Wojny czeczeńskie – „błąd”, „hańba” czy „narodowa tragedia” Rosji? Obraz konfliktów rosyjsko-czeczeńskich w rosyjskich podręcznikach do historii

• Authors: Anna Kadyklało

Title variants

EN

The Chechen Wars – “a Mistake”, “Disgrace” or “National Tragedy” of Russia? The Image of Russian-Chechen Conflicts in Russia’s History Textbooks

RU

Чеченские войны – «ошибка», «позор» или «национальная трагедия» России? Образ российско-чеченских конфликтов в российских учебниках истории

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje recepcję wojen czeczeńskich we współczesnych rosyjskich podręcznikach do historii; odpowiada na pytanie, jak współczesne rosyjskie społeczeństwo postrzega dziś te traumatyczne wydarzenia. Przeanalizowane w tekście fragmenty rosyjskich podręczników do historii, opracowań historycznych oraz wyników badań opinii publicznej przekonują, że wojny czeczeńskie to wydarzenia, z którymi nadal związane są liczne kontrowersje i sprzeczności. W podręcznikach obecna jest krytyka nieudolności rosyjskiego rządu i wojska, jednak częste są także próby usprawiedliwienia działań władz federalnych. Szczególną uwagę zwraca przemilczenie kwestii rosyjskich zbrodni wojennych. Zamiast tego wojny czeczeńskie umiejscawia się w ramach międzynarodowej walki z terroryzmem. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że pamięć kulturowa, kreowana na wiedzy z podręczników, jest ukierunkowywana na przeformułowanie skrajnie negatywnych wspomnień o czeczeńskich konfliktach. Dokonuje się to poprzez celowe przemilczenia oraz podkreślanie problemu walki z islamskim ekstremizmem. Odbywa się tym samym stopniowe oczyszczenie rosyjskiej pamięci zbiorowej ze wspomnień błędów wojennych przy jednoczesnym włączeniu w nią dodatkowych sensów podejmowania działań zbrojnych w Czeczenii, co ma umocnić tożsamość zbiorową Rosjan.

EN

The aim of the article is to show the reception of the Chechen wars in contemporary Russian history textbooks in order to answer the question how nowadays contemporary Russian society looks at these traumatic events. Analyzed in the article fragments of Russian history textbooks, historical studies and the results of public opinion polls convince that the Chechen wars are events still associated with numerous controversies and contradictions. The textbooks present a criticism of Russian government and military incompetence, but there are also frequent attempts to justify the actions of the federal authorities. Particular attention should be paid to the omission of the issue of Russian war crimes. Instead, the Chechen wars are located in the context of the international fight against terrorism. Mentioned remarks lead to the conclusion that the creation of cultural memory based on the textbooks is directed to the reformulation of the extremely negative memories of the Chechen conflicts. This is done through deliberate concealment and highlighting the problem of the fight against Islamic extremism. In this way the gradual purification of the Russian collective memory from the memories of war mistakes takes place and at the same time including in the collective memory the additional justification of military actions in Chechnya is done, which should strengthen the collective identity of the Russians.

RU

Целью данной статьи является показать восприятие чеченских войн в современных российских учебниках истории, чтобы ответить на вопрос, как современное российское общество воспринимает сегодня эти травматические события. Анализ фрагментов российских учебников истории, исторических исследований и результатов опросов общественного мнения доказывает, что чеченские войны – это события, с которыми до сих пор связаны многочисленные разногласия и противоречия. В учебниках присутствует критика некомпетентности российского правительства и военных, но часты тоже попытки оправдать действия федеральных властей. Особое внимание обращает упущение вопроса о российских военных преступлениях. Вместо того, войны в Чечне представляются в контексте международной борьбы с терроризмом. Вышеприведенные замечания ведут к выводу, что образование культурной памяти на основе учебников – это процесс, направленный на переформулировку крайне негативных воспоминаний о чеченских конфликтах. Он осуществляется с помощью преднамеренного сокрытия фактов, на первый план выдвигая проблему борьбы с исламским экстремизмом. Таким образом российская коллективная память постепенно очищается от воспоминаний военных ошибок; одновременно в память включаются дополнительные смыслы проводимых в Чечне военных действий, что должно еще более укрепить коллективную идентичность россиян.

