Swój i obcy w mieście kilka uwag o stereotypie kielczanina (rzecz o stosunkach polsko-żydowskich)

• Authors: Marczewska Marzena

Title variants

EN

US and THEM in the city: the stereotype of an inhabitant of Kielce (Polish-Jewish relations)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka podejmuje próbę odtworzenia stereotypu kielczanina. Przedstawiona rekonstrukcja pokazuje, że kielczanom powszechnie przypisuje się niechęć do obcych, co niewątpliwie ma swoje źródło w historii miasta. W Kielcach, mieście biskupim, obowiązywał przez kilka wieków zakaz osiedlania się obcych nacji, a zwłaszcza Żydów (do 1862 r.). Po wojnie miasto zasłynęło z tzw. pogromu kieleckiego, który na stałe został wpisany w omawiany stereotyp. Wydarzenia kieleckie z 1946 roku (zwane również hańbą kielecką) w dużej mierze kształtują do dziś obraz mieszkańca Kielc w świadomości potocznej Polaków. W przypadku pogromu zderzyły się bowiem dwa stereotypy: kielczanina scyzoryka, porywczego, bojowego, zacofanego, głupiego, biednego mieszkańca Klerykowa, i Żyda obcego, niebezpiecznego, bogatego, wyznawcy innej wiary. Materiały archiwalne poświadczają, że obydwa stereotypy były wykorzystane w preparowanych przez funkcjonariuszy UB ulotkach, artykułach i drukach propagandowych.

EN

The author reconstructs the stereotype of an inhabitant of Kielce. The reconstruction shows that Kielce dwellers are generally seen as people who are hostile and very reluctant towards strangers. The stereotype seems to result from the town’s history. Kielce, the Cracowian bishops’ property, was a restricted area where Jewish settlement was forbidden until 1862. Although the hostility of the residents of Kielce is commonly associated with the pogrom of Jews in 1946, the stereotype of an inhabitant of the Kielce region is much older and was described in tourist guidebooks in 1920’s. The 1862 pogrom (often called “the disgrace of Kielce”) is also strictly connected with the persistence of the stereotype in question. The data on the Kielce pogrom in the archives of the Polish Ministry of Internal Affairs in Warsaw and in the local archive in the town of Kielce show that both stereotypes: the stereotype of a Jew (a stranger, dangerous, rich, of a different religion) and the stereotype of an inhabitant of Kielce (nicknamed “pocket-knife”, hot-tempered, backward, poor) were used by the secret police in propaganda materials after the pogrom.

Keywords

PL

swój; obcy; stereotyp; kielczanin; pogrom kielecki; stosunki polsko-żydowskie

EN

us vs. them; stereotype; Kielce dweller; Kielce pogrom; Polish-Jewish relationships

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 163-173

Contributors

author

Marczewska Marzena

• Zakład Polszczyzny Historycznej Instytutu Filologii Polskiej Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach

References

• Bartmiński Jerzy, 1995, Nasi sąsiedzi w oczach studentów (Z badań nad stereotypami narodowymi), [w:] Narody i stereotypy, Teresa Walas (red.), Kraków, s. 258--269.
• Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem. Na przykładzie stereotypu matki, [w:] ,,Język a Kultura'' t. 12, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 63--83.
• Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 1993, Stereotypy językowe, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Jerzy Bartmiński (red.), Wrocław, s.363--387.
• Brzezina Maria, 1986, Polszczyzna Żydów, Kraków 1986.
• Cała Alina, 2005, Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa.
• Delumeau Jean, 1986, Strach w kulturze Zachodu, Warszawa.
• Dybczyński Tadeusz, 1912, Przewodnik po Górach Świętokrzyskich, Warszawa.
• Dybczyński Tadeusz, 1923, Ilustrowany przewodnik po Łysogórach, Warszawa.
• Hertz Aleksander, 2004, Żydzi w kulturze polskiej, Warszawa.
• Jakubiak Ewa, 2003, Stereotyp Żyda w dowcipach z przełomu XIX/XX wieku, „Etnolingwistyka” 15, s. 129--137.
• Kamińska-Szmaj Irena, 2001, Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku. Wypowiedzi, dowcipy polityczne, słownik inwektyw, Wrocław.
• Kamińska-Szmaj Irena, 1994, Judzi, zohydza, ze czci odziera. Język propagandy politycznej w prasie 1919--1923, Wrocław.
• Kamiński Łukasz, Żaryn Jan (red.), 2006, Wokół pogromu kieleckiego, Warszawa.
• Karolczak Jadwiga, Ciernie w pamięci, [w:] Z kroniki utraconego sąsiedztwa, Marta Pawlina-Meducka (red.), Kielce, s. 52--93.
• Libera Zdzisław, Żydzi w literaturze polskiej późnego Oświecenia, Lud żydowski w narodzie polskim. Materiały sesji naukowej w Warszawie 15--16 wrzesień 1992, Michalski Jerzy (red.), Warszawa, s. 99--120.
• Maciągowski Marek, 2001, Ślad po mezuzie. O świecie, którego już nie ma, [w:] Z kroniki utraconego sąsiedztwa, Marta Pawlina-Meducka (red.), Kielce, s. 12--51.
• Massalski Adam, Meducki Stanisław, 1986, Kielce w latach okupacji hitlerowskiej 1939--1945, Wrocław--Warszawa--Kraków--Gdańsk--Łódź.
• Meducki Stanisław, 1998, Ewolucja struktur społecznych miasteczka w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku (Próba zarysu problemu), [w:] Miasteczko polskie w XIX-XX wieku jako zjawisko kulturowo-obyczajowe, Marta Meducka, Regina Renz (red.), Kielce, s. 153--165.
• Pawlina-Meducka Marta, 1983, Życie kulturalne Kielc 1918--1939, Warszawa-Kraków.
• Pazdur Jan, 1967, Dzieje Kielc do 1863 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
• Peltz Janusz, 2001, Pamiętać, ale nie rozpamiętywać, [w:] Z kroniki utraconego sąsiedztwa, Marta PawlinaMeducka (red.), Kielce, s. 166--181.
• Siarkowski Władysław, 2000, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, do druku przygot. Lidia MichalskaBracha, Krzysztof Bracha, Kielce.
• Stomma Ludwik, 1986, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa.
• Szaynok Barbara, Polacy i Żydzi. Lipiec 1944--lipiec 1946, w: Wokół pogromu kieleckiego, Łukasz Kamiński, Jan Żaryn (red.), Kielce, s. 9--24.
• Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard, Pogrom w Kielcach --- podziemie w roli oskarżonego, [w:] Wokół pogromu kieleckiego, Łukasz Kamiński, Jan Żaryn (red.), Kielce, 25--75.
• Tomaszewski Jerzy, Żbikowski Andrzej (red.) 2001, Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa.
• Unterman Alan, 2003, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Warszawa.
• Zienkowska Krystyna, Stereotyp Żyda w publicystyce polskiej w drugiej połowie XVIII w., [w:] Lud żydowski w narodzie polskim. Materiały sesji naukowej w Warszawie 15--16 wrzesień 1992, Michalski Jerzy (red.), Warszawa, s. 81--98.