Świat uniwersalnych wartości w zetknięciu z niepełnosprawnością – przykłady z polskiej literatury dla dzieci w latach 1919–1949

• Authors: Fidowicz Alicja

Title variants

EN

Values in Contact with Disability – Examples from Polish Children’s Literature 1919–1949

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka przedstawia dzieła literackie powstałe dla dzieci w Polsce w latach 1919‒1949, odnoszące się do problematyki niepełnosprawności. Poddaje analizie dzieła Edwarda Słońskiego (Prawdziwa bajka), Kornela Makuszyńskiego (O dwóch takich, co ukradli księżyc), Marii Kędziorzyny (Za rozbitą szybką, Gaptuś z kąta gracianego). Posługując się dwoma perspektywami badawczymi: studiami nad niepełnosprawnością (disability studies) oraz estetyczną koncepcją literatury dla dzieci autorstwa Igora Saksidy. Prezentuje wartości obecne w tych tekstach (tolerancja, samoakceptacja), skupiając się na ich uniwersalnym charakterze. Kolejną propozycją Autorki jest zmiana chronologii w polskiej historii literatury dla dzieci – postulat „trzydziestolecia 1919‒1949”, zamiast powszechnie przyjętego podziału na dwudziestolecie międzywojenne i okres powojenny. Celem artykułu jest prezentacja utworów współcześnie zapomnianych przez nauczycieli, a które mogą stanowić ciekawe i przystępne dla dziecięcego odbiorcy przykłady zetknięcia się z niepełnosprawnością, jak również propozycja przywrócenia części z nich do obiegu kulturowego po okresie PRL-u. Utwory te można podzielić ze względu na obecność dwóch typów bohaterów: „kalekie” przedmioty oraz niepełnosprawnych bohaterów ludzkich. Bardzo ważnym elementem tej prozy jest jednak nie tylko jej wymiar dydaktyczny, ale również walory estetyczne obecne w wybranych tekstach polskich twórców.

EN

The author presents chosen literary works for children created in Poland between 1919 and 1949. She makes an analysis of works created by Edward Słoński (The True Fairy Tale), Kornel Makuszyński (The Two Who Stole the Moon), Maria Kędziorzyna (Behind the LittleBroken Glass, Gaptuś From the Toy Corner). Her analysis uses disability studies and Igor Saksida’s aesthetic conception of children’s literature. Another key proposal of the paper is for a new chronology inside the history of Polish children’s literature (“thirty years 1919-1949” instead of the current division between “interwar period” and “postwar period”). The author makes an attempt to present the values (tolerance, self-acceptation) which are to be found in these works. She is also focused on the universal character of these values and interesting examples of meeting with disability for the child reader. Another proposal is returning some texts to contemporary culture after the communist period as the important element of that prose is not only its educational aspect but also the aesthetic one.

Keywords

PL

niepełnosprawność; studia nad niepełnosprawnością; tolerancja; wartości

EN

children; disability; disability studies; tolerance; values

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, ul. Kopernika 26, 31-501 Krakow, Poland
• Journal: Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
• Year: 2017
• Volume: 12
• Issue: 3(45)
• Pages: 119-131

Contributors

author

Fidowicz Alicja

References

• Balcerek M., Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. Zarys historyczny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1981.
• Białek J. Z., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918‒1939, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979.
• Falski M., Koncepcja szkoły powszechnej i jej roli w ustroju szkolnictwa w okresie międzywojennym w Polsce, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” (1958)1.
• Jonca M., Sierota w literaturze polskiej dla dzieci w XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.
• Kędziorzyna M., Gaptuś z kąta gracianego, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1948.
• Kędziorzyna M., Za rozbitą szybką, T. Gieszczykiewicz, Kraków 1942.
• Krętowski J., W. Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie na ludziach chorych i niepełnosprawnych, „Białostocczyzna” (1986).
• Kuliczkowska K., W szklanej kuli, Nasza Księgarnia, Warszawa 1970.
• Leszczyński G., Tylicka B., Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2003.
• Makuszyński K., O dwóch takich, co ukradli księżyc, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1982.
• Mauerberg S., Sejm Nauczycielski (14–17 kwietnia 1919 r.), „Rozprawy z dziejów oświaty”, XXIII/1980.
• Pękala U., Ewolucja roli kobiety w Kościele Katolickim w XX wieku – wnioski i kontrowersje, „Aequalitas” (2012), s. 1‒17.
• Saksida I., Mladinska književnost med literarno vedo in književno didaktiko, Založba Obzorja, Maribor 1994.
• Słoński E., Prawdziwa bajka, Księgarnia M. Ostaszewskiej i Spółki, Warszawa 1923.
• Ustawa z dnia 15 listopada 1921 roku, Dz. U. Nr 94 poz. 699, § 1.
• Woźniak Z., Niepełnosprawność i niepełnosprawni w polityce społecznej, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, Warszawa 2008.