Keywords

PL

edukacja historyczna w Rosji; rosyjskie podręczniki do historii; wojny czeczeńskie; Władimir Putin; pamięć kulturowa w Rosji

EN

historical education in Russia; Russian history textbooks; Chechen wars, Vladimir Putin; cultural memory in Russia

RU

историческое образование в России; российские учебники истории; чеченские войны; Владимир Путин; культурная память в России

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2017
• Volume: 65
• Issue: 7: Slawistyka
• Pages: 79-101

Contributors

author

Anna Kadyklało

References

• Cassidy R.M., Russia in Afghanistan and Chechnya: Military Strategic Culture and the Paradoxes of Assymetric Conflict, 2003.
• Ciesielski S., Między wojnami (1996-1999), [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/interwoj.html (dostęp: 29.09.2015).
• Ciesielski S., Pod sztandarami Szamila, [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/shamyl.html (dostęp: 29.09.2015)
• Ciesielski S., Restytucja czeczeńskiej autonomii, [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/resauto.html (dostęp: 29.09.2015).
• Ciesielski S., Wojna rosyjsko-czeczeńska 1994-1996, [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/1woj.html (dostęp: 29.09.2015).
• Ciesielski S., Wojna rosyjsko-czeczeńska 1999-?, [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/2woj.html (dostęp: 29.09.2015).
• Ciesielski S., Zbrodnie wojenne, [w:] Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia konfliktu, http://sciesielski.republika.pl/czeczenia/zbrod.html (dostęp: 29.09.2015).
• Duncan P.J.S., Contemporary Russian Identity between East and West, “The Historical Journal” 48 (2005), no.1 (mar.).
• Falkowski M., Czeczenia a Rosja: znaczenie kwestii czeczeńskiej dla współczesnej Rosji, Prace OSW, Warszawa, 2003 (sierpień).
• Furman D., Węzeł czeczeński, tłum. M. Jagiełło, http://www.calculemus.org/lect/L-I-MNS/08/rob-czecz.html (dostęp: 29.09.2015).
• Jaimoukha A.M., The Chechens: A Handbook, London–New York 2005.
• Karagiannis E., Energy and Security in the Caucasus, New York 2002.
• Karagiannis E., Ethnic Conflicts in the Caucasus and Central Asia [w:] Politics of Conflict: A Survey, ed. by V. K. Fouskas, London–New York 2010.
• Litwinienko A., Felsztinski J., Wysadzić Rosję, tłum. M. Szymański, Poznań 2007.
• Oliker O., Russia’s Chechen Wars 1994-2000: Lessons from Urban Combat, 2001.
• Oushakine S.A., Exchange of Sacrifices: Symbolizing an Unpopular War in Post-Soviet Russia, [w:] Fighting Words and Images: Representing War Across the Disciplines, ed. by E. V. Baraban, S. Jaeger, A. Műller, Toronto– Bufallo–London 2012.
• Politkowska A., Druga wojna czeczeńska, tłum. i oprac. I. Lewandowska, Kraków 2006.
• Potapova N., Normativity in Russian History Education: Political Patterns and National History Textbooks, “Journal of Social Science Education” 14(2015), no. 1 (spring), DOI 10.2390/jsse-v14-i1-1378.
• Russell J., Terrorists, Bandits, Spooks and Thieves: Russian Demonisation of the Chechens before and since 9/11, “Third World Quarterly” 26(2005), no. 1, The Politics of Naming: Rebels, Terrorists, Criminals, Bandits and Subversives.
