Archeologia szachów. Przyczynek do badania zmian kulturowych dotyczących pozycji kobiet w średniowieczu, na przykładzie transformacji figury wezyra w królową

• Authors: Sołtysiak Michał

Title variants

EN

ARCHAEOLOGY OF CHESS. A CONTRIBUTION TO THE STUDY OF LEGITIMACY OF CULTURAL CHANGES CONCERNING THE STATUS OF WOMEN IN THE MIDDLE AGES. THE CASE OF THE TRANSFORMATION OF THE VIZIER INTO THE QUEEN

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The popular set of chess pieces, seemingly fixed and eternal, does not reflect the look and character of the original version of this game. The first sets discovered in excavations did not contain the figures we know, such as the queen, bishops and knights. Instead, we had a vizier, elephants, chariots, and horsemen, and their cultural significance was different from that to which we are now used. It is worth considering how these changes came to pass and how we can show chronologically the transformation of chess symbolism, from a military game into a court one. The best example is the change of the strongest piece on the chessboard – the vizier – into the queen. Judging by archaeological and historical sources, this transformation took place at the turn of the tenth and eleventh centuries. It may have been influenced by a number of new cultural and also political trends, for chess was not only a game and entertainment, and in the stylistic transformations one can hardly see just an aesthetic change. A set of chess was also a prestigious item, and as such constituted an important symbolic element in the material culture. This article is an attempt to summarize the said transformation; moreover, it contributes to the discussion about the reflection of social, political and cultural changes in the Middle Ages in games.

Keywords

EN

CHESS; ARCHAEOLOGY; CULTURAL CHANGES; POLITICAL CHANGES

• Publisher: Polskie Towarzystwo Badania Gier (Games Research Association of Poland)
• Journal: Homo Ludens
• Year: 2014
• Issue: 1(6)
• Pages: 153-170
• Document type: article

Contributors

author

Sołtysiak Michał

• Michał Sołtysiak, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, al. Solidarności 105, 00-140 Warszawa, Poland

• Michał Sołtysiak, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, al. Solidarności 105, 00-140 Warszawa, Poland

References

• Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego. Warszawa: PWN.
• Bednarek, B. (2001) Epos europejski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Bell, R.C. (2010). Board and Table Games from Many Civilizations. Dover: Dover Publications.
• Caldwell, D.H., Hall, M.A., Wilkinson, C.M. (2010). Lewis Chessmen Unmasked. Glasgow: National Museums Of Scotland.
• Calvo, R. (1998). Valencia Spain: The Cradle of European Chess. Presentation to the CCI. Vienna.
• Castelnuovo, E. (2000). Artysta. W: J. Le Goff (red.), Człowiek średniowiecza (tłum. M. Radożycka-Paoletti, s. 265–302). Warszawa: Świat Książki.
• Czerny, Z. (1968) Arcydzieła francuskiego średniowiecza. Warszawa: PIW.
• Davidson, A.H. (1949). A Short History of Chess. David McKay.
• Eales, R. (1985) Chess: History of the Game. Nowy Jork: B.T. Batsford.
• Filipowiak, W. (1997). Some aspects of development of Wolin in 8th-11th centuries in the light of the results of new research. W: P. Urbańczyk, (red.), Origins of Central Europe (s. 47–74). Warszawa: Wydawnictwo IAE PAN.
• Fraszki. Wybór (1957). Oprac. Z. Raułuszkiewicz, ilustr. M. Berezowska. Warszawa: PIW
• Gąssowska, E. (1964). Wczesnośredniowieczne szachy z Sandomierza. Archeologia Polski, IX(1), 148–169.
• Giżycki, J. (1984). Z szachami przez wieki i kraje. Warszawa: Sport i Turystyka.
• Huizinga, J. (2007). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury (tłum. M. Kurecka i W. Wirpsza). Warszawa: Czytelnik.
• Josten, G. (2001) Chess – a living fossil. Kolonia: G. Josten.
• Klapisch-Zauber, Ch. (2000). Kobieta i rodzina. W: J. Le Goff (red.), Człowiek średniowiecza (s. 213–246). Warszawa, Świat Książki.
• Kleczkowski, A.M. (1946). Polska terminologia szachowa. Język Polski, XXVI(3), 78–80.
• Kowalska, A.B. (2011). Życie codzienne mieszkańców wczesnośredniowiecznego Szczecina w świetle źródeł archeologicznych. W: A.B. Kowalska, M. Dworaczyk (red.), Szczecin Wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum (s. 217–344). Warszawa: Wydawnictwo IAE PAN.
• Krasuski, J. (2002). Historia Niemiec. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
• Leventhal, D.A. (1978). The Chess in China. Taj Pei: A Mei Ya International Edition.
• Leventhal, D.A. (2001). Schachspiele in Ostasien: Xiangqi, Changgi, Shogi: Quellen zu ihrer Geschichte und Entwicklung bis 1640. Monachium: Iudicium.
• Li, D.E., (1998). The Genealogy of Chess. Bethesda: Premier Pub. Co.
• Linder, I.M. (1994). Schach. Berlin, Sportverlag.
• Litmanowicz, W., Giżycki, J. (1986). Szachy od A do Z (t. I). Warszawa: Sport i Turystyka.
• Madeyska, D. (1999). Historia świata arabskiego: okres klasyczny od starożytności do końca epoki Umajjadów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Meyeur, J.M., Pietri, Ch.L., Vauchez, A. (red.). (2001). Historia chrześcijaństwa. Religia, kultura, polityka (t. V: Ekspansja Kościoła Rzymskiego 1054–1274, red. wydania polskiego: J. Kłoczowski). Warszawa: Świat Książki.
• Murray, H.J.R. (1912). A history of Chess. Oxford: Oxford University Press.
• Murray, H.J.R. (1952). A history of Board Games other than Chess. Oxford: Oxford University Press.
• Ostrogorski, G. (2008). Dzieje Bizancjum. Warszawa: PWN.
• Pastoureau, M. (2006). Średniowieczna gra symboli. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Rulewicz, M. (1958) Wczesnośredniowieczne zabawki i przedmioty do gier z Pomorza Zachodniego (z badań prowadzonych w latach 1947–1958). Materiały Zachodniopomorskie, 4, s. 303–354.
• Runciman, S. (2009). Dzieje wypraw krzyżowych. Warszawa: PIW.
• Shenk, D. (2007). The Immortal Game. History of Chess. Nowy Jork: Anchor.
• Stempin, A. (2008) Czy we wczesnym średniowieczu, na południowym wybrzeżu Bałtyku, grano w szachy? W: M. Bogucki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Kultura ludów Morza Bałtyckiego (t. 1, s. 195–209). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kochanowski, J. (1983). Szachy. Warszawa: Ossolineum.
• Waterson, J. (2007). Wojny mameluków. Warszawa: Bellona.
• Wróbel, M. (1951). Co wiemy o grze szachowej. Problemy, 7(3), s. 180–187.
• Yalom, M. (2004), Birth Of The Chess Queen. Londyn: Harper.