Modernizacja kulturowa i psychologiczna jako ideologia inteligenckiej hegemonii

• Authors: Zarycki Tomasz

Title variants

EN

Cultural and psychological modernization as an ideology of the intelligentsia’s hegemony

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tekst jest próbą krytycznego spojrzenia na szerokie spektrum współczesnych dyskursów medialnych i akademickich w Polsce, których wspólnym mianownikiem są wizje „barier kulturowych”, „mentalnych”, „historycznych” czy też „psychologicznych” przedstawianych jako główne przeszkody na drodze przyspieszenia procesu modernizacji kraju. Alternatywnie można mówić tu o wizjach, które łączy przekonanie, iż sfery kultury i psychiki są głównymi płaszczyznami, na których możliwe jest radykalne zdynamizowanie rozwoju Polski. Wizje te odnoszone są do szerszych tendencji, charakterystycznych dla dużej części polskich nauk społecznych, które określać można mianem „kulturalizacji” oraz „psychologizacji” obrazów procesów społecznych. Tendencje te łączą się z marginalizacją w wyjaśnianiu przemian społecznych czynników politycznych oraz ekonomicznych. Narastanie popularności wspomnianych wizji, które nierzadko odwołują się nawet do wyjaśnień z zakresu psychoanalizy, wiązać można w wymiarze globalnym z przemianami mechanizmów legitymizacji we współczesnym świecie zachodnim, w szczególności z rosnącym znaczeniem dyskursów indywidualizujących obrazy świata społecznego, naturalizujących relacje władzy poprzez etykę prywatnego wyboru i interesu itp. Aktywna adaptacja tych wizji w Polsce interpretowana będzie jako aspekty procesu dostosowania szeroko rozumianej inteligencji, a więc elity peryferyjnej, którą rozpatrywać można jako specyficzny substytut burżuazji bazujący na szczególnej roli kapitału kulturowego, do aktualnych struktur i natury relacji władzy w skali globalnej. Wspomniane wizje kulturowych i mentalnych barier rozwoju kraju wydają się więc wpisywać dobrze zarówno w mechanizmy naturalizacji i legitymizacji zależności Polski od zachodniego rdzenia, oraz jednocześnie dominacji elit inteligenckich i utrzymania przez nie wpływu na najbardziej dla niej newralgiczne wymiary organizacji życia społecznego.

EN

This article attempts to develop a critical view of a wide spectrum of modern media and academic discourses in Poland, which are characterized by their common assumption of the crucial role of “cultural”, “mental”, “historical”, and “psychological barriers”, seen as key impediments on the way towards the acceleration of Poland’s development. Alternatively, one can speak in this context about visions which are characterized by a belief that these are the spheres of culture and psychology which are the most likely platforms on which radical acceleration of country’s development can be take place. These visions are related to a wider set of tendencies characteristic of a considerable part of Polish social sciences, which can be seen as the “culturalization” and “psychologization” of images of social processes. These tendencies are coupled with marginalization of interpretations of social changes in terms of their political and economic dimensions. The growing popularity of the above-mentioned visions, which even refer to psychoanalysis, may be linked in a global dimension to the evolution of mechanisms of legitimization in the modern Western world, in particular to the rising importance of discourses individualizing images of the social world and naturalizing power relations through the ethics of private interest and choice. The active adaptation of these visions in Poland is interpreted in this article as an aspect of the process of the intelligentsia’s adaptation to changing structures and power relations on the global scale, whereas intelligentsia is understood here as a kind of peripheral elite and a substitute for an absent bourgeoisie, relying on the key role of cultural capital. The above-mentioned visions of cultural and mental barriers seem to fit very well into both the mechanisms of naturalization and legitimization of Poland’s dependence on the Western core, and at the same time into the mechanism of domination of the intelligentsia elite and its persistent influence on the key dimensions of social life in Poland.

