Mystères «blasphématoires» de Bardesane

• Authors: Jurasz Izabela

Title variants

PL

„Bluźniercze” sentencje Bardesanesa

EN

Bardaisan’s “Blasphemous” Hymns

• Languages of publication: FR

Abstracts

FR

Bardesane († 222) est le premier philosophe chrétien de la langue syriaque, visé par la critique d’Éphrem le Syrien († 373) comme hérétique. L’article part d’une expression insolite, utilisée par Éphrem pour décrire l’erreur bardesanite: «mystères blasphématoires». Derrière cette formule se cache une critique du polythéisme astral, présent dans la pensée de Bardesane de différentes manières. Après le terme «mystère», on découvre d’autres éléments apparentés à la religion orientale des Mages – l’idée de «Parole de la pensée» et les conceptions cosmologiques. Or, ces éléments-là, existent aussi dans la littérature chrétienne des Ier et IIe siècles et témoignent d’une rencontre féconde entre le jeune christianisme et le polythéisme astral, répandue sous des formes différentes dans la culture hellénistique et orientale, y compris le judaïsme. Ainsi la pensée chrétienne se forme dans un climat intellectuel et spirituel composé de la mystique juive, de l’héritage platonicien et du polythéisme astral. Les chrétiens syriaques, au contact des traditions religieuses de l’Orient perse, ont élaboré et conservé pendant longtemps des formes anciennes de théologie, considérées comme hérétiques. Le meilleur exemple de cette variété des interprétations du même motif, est l’idée de «l’univers en forme de croix» qui se rencontre parmi les gnostiques, chez les disciples de Bardesane, mais aussi chez les Pères tels Justin Martyr et Irénée de Lyon.

PL

Bardesanes († 222) jest pierwszym filozofem chrześcijańskim języka syryjskiego, który w świetle krytyki Efrema Syryjczyka († 373) uchodzi za heretyka. Autorka wyjaśnia osobliwy frazeologizm używany przez Efrema Syryjczyka na określenie błędu Bardesanesa: „bluźniercze sentencje”. Ta oryginalna formuła zawiera krytykę politeizmu astralnego, pod różnymi postaciami obecnego w myśli Bardesanesa. Sam termin „sentencja” wskazuje na treści mające związek z religią perskich Magów – zwłaszcza „werbalizacja myśli” i koncepty kosmologiczne. Tymczasem wspomniane figury semantyczne występują już w literaturze chrześcijańskiej I i II wieku; tu interpretowane są jako pozytywny wpływ młodego chrześcijaństwa na politeistyczny kult astralny, w różnych formach rozpowszechniony w kulturach hellenistycznych i wschodnich – również w judaizmie. Skutkiem tego pierwotna myśl chrześcijańska krystalizuje się w intelektualnym i duchowym klimacie mistyki żydowskiej, filozofii platońskiej i politeistycznego kultu astralnego. W kontekście spotkania z religijnymi tradycjami Persji chrześcijanie syryjscy sformułowali (i zachowali przez wieki) pierwotne formuły teologiczne – uważane później za heretyckie. Typowym przykładem nakładania się na siebie tematów religijnych i ich niezależnej interpretacji jest idea „wszechświata w formie krzyża”, którą często spotykamy wśród gnostyków, uczniów Bardesanesa, a zwłaszcza u Ojców Kościoła – Justyna Męczennika i Ireneusza z Lyonu.

EN

Bardaisan († 222) is the first Syrian language Christian philosopher who, in the light of the criticism of Ephrem the Syrian († 373), is considered a heretic. The present author explains the peculiar phraseme used by Ephrem the Syrian to indicate Bardaisan’s error: the “blasphemous hymns.” This original formula contains criticism of astral polytheism, in various forms present in Bardaisan’s thoughts. The term “hymn” itself indicates the content in connection with the religion of the Persian Magi – especially the “verbalisation of thought” and the cosmological concepts. Meanwhile, the mentioned semantic figures occur already in Christian literature of the 1st and 2nd century; in this essay they shall be construed as a positive influence on the young Christian polytheistic astral worship, prevalent in various forms in Hellenistic and Eastern cultures – even in Judaism. As a result, the original Christian thought crystallised itself in the intellectual and spiritual climate of Jewish mysticism, Platonic philosophy and polytheistic astral worship. In the context of encounters with Persian religious traditions the Syrian Christians formulated (and preserved for centuries) the original theological formulas – later considered heretical. A typical example of the overlap of religious subjects and their independent interpretation is the idea of “the universe in the form of a cross,” which we may often discover among the Gnostics, Bardaisan’s students, and especially among the Church’s Fathers: Justin Martyr and Irenaeus of Lyons.

