Znaczenie metod litologicznych w rekonstrukcjach procesów glacigenicznych na przykładach z obszaru staroglacjalnego na przykładach z Polski Środkowej

• Authors: Rdzany Zbigniew , Frydrych Małgorzata

Title variants

EN

The importance of lithological met-hods in the reconstruction of glacigenic processes of the old glacial area with examples from Central Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono ewolucję stosowanych metod litologicznych w rekonstrukcjach paleogeograficznych procesów glacigenicznych w Polsce Środkowej. Zaproponowano szersze stosowanie metody litofacjalnej i litogenetycznej w powiązaniu z określeniem zapisu poziomu energii w środowisku sedymentacji. Stwierdzono, że wyróżniane na podstawie poziomu energii litotypy wykazują powiązania zarówno z określonymi rodzajami środowisk sedymentacyjnych, jak i grupami genetycznymi form rzeźby. Stosując metodę zapisu litologicznego z uwzględnieniem ustalenia poziomu energii środowiska, autorzy przyjęli wydzielenie czterech głównych litotypów: 1) bardzo wysokiej, 2) wysokiej, 3) średniej, i 4) niskiej energii. Autorzy przedstawili wnioski z zastosowania tej typologii w różnych odsłonięciach, dostrzegając przede wszystkim jej przydatność w zakresie wnioskowania paleogeograficznego.

EN

The article presents an evolution of the experience in the application of lithological methods for palaeogeographic reconstructions of glacigenic processes in Central Poland as well as a proposal for a wider use of the lithofacies and lithogenetic analyses in connection with determining the energy level record in sedimentation environments. It was found that the lithotypes distinguished on the basis of energy level show connections both with specific sedimentation environment types and with genetic groups of relief forms. By applying the method of lithological record with determining the environment energy level, the authors assumed the distinction of four main lithotypes: 1) very high, 2) high, 3) medium, and 4) low energy. The authors analysed the positive and negative conclusions from the application of this typology in different outcrops, noticing a number of advantages for palaeogeographic inference.

Keywords

PL

zlodowacenie odry; litogeneza; środowisko wysokoenergetyczne; region łódzki

EN

Odra glaciation; lithogenesis; high-energy environment; Łódź region

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2017
• Volume: 106
• Pages: 155-170