• Sakwa R., Introduction. Why Chechnya?, [w:] Chechnya. From Past to Future, ed. by R. Sakwa, London 2005.
• Z Siergiejem Kowaliowem, obrońcą praw człowieka w Rosji, rozmawia Irena Lewandowska, [w:] A. Politkowska, Druga wojna czeczeńska, tłum. i oprac. I. Lewandowska, Kraków 2006.
• Алексашина Л.Н., Данилов А.А., Косулина Л.Г., История. Россия и мир в ХХ – начале ХХI века. 11 класс. Базовый уровень, Москва 2010. [Aleksashina L.N., Danilov A.A., Kosulina L.G., Istoriya. Rossiya i mir v ХХ – nachale ХХI veka. 11 klass. Bazovyy uroven', Moskva 2010].
• Багдасарян В.Э., Абдулаев Э.Н., Клычников В.М. i.in., Школьный учебник истории и государственная политика, Москва 2009. [Bagdasaryan V.E., Abdulayev E.N., Klychnikov V.M. [etal.], Shkol'nyy uchebnik istorii i gosudarstvenna politika, Moskva 2009].
• Волобуев О.В., Журавлев В.В., Ненароков А. П., Степанищев А.Т., История России. ХХ-начало ХХI века, 9 класс, Москва 2010. [Volobuyev O.V., Zhuravlev V.V., Nenarokov A.P., Stepanishchev A.T., Istoriya Rossii. ХХ-nachalo ХХI veka, 9 klass, Moskva 2010].
• Волобуев О.В., Кулешов С.В., История России. ХХ-начало ХХI века, 11 класс, базовый уровень, Москва 2009. [Volobuyev O.V., Kuleshov S.V., Istoriya Rossii. ХХ-nachalo ХХI veka, 11 klass, bazovyy uroven', Moskva 2009].
• Дмитренко В.П., Есаков В.Д., Шестаков В.А., История Отечества. ХХ век. 11 класс, Москва 2002. [Dmitrenko V.P., Yesakov V.D., Shestakov V.A., Istoriya Otechestva. XX vek. 11 klass, Moskva 2002].
• Загладин Н.В., Козленко С.И., Минаков С.Т., Петров Ю.А., История России. ХХ – начало ХХI века. 11 класс, Москва 2007. [Zagladin N.V., Kozlenko S.I., Minakov S.T., Petrov Yu.A., Istoriya Rossii. XX – nachalo XXI veka].
• Измозик В.С., Рудник С.Н., История России. 11 класс, Москва 2013. [Izmozik V.S., Rudnik S.N., Istoriya Rossii. 11 klass, Moskva 2013].
• История России 1945-2008. 11 класс, ред. А.А. Данилов, А.И. Уткин, А.В. Филиппов, Москва 2009. [Istoriya Rossii 1945-2008. 11 klass, red. A.A. Danilov, A.I. Utkin, A.V. Filippov, Moskva 2009].
• История России. ХХ – начало ХХI века. 11 класс. Профильный и базовый уровни, ред. А.О. Чубарьян, Москва 2011. [Istoriya Rossii. XX –nachalo XXI veka. 11 klass. Profil'nyy i bazovyy urovni, red. A.O. Chubar'yan, Moskva 2011].
• Как бы Вы отнеслись к тому, что Вашими соседями по дому были: E) Приезжие из Северного Кавказа (Чечня, Дагестан, Ингушетия и т.д.), [Kak by Vy otneslis' k tomu, chto Vashimi sosedyami po domu byli: E) Priyezzhiye iz Severnogo Kavkaza (Chechnya, Dagestan, Ingushetiya i t.d.)], http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id =919&q_id=63487&date=14.07.2013 (dostęp: 15.09.2015).
• Как вы думаете, Чечня в будущем останется в составе России – или станет независимым государством?, [Kak vy dumayete, Chechnya v budushchem ostanetsya v sostave Rossii – ili stanet nezavisimym gosudarstvom?], http://wciom.ru/zh/print_q. php?s_id=439&q_id=35052& date=10.10.1997, http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id= 499&q_id=36533&date=15.06. 1998, http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id=356&q_d =28863&date=30.04.1999, http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id=424&q_id=34235& date =15.07.2000 (dostęp: 15.09.2015).