Keywords

PL

inteligencja; kapitał kulturowy; modernizacja; innowacjonizm

EN

intelligentsia; cultural capital; modernization; innovationism

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2015
• Volume: LXIV (64)
• Issue: 2
• Pages: 45-68

Dates

published

2015

Contributors

author

Zarycki Tomasz

• Instytut Studiów Społecznych im. Profesora Roberta B. Zajonca; Uniwersytet Warszawski

References

• Babones S., 2015, What is world-systems analysis? Distinguishing theory from perspective, “Thesis Eleven”, 127, pp. 3–20.
• Bendyk E., 2008, Polski folwark i jego konsekwencje, (w: ) J. Szomburg (red.), Modernizacja Polski: kody kulturowe i mity, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, ss. 29–36.
• Bendyk E., 2014, W stronę metakultury rozwoju, Collegium Civitas, Narodowe Centrum Kultury, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
• Boatcă M., 2014, Second Slavery vs. Second Serfdom: Local Labor Regimes of the Global Periphery, (w:) S. Arjomand (red.), Social Theory and Regional Studies in the Global Age, New York: Stony Brook Press, pp. 361–388.
• Bourdieu P., 1986, The Forms of Capital, (w:) J.G. Richardson (red.), Handbook of Theory and Research for Sociology of Education, New York, Westport, Connecticut, London: Greenwood Press, pp. 241–258.
• Bourdieu P., 1996, The state nobility. Elite schools in the field of power, Stanford: Stanford University Press.
• Bourdieu P. i Wacquant L.J.D., 1993, From Ruling Class to Field of Power: An Interview with Pierre Bourdieu on La Noblesse d’État, “Theory, Culture & Society”, 10, pp. 19–44.
• Böröcz J., 2000, Informality Rules, “East European Politics and Societies”, 14, pp. 348–380.
• Chałasiński J., 1946, Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.
• Czapiński J., 2015, Patologiczny indywidualizm, (w:) J. Żakowski (red.), Reforma kulturowa 2020–2030–2040, Warszawa: Krajowa Izba Gospodarcza, ss. 68–69.
• Czyżewski M., 2013, W kręgu społecznej pedagogii, „Societas/Communitas”, 2(16), ss. 43–74.
• Drahokoupil J., 2008, The rise of the comprador service sector: The politics of state transformation in Central and Eastern Europe, “Polish Sociological Review”, 162, pp. 175–189.
• Duch-Dyngosz M., 2012, Zapomniana genealogia Polaków, „Znak”, maj (5), ss. 8–13.
• Edukacja ku obywatelskości, 2013, Dyskusja redakcyjna, „Societas/Communitas”, 2(16), ss. 13–42.
• Eyal, G., Szelényi I. i Townsley E.R. 1998, Making capitalism without capitalists. Class formation and elite struggles in post-communist Central Europe, London, New York: Verso.
• Fazlagić A.J., 2008, Ucieczka z folwarku, „Edukacja i Dialog”, 3/2008, ss. 17–19.
• Gliński P., 2010, Obywatele rodzą się (też) w Kościele, „Więź”, 7, ss. 5–11.
• Hausner J., 2015, Kultura jako ścieżka wyjścia z kryzysu, (w:) M. Lewicki, S. Mandes, A. Przybylska, S. Małgorzata, C. Trutkowski (red.), Socjologia uspołecznienia. Księga dedykowana Profesor Mirosławie Marody, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, ss. 189–212.
• Hausner J., Karwińska A. i Purchla J., 2013, Kultura a rozwój, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Hryniewicz J., 2004, Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Warszawa: Scholar.
• Hryniewicz J., 2013, Piętno folwarku, „Pomorski Przegląd Gospodarczy”, 4, ss. 44–49.
• Huntington S.P., 1997, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawa: WWL Muza.
• Jasiecki K., 2013, Kapitalizm po polsku: Między modernizacją a peryferiami polskimi, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Jessop B., 2008, Kulturowa ekonomia polityczna a analiza dyskursu, (w:) A. Duszak i N. Fairclough (red.), Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, Kraków: Universitas, ss. 121–148.
• Konrád G. i Szelényi I., 1979, The intellectuals on the road to class power, New York: Harcourt Brace Jovanovich.
• Kolasa-Nowak A., 2001, Zmiana systemowa w Polsce w interpretacjach socjologicznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Koryś P., 2014, W poszukiwaniu sposobu na nowoczesność. Rozwój i polityka rozwojowa w perspektywie historycznej, (w:) J. Szomburg (red.), Jaka modernizacja Polski: od budowy infrastruktury do nowych postaw i zachowań?, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, ss. 94–101.
