Peryfrazy nazw religijnych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

• Authors: Joanna Rychter

Title variants

EN

Periphrases of religious names in the poetry of Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł zawiera semantyczną i funkcjonalną charakterystykę 41 peryfraz nazw religijnych wyekscerpowanych z liryków Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Analiza funkcjonalna omówień dowiodła, iż pełnią one przede wszystkim funkcję poetycką, ponieważ wyróżniają się oryginalnością i naddaną semantyką (np. architekt snów i diamentów ‘Bóg’) oraz informacyjną, gdyż wnoszą dodatkowe wiadomości o elementach świata przedstawionego (charakteryzują istoty nieziemskiej proweniencji – Boga, Chrystusa, anioła, diabła...; jak i miejsca ich przebywania – raj/niebo, piekło). W artykule wskazano omówienia nowatorskie, będące innowacjami idiolektalnymi poetki, jak i konwencjonalne, o wielowiekowej tradycji poetyckiej (np. ciemności książę ‘Lucyfer’). Poza tym ustalono ich motywacje literackie, a także kulturowe. Większość peryfraz jest motywowanych tradycją literacką, zwłaszcza biblijną (np. pan nad pany ‘Bóg’), wydarzeniami biblijnymi (Ten, który ongi wodę w wino zmienił ‘Chrystus’) lub chrześcijańskimi wyobrażeniami (Boży cień ‘diabeł’). Podstawą niektórych stały się potoczne, ludowe wizualizacje istot pozaziemskiego pochodzenia (Osoba z rogami ‘diabeł’).

EN

The article includes a semantic and functional characteristic of 41 periphrases of religious names excerpted from the lyric poems of Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. The functional analysis has revealed that they play first of all a poetic function, as they are outstanding for their semantics, for example, architekt snów i diamentów ‘Bóg’ ‘an architect of dreams and diamonds, God’, and an informative function, because they introduce new information on the elements of the presented world (they characterise supernatural beings – God, Christ, an angel, a devil…, and the places they can be found – Paradise, Heaven, Hell). The article presents innovative circumlocutions, which are idiolectical innovations of the poetess, as well as the conventional ones of a long-standing poetic tradition (for example, ciemności książę ‘Lucyfer’ ‘prince of darkness, Lucifer’). In addition, their literary and cultural motivations have been traced. Most periphrases are motivated by a literary tradition, especially the Biblical one (for example, pan nad pany ‘Bóg’), Biblical events (Ten, który ongi wodę w wino zmienił ‘Chrystus’) or Christian images (Boży cień ‘diabeł’, ‘a divine shadow, a devil’). Popular folk visualisations of supernatural beings have become the basis for some periphrases (Osoba z rogami ‘diabeł’, ‘a person with horns, a devil’).

Keywords

PL

peryfrazy; idiolekt; charakterystyka semantyczna i funkcjonalna

EN

periphrases; idiolect; semantic and functional characteristic

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2016
• Volume: 15
• Pages: 81-102

