Z kart parafii unickiej p.w. Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny w Gródku w świetle osiemnastowiecznych wizytacji kościelnych

• Authors: Frykowski Janusz Adam

Title variants

EN

The history of the Assumption of the Virgin Mary Uniate parish in Gródek in the light of 18th century church visitations

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Gródek is a country village whose origin dates back to at least the fifteen century. The first written record of the village dates from 1409. In it is found acknowledgment of Wołczko Rekutowicz from Gródek as one of the founders and a supplier of furnishings to the local church. Originally belonging to the Duchy of Belz, the village together with the Duchy, was incorporated into the Crown of the Kingdom of Poland in 1462. After the first partition of Polish- Lithuanian Commonwealth, Gródek was annexed by the Habsburg Empire, then it became part of the Duchy of Warsaw and following the joint resolutions of the Congress of Vienna it was given to Russia. Today the village situated at the Huczwa river administratively belongs to Jarczow gmina (commune) as part of Tomaszów poviat in Lubelskie Province. During the period the piece of research covers, Gródek was mostly inhabited by Russian people and was an Orthodox parish. It in turn became a Greek Catholic parish following the Union of Brest. The first written record of an Orthodox Church comes from 1507 while 17th century documents confirm the existence of a Uniate parish. Having analyzed post- visitation protocols, it might be deduced that it was a wooden church poorly equipped with ecclesiastical utensils. There was also a bell tower and a cemetery alongside the church. It has been determined a paroch (parish priest) had some arable land as well as grassland at his disposal to support himself. Furthermore, he collected various ecclesiastical fees from his parishioners. From the period of time this research is focused on, personal information of 4 parochs as well as the approximate number of parishioners that varied between 14 and 70 has been established. Furthermore, the church is known to have been functioning in 1772 but it fell into ruin before 1798 after which the parishioners from Gródek attended the branch church in Podlodów.

Keywords

EN

Gródek; Uniate parish; Orthodox church; paroch (parish priest); Uniates; endowment; utensils

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2015
• Volume: 22
• Pages: 157-171