• Kowalik A., 2014, Folwark biurowy, „Forbes”, 7, ss. 120–122.
• Leder A., 2014, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Leszczyński A., 2012, Złe wychowanie. Czy dzieci sieci wyguglają sobie przyszłość?, „Gazeta Wyborcza. Magazyn Świąteczny”, 18 kwietnia.
• Leszczyński A., 2013, Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943––1980, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej i Instytut Studiów Politycznych PAN 2013.
• Makowski J., 2015, Kościół: między tradycją a zmianą, (w:) J. Żakowski (red.), Reforma kulturowa 2020–2030–2040, Warszawa: Krajowa Izba Gospodarcza, ss. 160–171.
• Melegh A., 2006, On the East-West slope: Globalization, narration, racism and discourses on Central and Eastern Europe, Budapest, New York: CEU Press 2006.
• Nowicka M., 2014, Orientalizm na peryferiach. Esej recenzyjny, „Przegląd Socjologiczny”, 63 (LXIII), ss. 115–133.
• Ost D., 2014, Solidarność a polityka antypolityki, Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.
• Oswald I. i Voronkov V., 2004, The ‘public–private’ sphere in Soviet and post-Soviet society. Perception and dynamics of ‘public’and ‘private’ in contemporary Russia, “European Societies”, 6, ss. 97–117.
• Putnam R., 1995, Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.
• Rose N.S., 1996, Inventing our selves: psychology, power, and personhood, Cambridge: Cambridge University Press.
• Santorski J., 2015, Polskie folwarki, (w:) J. Żakowski (red.), Reforma kulturowa 2020–2030–2040, Warszawa: Krajowa Izba Gospodarcza, ss.72–74.
• Said E.W., 2001, The Clash of Ignorance, “The Nation”, October 22, ss. 349–353.
• Sendrowicz B., 2015, PIP bezradna przy śmieciówkach, „Gazeta Wyborcza” 17 czerwca.
• Sosnowska A., 2004, Zrozumieć zacofanie. Spory historyków o Europę Wschodnią, 1947–1994, Warszawa: Trio.
• Sowa J., 2011, Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków: Universitas.
• Staniszkis J., 2001, Postkomunizm. Próba opisu, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
• Szelényi I., Treiman D.J., Wnuk-Lipiński E., 1995, Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.
• Szomburg J., 2014a, Polak w pracy – jak wydobyć nasz potencjał?, http://sto.org.pl/polak-w-pracy-jak-wydobyc-nasz-potencjal.
• Szomburg J., 2014b, Rozwój kulturowo-mentalny to największe wyzwanie modernizacyjne w następnych 25 latach, (w:) J. Szomburg (red.), Jaka modernizacja Polski: od budowy infrastruktury do nowych postaw i zachowań?, Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, ss. 6–9.
• Szomburg J., Zbieranek P., 2014, Wygrać kolejne ćwierćwiecze, „Rzeczpospolita”, 30 czerwca, L2–L3.
• Wallerstein I.M., 1974, The modern world-system, New York: Academic Press.
• Warczok T., Zarycki T., 2014, (Ukryte) zaangażowanie i (pozorna) neutralność: Strukturalne ograniczenia rozwoju socjologii krytycznej w warunkach pół-peryferyjnych, „Stan Rzeczy”, 6, ss. 129–158.
• Wasilewski J., 1986, Społeczeństwo polskie, społeczeństwo chłopskie, „Studia Socjologiczne”, 3, ss. 40–56.
• Wedel J.R., 2007, Prywatna Polska, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
• Wedel J.R., 2009, Shadow elite: how the world’s new power brokers undermine democracy, government, and the free market, New York: Basic Books.
• Zarycki T., 2008, Co się stało z inteligencją rosyjską? “Res Publica Nowa”, 4/194, ss. 108–118.
• Zarycki T., 2009, The Power of the Intelligentsia. The Rywin Affair and the Challenge of Applying the Concept of Cultural Capital to Analyze Poland’s elites, “Theory and Society”, 38, ss. 613–648.
• Zarycki T., 2014a, Innowacjonizm jako legitymizacja. Dyskursy innowacji, gospodarki opartej na wiedzy, społeczeństwa informacyjnego i pokrewne w perspektywie krytycznej, „Zarządzanie Publiczne”, 27, ss. 20–34.
• Zarycki T., 2014b, Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe, London: Routledge.
• Zarycki T., Warczok T., 2014, Hegemonia inteligencka: Kapitał kulturowy we współczesnym polskim polu władzy – perspektywa „długiego trwania”, „Kultura i Społeczeństwo”, 4, ss. 27–49.

Identifiers

ISSN

0033-2356