Dates

published

2017

Contributors

author

Rdzany Zbigniew

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Fizycznej

author

Frydrych Małgorzata

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Fizycznej

References

• Balińska-Wuttke K. 1960. Geomorfologia obszaru między Skierniewicami a Rawą Mazowiecką. Prace Geograficzne IG PAN 23: 1-93.
• Baraniecka M.D., Sarnacka Z. 1971. Stratygrafia czwartorzędu i paleogeografia dorzecza Widawki. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 254: 157-259.
• Ber A. 2006. Mapa glacitektoniczna Polski 1:1 000 000. PIG, Warszawa.
• Brennand T.A. 1994. Macroforms, large bedforms and rhythmic sedimentary sequences in subglacial eskers, south–central Ontario: implications for esker genesis and meltwater regime. Sedimentary Geology 91,1–4: 9-55.
• Czubla P. 2001. Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polsce Środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geographica Lodziensia 80: 1-174.
• Czubla P. 2015. Eratyki fennoskandzkie w osadach glacjalnych Polski i ich znaczenie badawcze. Wyd. UŁ Łódzkiego, Łódź: 1-335.
• Czubla P., Forysiak J., Twardy J. 2013. Diamicton in Besiekierz (Central Poland) – how to avoid misinterpretation of superposition in Quaternary geology. Geological Quarterly 57(4): 629-636. doi: 10.7306/gq.1116.
• Czyż J., Kamiński J., Forysiak J., Klatkowa H. 2008. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Dobra. PIG, Warszawa.
• Dadlez R., Jaroszewski W. 1994. Tektonika. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 1-745.
• Delaney C. 2001. Esker Formation and the Nature of Deglaciation: the Ballymahon Esker, Central Ireland. North West Geography 1,2: 23-33.
• Dylik J. 1952. Peryglacjalne struktury w plejstocenie środkowej Polski. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 66: 53-113.
• Dylik J. 1953. O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 4: 1-109.
• Dylikowa A. 1952. O metodzie badań strukturalnych w morfologii glacjalnej. Acta Geographica Universitatis Lodziensis 3: 1-74.
• Dylikowa A. 1956. Kliny zmarzlinowe w Sławęcinie. Biuletyn Peryglacjalny 3: 47-59.
• Frydrych M. 2014. Rekonstrukcja zdarzeń zapisanych w osadach odsłonięcia klifu w Siedlątkowie nad zbiornikiem Jeziorsko. Maszynopis pracy magisterskiej. Katedra Geografii Fizycznej UŁ, Łódź: 1-84. http://hdl.handle.net/11089/6860
• Frydrych M. 2016. Structural and textural response to dynamics of fluvioglacial processes of the Rzymsko esker sediments, Central Poland. Geology, Geophysics & Environment 42(4): 411-428.
• Goździk J. 1995a. Wybrane metody analizy kształtu ziarn piasków dla celów paleogeograficznych i stratygraficznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydz. Geogr. i Studiów Regionalnych UW, PIG, Komisja Litologii i Genezy Osadów Czwartorzędowych KBCz PAN, Warszawa: 115-132.
• Goździk J. 1995b. Periglacial impact on some features of glacial deposits in central Poland. W: J. Ehlers, S. Kozarski, P. Gibbard (red.) Glacial Deposits in North-East Europe. A.A. Balkema, Rotterdam: 319-327.
• Górska-Zabielska M., Wachecka-Kotkowska L. 2015. Petrografia żwirów i eratyki przewodnie w osadach wodnolodowcowych jako przesłanki wnioskowania na temat źródeł i kierunków transportu materiału w obszarze między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem. Acta Geographica Lodziensia 103: 57-78.
• Jaksa A. 2003. Zmienność sedymentacji w ozie. Stanowisko Rzymsko. W: B. Gruszka (red.) Terenowe warsztaty sedymentologiczne „Kemy i ozy – stary problem w nowym, sedymentologicznym ujęciu”, 08–12 września 2003. Uniwersytet Śląski, Sosnowiec: 40-45.
• Jaksa A. 2006. Środowiska sedymentacyjne kemów regionu łódzkiego. Acta Geographica Lodziensia 92: 1-95.
• Jaksa A., Rdzany Z. 2002. Sedymentologiczny zapis dynamiki deglacjacji Wysoczyzny Rawskiej na przykładzie Wału Rylska. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Geografia 32, 109: 169-181.
• Kenig K. 1999. Analiza składu mineralogiczno-petrograficznego frakcji piaszczystej. W: L. Marks, A. Ber (red.) Metodyka opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. PIG, Warszawa, 60-61.
• Klajnert Z. 1966. Geneza Wzgórz Domaniewickich i uwagi o sposobie zaniku lodowca środkowopolskiego. Acta Geographica Lodziensia 23: 1-136.
• Klajnert Z. 1978. Zanik lodowca warciańskiego na Wysoczyźnie Skierniewickiej i jej północnym przedpolu. Acta Geographica Lodziensia 38: 1-149.
• Klajnert Z. 1984. Analysis of kames for palaeogeographical reconstructions. Boreas 13,2: 95-109.
• Klatkowa H. 1972. Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 28: 1-220.