Keywords

FR

Bardesane; Éphrem le Syrien; hérésies; figures sémantiques; christianisme primitif; philosophie

PL

Bardesanes; Efrem Syryjczyk; herezje; figury semantyczne; pierwotna myśl chrześcijańska; filozofia

EN

Bardaisan; Ephrem the Syrian; heresies; semantic figures; primary Christian thought; philosophy

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2014
• Issue: 2
• Pages: 64-90

Dates

published

2014-12-01

Contributors

author

Jurasz Izabela

References

• Éphrem le Syrien, Hymnen contra Haereses [CH], trad. E. Beck, CSCO 170/Syri 77, Louvain 1957.
• Bardesane, Livre des lois des pays, trad. et introd. F. Nau, Leroux Éditeur, Paris 1899.
• H.J.W. Drijvers, Bardaisan of Edessa, SSN 6, Assen 1966.
• J. Texidor, «Bardesane de Syrie», [dans:] R. Goulet (dir.), Dictionnaire des philosophes antiques, v. 2, Paris, CNRS 1994.
• Eusèbe de Césarée, Histoire ecclésiastique, IV, 30, éd. et trad. G. Bardy, SC 31, Cerf, Paris 1964.
• F. Nau, Bardesanes. Liber legum regionum, Patrologia Syriaca I/ 2, Paris 1907 (texte syriaque et trad. lat.).
• Ephrem, «Against Bardaisan’s „Domnus”», [dans:] S. Ephraim’s Prose Refutations of Mani, Marcion and Bardaisan, v. 2, A.A. Bevan, F.C. Burkitt (éds), London 1921.
• Bardesane, Contro il Fato, intr. et tr. I. Ramelli, Edizioni San Clemente, Roma/Edizioni Studio Domenicano, Bologna 2009.
• Liber Legum Regionum, éd. F. Nau, Patrologia Syriaca I,2, Paris 1907.
• Eusèbe de Césarée, La préparation évangélique, VI,10,38; éd. et trad. E. Des Places, SC 266, Cerf, Paris 1980.
• J. Bidez, Les Mages hellénisés. Zoroastre, Ostanès et Hystaspe d’après la tradition grecque, 2 v., Les Belles Lettres, Paris 1938.
• ’A. Festugière, Etudes de la philosophie ancienne, Vrin, Paris 1971
• J. Duchesne-Guillemin, La religion de l’Iran ancien, PUF, Paris 1962.
• J. Bidez, Les Mages hellénisés. Zoroastre, Ostanès et Hystaspe d’après la tradition grecque, 2 v., Les Belles Lettres, Paris 1938.
• H. Kruse, Die „mythologischen Irrtümer” Bar-Daisans, «Oriens Christianus» 71, 1987.
• S. Parpola, «The Magi and the Star. Babylonian Astronomy Dates Jesus’ Birth», Bible Review, 2001.
• J.-C. Haelewyck, «Le nombre des Rois Mages: Les hésitations de la tradition syriaque», [dans:] J.-M. Vercruysse, Les (Rois) Mages, Arras Artois Presses Université 2011.
• C. Kirch, Enchiridion fontium historiae ecclesiasticae antiquae, Friburgi 1965.
• B. Botte, Noël, Epiphanie: retour du Christ, Paris 1966.
• Aristide, Apologie, éd., trad., comm. B. Pouderon, M.-J. Pierre, SC 470, Cerf, Paris 2003.
• S. Ephraim’s Prose Refutations of Mani, Marcion, and Bardaisan, Oxford, 1921.
• P.T. O’Brien, Colossians, Philemon, Word Biblical Commentary 44, Word Books, Publisher, Waco (Texas) 1982.
• J.-N. Aletti, Saint Paul. Epître aux Colossiens, Études Bibliques 20, Gabalda, Paris 1993.
• G.H. Van Kooten, Cosmic christology in Paul and the pauline school: Colossians and Ephesians in the context of Graeco-Roman cosmology, Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 171, Mohr Siebeck, Tübingen 2003.
• G. Levi della Vida, «Bardesane et il Dialogo delle leggi dei paesi», [dans:] Pitagora, Bardesane ed altri studi siriaci, éd. R. Contini (éd.), Rome 1989.
• D. Bundy, «The pseudo-ephremian Commentary on third Corinthians: A Study in Exegesis and anti-bardesanic Polemic», [dans:] After Bardaisan. Studies on Continuity and Change in Syriac Christianity in Honour of Prof. H.J.W. Drijvers, G.J. Reinink, A.C. Kleist, OLA 89, Leuven 1999.
• D. Munoz Leon, Dios-Palabra: Memra en los targumim del Pentateuco, Institución San Jeronimo, Granada 1974.
• J.M.F. van Reeth, «La cosmologie de Bardaysan», Parole de l’Orient 31, 2006.
• E. Junod, J-D. Kaestli (éd.), CChA, Brepols, Turnhout 1983.
• J. Daniélou, Théologie du judéo-christianisme, Desclée-Cerf, Paris 1991.
• A. Rousseau, «Le Verbe imprimé en forme de croix dans l’univers: à propos de deux passages de saint Irénée», [dans:] Armeniaca, Venise 1969.

Identifiers

ISSN

1233-9717