Contributors

author

Joanna Rychter

• Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Wydział Humanistyczny

References

• Bańko M., Słownik peryfraz, czyli wyrażeń omownych, Warszawa 2002.
• Bartmiński J., Niebrzegowska S., Językowy obraz polskiego nieba i piekła, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999.
• Białoskórska M., Mickiewiczowskie peryfrazy, Szczecin 2002.
• Białoskórska M., Mickiewiczowskie peryfrazy z komponentem ogień i światło, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2005, t. 4, s. 9–22.
• Cygan S., Peryfrazy z kręgu flory w tekstach Stefana Żeromskiego, w: Literatura i życie literackie XIX i XX wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Adamczykowi w roku Jubileuszu, pod red. B. Utkowskiej i K. Jaworskiego, Kielce 2006, s. 115–130.
• Greszczuk B., Antynomia dobra i zła w najstarszym piśmiennictwie religijnym, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999, s. 47–56.
• Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Kraków 1991.
• Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1967.
• Kowalewska-Dąbrowska J., Językowy obraz Boga i człowieka w poezji Jana Twardowskiego, Gdańsk 2006.
• Kowalewska-Dąbrowska J., Obraz anioła w poezji Jana Twardowskiego, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999.
• Kucała M., Nazywanie Chrystusa w historii polszczyzny, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999, s. 208–209.
• Kurkowska H., Skorupka S., Stylistyka polska, Warszawa 1959, s. 198–199.
• Loewe I., Konstrukcje analityczne w poezji Młodej Polski, Katowice 2000.
• Machnicka V., Peryfrazy Bolesława Prusa, Siedlce 2011.
• Małek E., Postacie aniołów w dawnych literaturach i folklorze wschodniosłowiańskim, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy. Materiały z konferencji 11–14 maja 1999, cz. II, pod red. E. Woźniak, Łódź 2000, s. 243–257.
• Mickiewicz A., Dzieła, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1955, t. I Wiersze.
• Pawlikowska-Jasnorzewska M., Poezje zebrane, pod red. A. Madydy, Toruń 1993, t. I i II.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie polskim W.O. Jakuba Wujka S.J., Kraków 1962, wyd. trzecie poprawione.
• Podraza-Kwiatkowska M., Obraz Boga wśród światopoglądowych przemian Młodej Polski, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999, s. 146–147.
• Puzynina J., Językowy obraz Boga w poezji romantycznej, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999.
• Rychter J., Funkcje peryfraz nazw księżyca i słońca w utworach poetyckich Juliusza Słowackiego, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2006, t. 5, s. 181–198.
• Rychter J., Funkcje peryfraz nazwy „niebo” w utworach poetyckich Juliusza Słowackiego, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2007, t. 6, s. 107–124.
• Rychter J., Funkcjonalno-semantyczna sprawność peryfraz w „Beniowskim” Juliusza Słowackiego, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, pod red. Z. Krążyńskiej i Z. Zagórskiego, Poznań 2002, t. VIII, s. 29–43.
• Rychter J., Językowa kreacja anioła w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Język. Religia. Tożsamość, pod red. G. Cyrana i E. Skorupskiej-Raczyńskiej, Gorzów Wielkopolski 2008, t. II, s. 59–70.
• Rychter J., Językowa kreacja Boga w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Język doświadczenia religijnego, pod red. G. Cyrana i E. Skorupskiej-Raczyńskiej, Szczecin 2008, t. I, s. 107–121.
• Rychter J., Językowa kreacja szatana w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Język doświadczenia religijnego, pod red. G. Cyrana i E. Skorupskiej-Raczyńskiej, Szczecin 2010, t. III, s. 105–116.
• Rychter J., Peryfrazy nazw astronomicznych i meteorologicznych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2009, t. 8, s. 107–124.
• Rychter J., Peryfrazy nazw florystycznych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2011, t. 10, s. 269–292.
• Rychter J., Peryfrazy nazw z kręgu fauny w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Między dawnymi a nowymi słowy, pod red. E. Skorupskiej-Raczyńskiej i J. Rutkowskiej, Gorzów Wielkopolski 2010, s. 122–144.
• Rychter J., Peryfrazy nazwy „niebo” w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, Szczecin 2010, t. 9, s. 221–234.
• Rzepka W.R., Walczak B., Bóg i szatan w polszczyźnie XVI wieku, w: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, pod red. B. Kreji, Gdańsk 1999.
• Słowacki J., Dzieła, pod red. J. Krzyżanowskiego, Wrocław 1952, t. I–V.
• Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1958–1969.
• Słownik języka polskiego, pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego, Warszawa 1900– 1927.
• Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998.
• Wierzbicka A., Porównanie – gradacja – metafora, „Pamiętnik Literacki” 1971, z. 4, s. 126–147.
• Zabierowski S., O losie jednej z peryfraz Jana Kochanowskiego, „Ruch Literacki” 1970, z. 6, s. 353–357.
• Ziomek J., Retoryka opisowa, Wrocław 2000.

Identifiers

ISSN

1730-4180

DOI

10.18276/sj.2016.15-06