• Klatkowa H. 1982. Utwory ablacyjne w regionie łódzkim. Acta Geographica Lodziensia 45: 1-75.
• Klatkowa H. 1993. Niektóre cechy glacigenicznych osadów warty w środkowej Polsce. Acta Geographica Lodziensia 65: 99-140.
• Klatkowa H. 1996. Elementy glacitektoniczne w budowie geologicznej i rzeźbie podłódzkiej części środkowej Polski. Acta Geographica Lodziensia 72: 7-103.
• Krzemiński T. 1965. Przełom doliny Warty przez Wyżynę Wieluńską. Acta Geographica Lodziensia 21: 1-171.
• Krzemiński T. 1974. Geneza młodoplejstoceńskiej rzeźby glacjalnej w dorzeczu środkowej Warty. Acta Geographica Lodziensia 33: 1-171.
• Krzemiński T. 1997. Cechy rozwoju i zaniku lądolodu warciańskiego w środkowej Polsce. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 1: 47-65. http://hdl.handle.net/11089/2878
• Lencewicz S. 1927. Dyluwium i morfologia środkowego Powiśla. Prace Państwowego Instytutu Geologii t. II, 2: 1-220.
• Lisicki S. 2003. Litostratygrafia i litotypy glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wisły. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 177: 1-105.
• Lüttig G. 1958. Methodische Fragen der Geschiebeforschung. Geologisches Jahrbuch 75: 361-418.
• Maizels J.K. 1997. Jökulhlaup deposits in proglacial areas. Quaternary Science Reviews 16: 793-819.
• Marks L. 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny 53,10/2: 988-993.
• Marks L., Ber A., Lindner L. 2014. Zasady polskiej klasyfikacji i terminologii stratygraficznej czwartorzędu. Polska Akademia Nauk, Komitet Badań Czwartorzędu: 1-72.
• Miall A.D. 1978. Lithofacies types and vertical profile models in braided river deposits: a summary. W: A.D. Miall (red.) Fluvial Sedimentology. Canadian Society of Petroleum Geologists: 597-604.
• Miall A.D. 1985. Architectural-element analysis: a new method of facies analysis applied to fluvial deposits. Earth-Science Reviews. 22: 261-308.
• Nalewajko J. 1982. Zróżnicowanie litofacjalne warciańskich glin morenowych w regionie łódzkim. Acta Geographica Lodziensia 44: 1-159.
• Orłowska A. 2017. Osady plejstoceńskich powodzi lodowcowych w strefie marginalnej lądolodu warty we wschodniej Polsce. XXIV Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Stratygrafia Czwartorzędu Polski „Czwartorzęd pogranicza niżu i wyżyn w Polsce Środkowej”, 4-8 września 2017 r., Wawrzkowizna k/Bełchatowa: 111-113.
• Rdzany Z. 1997. Kształtowanie rzeźby terenu między górną Rawką a Pilicą w czasie zaniku lądolodu warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 73: 1-146.
• Rdzany Z. 2006. Osady deglacjacyjne zlodowacenia warty we wschodniej części regionu łódzkiego. Przegląd Geologiczny 54,4: 343-351.
• Rdzany Z. 2009. Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim. Wyd. UŁ, Łódź: 1-310.
• Rdzany Z. 2015. The role of the paraglacial environment in the transformation of glacial Wartanian relief in Poland. Bulletin of Geography. Physical Geography Series 8: 33-45. doi: http://dx. doi.org/10.1515/bgeo-2015-0003
• Rdzany Z., Frydrych M., Szmidt A., Tarnawska K. 2015. W sprawie genezy i wieku form rzeźby glacjalnej pogranicza Wysoczyzn Kaliskiej i Tureckiej. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 14: 37-53. doi:10.18 778/1427-9711.14.04
• Rotnicki K. 1967. Geneza Wzgórz Ostrzeszowskich. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 19: 93-154.
• Rotnicki K. 1976. The theoretical basis for a model of the origin of glaciotectonic deformations. Questiones Geographicae 3: 103-139.
• Różycki S.Z. 1961. Middle Poland - general presentation. VIth INQUA Congress, Guide-book of excursion from the Baltic to the Tatras, part II, vol. I, Warszawa: 1-116.
• Turkowska K. 1984. Łaznowska Wola. Pozostałości rzeźby glacjalnej w dolinie Miazgi. Przewodnik konferencji „Rozwój sieci dolinnej na Wyżynie Łódzkiej w późnym plejstocenie i holocenie”. Wyd. UŁ, Łódź: 93-101.
• Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Wyd. UŁ: 1-237.
• Wachecka-Kotkowska L. 2015. Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Wyd. UŁ, Łódź: 1-128. doi:10.13140/RG.2. 1.3373.8328
• Zaborski B. 1926. Ozy między Grójcem a Odrzywołem. Przegląd Geograficzny 6: 129-133.
• Załoba M. 1996. Uwagi dotyczące wykształcenia i mechanizmów deformacji struktur glacitektonicznych w Pagórkach Warciańskich. Acta Geographica Lodziensia 72: 153-210.
• Załoba M., Czubla P. 1995. Examples of deformation structures in deposits of different ages in the vicinity of the Uniejów basin and the eastern part of the Turek Plateau. Acta Geographica Lodziensia 68: 197-212.
• Zieliński T. 2014. Sedymentologia. Osady rzek i jezior. Adam Mickiewicz University Press, Poznań: 1-594.

Identifiers

ISSN

0065-1249