Podziwiać i chronić. Wysiłki konserwatorów, publicystów i artystów na rzecz zachowania architektury wernakularnej Krzemieńca

• Authors: Cyniak Piotr

Title variants

EN

Admire and protect. The efforts of monument protection officers, publicists and artists to preserve the vernacular architecture of Krzemieniec

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W okresie dwudziestolecia międzywojennego można zaobserwować wzrost zainteresowania architekturą drewnianą Krzemieńca. Stanowiła ona wówczas nie tylko istotny temat poruszany w tekstach wspomnie¬niowych i publicystycznych, ale równocześnie jeden z kluczowych mo¬tywów pojawiających się w malarskich i graficznych przedstawieniach wołyńskiego miasteczka. Zachwytom literatów, publicystów i plastyków towarzyszyła także coraz bardziej pogłębiona refleksja nad kierunkami ochrony drewnianego dziedzictwa. Historyczne centrum Krzemieńca uznano za rezerwat konserwatorski. Na łamach „Życia Krzemienieckie¬go” rozgorzała dyskusja nad postulowanymi metodami i skalą profesjo¬nalnej ochrony konserwatorskiej zabytkowego centrum miejscowości, czego wyrazem są teksty publicystyczne analizowane w niniejszym arty¬kule. Lokalni społecznicy, dostrzegając świadectwa degradacji krzemie¬nieckiego pejzażu architektonicznego, podejmowali próby uwrażliwienia mieszkańców na estetyczne walory tradycyjnej zabudowy. W 1937 r. Krzemieniec odwiedził Generalny Konserwator Zabytków – Wilhelm Ka¬rol Henneberg. Wizyta ta zaowocowała podpisaniem czteropunktowego programu konserwatorskiego zabytkowej dzielnicy miasteczka. Nie po¬przestano jedynie na sformułowaniu urzędowych wytycznych. W okresie międzywojennym – dzięki funduszom publicznym – w miasteczku pro¬wadzono prace konserwatorskie, obejmujące zarówno zabytki architek¬tury monumentalnej, jak i wybrane domy mieszczańskie. Krzemieniecka akcja konserwatorska została w brutalny sposób przerwana we wrześniu 1939 r. W czasie II wojny światowej omawiany zespół architektury drew¬nianej zniknął z powierzchni ziemi. Świadectwem jego istnienia są już tylko międzywojenne fotografie, teksty publicystyczne i prace plastyczne.

EN

During the interwar period there was a growing interest in the wooden architecture of Krzemieniec. At that time, it was not only an important issue discussed in memoirs and journalistic texts, but also one of the key motifs appearing in the paintings and graphic representations of the Volhynia town. The admiration of writers, publicists and artists was also accompanied by a deeper reflection on the directions of protec¬tion of the wooden heritage. The historical centre of Krzemieniec was declared a conservation reserve. In “Życie Krzemienieckie” magazine there was a discussion on the postulated methods and scale of profes¬sional conservation protection of the historic centre of the town, which is reflected in the journalistic texts analysed in this article. Recogniz¬ing the evidence of the degradation of the architectural landscape of Krzemieniec, local community activists made attempts to sensitize the residents to the aesthetic values of traditional architecture. In 1937 Krzemieniec was visited by Wilhelm Karol Henneberg, the General Monuments Inspector. This visit resulted in the signing of a four-point conservation programme for the historic district of the town. It was not confined to the formulation of official guidelines. In the interwar period, on the basis of public funds, monument protection works were carried out in the town, including both monumental architecture and selected burgher houses. The monument protection action in Krzemieniec was brutally interrupted in September 1939. During World War II, the dis¬cussed wooden architecture complex disappeared from the surface of the earth. The only evidence of its existence are interwar photographs, journalistic texts and art works.

Keywords

PL

Krzemieniec; budownictwo drewniane; ochrona zabytków; sztuka polska XX wieku; sztetl

EN

Krzemieniec; wooden architecture; protection of historical monuments, Polish art of the 20th century; shtetl

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2019
• Issue: 1
• Pages: 9-34

Dates

published

2019

Contributors

author

Cyniak Piotr

• historyk sztuki; Uniwersytet Warszawski
• art historian; University of Warsaw

References

• Adamczyk-Garbowska M. (oprac.), Kazimierz vel Kuzmir: miasteczko różnych snów, Lublin 2006.
• Bielska-Tworkowska L., Notatki z Krzemieńca, „Pion” 1938, nr 13.
• Brykowski R., Polska ochrona zabytków na Wołyniu 1906-1939 i 1993-2006, „Niepodległość i Pamięć” 2008, nr 27.
• Cukier A., Krzemieniec Wołyński, „Arkady” 1936, nr 6.
• Dutkiewicz J., Walka z ruiną, „Wiadomości Literackie” 1939, nr 2.
• Hoesick F., Wilno i Krzemieniec. Wrażenia z dwóch wycieczek literackich pod znakiem Słowackiego, Warszawa 1933.
• Kossak-Szczucka Z., Krzemieniec i Liceum Krzemienieckie, „Kurier Warszawski” 1939, nr 37.
• Krzemieniec, Warszawa 1926.
• Krzemieniec – miasto wielkiej tęsknoty. Informator wystawy, Warszawa 2008.
• Krzemieniec nowem, poważnem ogniskiem malarskiem, „Głos Plastyków” 1935, nr 1-6.
• Marcinek R., Józef Pieniążek. Piewca rodzimego krajobrazu. Józef Pieniążek. Bard of the native landscape, „Ochrona Zabytków” 2018, nr 1.
• Nicieja S., Kresowa Atlantyda: historia i mitologia miast kresowych, t. 9, Krzemieniec, Kisielin, Śniatyn, Załucze, Pików, Marynki, Aleksandrówka, Opole 2017.
• Odorowski W., Seweryn-Puchalska D. (oprac.), Kolonia artystyczna w Krzemieńcu nad Ikwą, Kazimierz Dolny 2010.
• Osostowicz S., Listy, Jakimowicz I. (oprac.), Kraków 1978.
• Pałaszewska M., Wrzesień 1939 w Krzemieńcu, „Niepodległość i Pamięć” 2009, nr 30.
• Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków, Poznań 2006, z. 2.
• Pruszyński K., Podróż po Polsce, Warszawa 1937.
• Purchla J. (red.), Vernacular Art in Central Europe. International Conference 1-5 October 1997, Kraków 2001.
• Sheybal S., O zabytkowy charakter Krzemieńca, „Życie Krzemienieckie” 1937, nr 19.
• Siciński K., Urbanizacja Kazimierza, „Wiadomości Literackie” 1939, nr 2.
• Skoczylas W., Zagrożony Kazimierz, „Gazeta Polska” 1933, nr 244.
• T.G., Zanikający miejski prymityw, „Grafika” 1931, z. 5.
• Tomaszewski A. (red.), Badania i ochrona zabytków w Polsce w XX wieku. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej staraniem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Generalnego Konserwatora Zabytków i Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w stulecie urodzin Profesora Jana Zachwatowicza, Warszawa 2000.
• Wieś i miasteczko, Warszawa 1916.
• „Życie Krzemienieckie” 1933, nr 2.

Identifiers

ISSN

0029-8247