deliberate Practice in the Acquisition of Expert Performance. Psychological Review, 100, 363-406. [https://doi.org/10.1037/0033-295X.100.3.363](https://doi.org/10.1037/0033-295X.100.3.363)
• Foucault, M. (1998). Nadzorować i karać (T. Komendant, tłum.). Aletheia.
• Foucault, M. (2008). Ciało skazańców. W: M. Szpakowska (red.), Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Foucault, M. (2010). Bezpieczeństwo, terytorium, populacja (M. Herer, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Foucault, M. (2011). Narodziny biopolityki (M. Herer, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Giddens, A. (2001). Nowoczesność i tożsamość. „Ja" i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności (A. Szulżycka, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia codziennego (H. Śpiewak, P. Śpiewak, tłum.). Wydawnictwo KR.
• Hanna, J. L. (1988). Dance, Sex and Gender. Signs of Dominance, Defiance, and Desire. University of Chicago Press.
• Harvey, D. (2008). Neoliberalizm. Historia katastrofy (J. P. Listwan, tłum.). Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Jakubowska, H. (2009). Socjologia ciała. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Jakubowska, H. (2023). Ciało i sport. W: D. Byczkowska-Owczarek (red.), Ciało i społeczeństwo. Socjologia ciała w badaniach i koncepcjach teoretycznych (s. 89-126). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kauffman, J. (2004). Ego. Socjologia jednostki (K. Wakar, tłum.). Oficyna Naukowa.
• Kłoskowska, A. (2012). Kultura masowa - krytyka i obrona. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kurczewski, J., Łaciak B., Herman A., Dzido D., Suflida A. (2006). Praktyki cielesne. Trio.
• Leland, D. (1999). Embodiment. W: R. Audi (red.), The Cambridge Dictionary of Philosophy. Cambridge University Press.
• Mauss, M. (2001). Socjologia i antropologia (M. Król, K. Pomian, J. Szacki, tłum.). Wydawnictwo KR.
• Melosik, Z. (1996). Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne. Edytor.
• Merleau-Ponty, M. (2001). Fenomenologia percepcji (M. Kowalska, J. Migasiński, tłum.). Aletheia.
• Nawojski, R., Kowalska, B. (2022). „Kiedy państwo mnie nie chroni...". Oddolne mobilizacje na rzecz praw reprodukcyjnych a doświadczanie obywatelstwa. Studia Socjologiczne, 1(244), 81-103. [https://doi.org/10.24425/sts.2022.140597](https://doi.org/10.24425/sts.2022.140597)
• Nead, L. (1998). Akt kobiecy. Sztuka, obscena i seksualność (E. Franus, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
• Olechnicki, K., Załęcki, P. (1997). Słownik socjologiczny. Graffiti B.
• Pacholski, M., Słaboń, A. (2010). Słownik pojęć socjologicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
• Poland COVID - Coronavirus Statistics. [https://www.worldometers.info/coronavirus/country/poland/](https://www.worldometers.info/coronavirus/country/poland/), Worldometer (dostęp 28.03.2025).
• Rubin, G. (2007). Thinking Sex. Notes for a Radical Theory of the Politics of Sexuality. W: R. Parker, P. Aggleton (red.), Culture, Society, and Sexuality (s. 150-187). Routledge, Taylor & Francis Group.
• Rydzewski, P. (1989). Kontrola teorii społecznej jako jedna z teorii dewiacji. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, rok LI (4), 313-326.
• Sanders, C. R. (2006). Viewing the Body: Overview, Exploration and Extention. W: D. E. Waskul, Ph. Vannini (red.), Body/Embodiment: Symbolic Interaction and the Sociology of the Body. Routledge.
• Strauss, A. L. (1993). Body, Body Processess, and Interaction. W: A. L. Strauss (red.), Continual Permutations of Action. Routledge, Sage.
• Strauss, A. L., Fagerhaugh, Sh., Suczek, B., Wiener, C. (1982). Sentimental Work in the Technologized Hospital. Sociology of Health and Illness, 4(3), 254-278.
• Szczepański, M. S., Pawlica, B., Śliz, A., Zarębska-Mazan, A. (red.). (2008). Cialo spieniężone? Szkice antropologiczne i socjologiczne. Śląskie Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych.
• Touraine, A. (1995). Wprowadzenie do analizy ruchów społecznych. W: J. Szczupaczyński (red.), Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki (s. 212-225). Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Turner, B. S. (1984). The Body and Social Theory. Sage.
• Turner, B. S. (1992). Regulating Bodies: Essays in Medical Sociology. Routledge.
• Vigarello, G. (red.). (2020). Historia ciała, t. 1: Od renesansu do oświecenia (T. Stróżyński, tłum.). słowo/obraz terytoria.
• Waskul, D. E., Vannini, P. (2006). Introduction. The Body in Symbolic Interaction. W: D. E. Waskul, P. Vannini (red.), Body/Embodiment: Symbolic Interaction and the Sociology of the Body (s. 1-18). Routledge.
• Wójtewicz, A., Jaskulska, A., Lutomski-Juryłowicz, Ł. (2024). Class Clash: Unpacking Conflicts of Class Affiliation in the Bodily Practices of Polish Men Under 35 Years with Working-Class Origins. Qualitative Sociology Review, 20(4), 6-34.
• Wolkowitz, C. (2006). Bodies at Work. Sage.

Identifiers

DOI

DOI: 10.24425/sts.2025.154895