Contributors

author

Frykowski Janusz Adam

• Tomaszów Lubelski

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
• Archiwum Skarbu Koronnego, sygn. 34, 36
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Chełmski Konsystorz Grecko - Katolicki, sygn. 104, 107, 110, 112, 146,147. 148, 149. 150. 151, 154, 158, 228, 230, 536, 604
• Księgi miasta Tomaszowa, sygn. 5
• Parafia rzymskokatolicka Tomaszów, sygn. 2
• Parafia greckokatolicka Tomaszów, sygn. 8
• Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie
• Teki Wadowskiego, nr 2372/1
• Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze, w: Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), oprac. Hulewicz J., Wrocław 1953.
• Źródła dziejowe, t. 18, cz. 1, Polska XVI wieku pod względem geograficzno – statystycznym, t. 7, cz. 1, Ziemie Ruskie. Ruś Czerwona, oprac. Jabłonowski A., Warszawa 1902, s. 20.
• Bieńkowski L., Diecezja Prawosławna, w: Encyklopedia Katolicka, red. Łukaszyk R., Bieńkowsk L., Gryglewicz F., Lublin 1988, t. 3, kol. 132.
• Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, red. Kłoczowski J., t. 2, Kraków 1970, s. 863.
• Bobryk W., Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin 2005.
• Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 1596-1996: materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29 listopada 1996 r., red. Alexandrowicz S., Kempa T., Toruń 1998.
• Dylągowa H., Dzieje unii brzeskiej (1596-1918), Warszawa 1996.
• Dziedzictwo Unii Brzeskiej, red. Dobrowolski R., Zemło M., Lublin-Supraśl 2012.
• Frykowski J. A., Niegrodowe starostwo tyszowieckie w latach 1519 – 1768. Studium społeczno – gospodarcze, Tomaszów Lubelski 2009.
• Frykowski J. A., Parafia unicka w Podlodowie w XVII-XVIII wieku, „Rocznik Tomaszowski”, nr 1(2), 2013, s. 33-43.
• Frykowski J., Dzieje Parafii Gródek w XVII - XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” nr 119, 2013, s. 149-175.
• Frykowski J. A., Duchowni unickiego dekanatu w Tyszowcach w latach 1810-1866. Charakterystyka grupy, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, Tom 10, 2014, s. 239-269.
• Gil A., Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku, w: Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5, red. Stępień S., Przemyśl 2000.
• Gil A., Prawosławna Eparchia Chełmska do 1596 r., Lublin, 1999.
• Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: metropolia kijowska w latach 1458-1795, Lublin-Lwów 2014.
• Gil G., Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649-1687), w: Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferencji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13-15.10.2005 r.), red. Batruch S., Zilinko R., Lublin 2005, s. 61-66.
• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903.
• Górak J., Dawne cerkwie drewniane w dawnym województwie zamojskim, Zamość 1984.
• Górak J., Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986.
• Ihnatowicz I., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, cz. 1, Warszawa 1967.
• Karbownik M., Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285- 1918, Lublin 1995.
• Karbownik M., Opodatkowanie duchowieństwa i dóbr kościelnych na ziemiach polskich w okresie zaborów 1772-1918, Lublin 1998, s. 49-52.
• Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835-1875, Lublin 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914, Lublin 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczpospolitej około 1772 roku, Lublin 1998.
• Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
• Lewandowski J., Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F, Historia, vol. 62, Lublin 2007, s. 77-94.
• Librowski S., Wizytacje diecezji wrocławskiej, cz. 1, Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskie, t. 1, Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1, Wstęp ogólny „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 8 (1964), s. 5-186.
• Likowski E., Unia brzeska, Warszawa 1907.
• Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku, jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, 5 (1962), nr 3.
• Markunas A., Uczitiel T., Popularny słownik sakralizmów polskich i ukraińskich, Poznań 2001.
• Mazuryk J., Panyszko S., Ostapiuk O., Badania archeologiczne latopisiwego Uhrowieska, „Archiwum Polski Środkowowschodniej”, 3 (1998), s. 175-182.
• Mironowicz A., Struktura organizacyjna kościoła prawosławnego w Polsce w X-XVIII wieku, w: Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. Adamczuk L., Mironowicz A., Warszawa 1993, s. 48-58.
• Nabywaniec S., Unicka Archidiecezja Kijowska w okresie rządów arcybiskupa metropolity Felicjana Filipa Wołodkowicza 1762-1778, Rzeszów 1998.
• Narbutt O., Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa 1979.
• Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003.
• Poppe A., Kościół i państwo na Rusi w XI wieku, Warszawa 1968.
• Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebani na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI-XIX wieku, Rzeszów 1974.
• Seniuk B. M., Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej, w: Polska Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, red. Stępień S., t. 5, Przemyśl 2000, s. 309-346.
• Słownik polsko-cerkiewnosłowiańsko-ukraiński Teodora Witwickiego z połowy XIX wieku, oprac. Dzendzeliwski J., Warszawa 1997.
• Snela B., Kolory liturgiczne, w: Encyklopedia katolicka, red. Migut B., Szostek A., Sawa R., Gwóźdź K., Herbut J., Olczak S., Popowski R., Lublin 2002, t. 9, kol. 385 - 386.
• Soczyński K., 400-lecie unii brzeskiej, Warszawa 1996.
• Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997.
• Sygowski P., Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720-1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewickiego, w: Studia archiwalne, 2, Lublin 2007, s. 199-232.
• Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
• Unia brzeska 1596 r. Geneza i skutki. Katalog wystawy, Toruń 1997.
• Unia brzeska, geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. Łużny R., Ziejka F., Kępiński A., Kraków 1994.
• Unia brzeska. Materiały z radomskiego sympozjum, red.Hejda A., Radom 1998.
• Vodnik F., Słownik polsko-słoweński, Lublana 1977.
• Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, Warszawa 1956.
• Wyczawski H. E., Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956.
• Zajda A., Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Warszawa 1979.
• Бреcтская уния 1596 г. и общественно - политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI - первой половине XVII в., ч.1, Бреcтская уния 1596 г. Исторические причины, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996.
• Бреcтская уния 1596 г. и общественно - политическая борьба на Украине и в Белоруссиив конце XVI - первой половине XVII в.,ч.2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв ред. Б. Флоря, Москва 1996.
• Дмитриев М., Брестская уния в исследованиях польских и российских историков, w: Российско-польские научные связи в XIX- XX вв., редкол. В. Волков, Л. Марней, Б. Носов, Москва 2003.
• Дмитриев М., Между Римом а Царьградом, Генезис бреcтской церковной унии 1595-1596 гг., Москва 2003 [Труды Исторического Факультета МГУ, 22, ред. С. Карпов-Серия II, Исторические Исследования, 7].
• Ϲлободян B., Церкви Холмскоі епархії, Львів 2005.
• Турилов А.,Флоря Б., К вопросу об исторической альтернативе Брестской унии, w: Брестская уния 1596 г. и общественно - политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI-первой половине XVII в., ч. 2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996.