• Как вы полагаете, чем завершится вооруженный конфликт в Чечне?, http://wciom. ru/zh/print_q.php?s_id=380&q_id=30782&date=15.06.1999, [Kak vy polagayete, chem zavershitsya vooruzhennyy konflikt v Chechne?] http://wciom.ru/zh/print _q. php?s_id=321&q_id=25816&date=15.03.2001 (dostęp: 15.09.2015).
• Как вы считаете, смогут ли российские власти в конце концов наладить положение дел в Чечне, обеспечить там порядок и мирную жизнь?, [Kak vy schitayete, smogut li rossiyskiye vlasti v kontse kontsov naladit' polozheniye del v Chechne, obespechit' tam poryadok i mirnuyu zhizn'?] http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id =300 &q_id=23766&date=15.02.2002, http://wciom.ru/zh/print_q.php?s_id=548&q_id= 394 46&date=15.06.2008 (dostęp: 15.09.2015).
• Конрадова Н., Школьные учебники истории: сравнительный анализ. Часть 1, http://urokiistorii.ru/learning/manual/2009/09/uchebniki-analiz-1 (dostęp: 21.06.2015).
• Левандовский А.А., Щетинов Ю.А., Мироненко С.В., История России. ХХ – начало ХХI века. 11 класс. Базовый уровень, Москва 2010. [Levandovskiy A.A., Shchetinov Yu.A., Mironenko S.V., Istoriya Rossii. XX– nachalo XXI veka. 11 klass. Bazovyy uroven', Moskva 2010].
• Левинтова Е. М., Баттерфилд Дж., Как формируется история и отношение к ней: школьные учебники о новейшей отечественной истории, «Вестник общественного мнения» 2009, № 3, s. 105, [Levintova Ye.M., Batterfild Dzh., Kak formiruyetsya istoriya i otnosheniye k ney: shkol'nyye uchebniki o noveyshey otechestvennoy istorii, «Vestnik obshchestvennogo mneniya» 2009, № 3] http://polit.ru/article/ 2010/03/11/uch ebniki/print/ (dostęp: 1.09.2015).
• Литвинова Т.Н., Идея национального самоопределения в ценностных ориентирах и практиках Северо-Кавказских народов России, [w:] Ценностные ориентиры и приоритеты в трансформирующемся мире, ред. А.С. Железняков, З. П. Яхимович, Москва 2010. [Litvinova T.N., Ideya natsional'nogo samoopredeleniya v tsennostnykh oriyentirakh i praktikakh Severo-Кавказских народов России, [w:] Tsennostnyye oriyentiry i prioritety v transformiruyushchemsya mire, red. A.S. Zheleznyakova, Z.P. Yakhimovich, Moskva 2010].
• Магун В., Руднев М., Жизненные ценности российского населения: сходства и отличия в сравнении с другими европейскими странами, [Magun V., Rudnev M., Zhiznennyye tsennosti rossiyskogo naseleniya: skhodstva i otlichiya v sravnenii s drugimi yevropeyskimi stranami], http://polit.ru/article/2008/06/02/rusvalues/ (dostęp: 77.10.2015).
• О чём мечтают россияне (размышления социологов). Аналитический доклад, Москва 2012. [O czem miecztayut Rosyanie (razmyshlenia socyołogow) 2012].
• Чем, по вашему мнению, на самом деле является Чечня в этом конфликте?, [Chem, po vashemu mneniyu, na samom dele yavlyayetsya Chechnya v etom konflikte?] http:// wciom.ru/zh/print_q.php?s_id=427&q_id=34505&date=30.03.1995 (dostęp:15.09. 2015).

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2017.65.7-6