Spory o służebności przechodu, przejazdu i przegonu bydła w relacjach miast i wsi ze zwierzchnością dworską na terenie Galicji w XIX wieku

• Authors: Popek Joachim

Title variants

EN

Disputes over the common rights of passage, carriage and cattle drive in the relations between towns and estate villages in Galicia in the 19th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł odnosi się do kwestii mobilności w kontekście funkcjonowania służebnego prawa do przemieszczania się, czyli przechodu, przejazdu i przegonu bydła przez nieruchomości dworskie. Do 1848 r. chłopi i mieszczanie galicyjscy korzystali z nich na podstawie nadań lub prawa zwyczajowego. W drugiej połowie XIX w. prawa znoszono lub regulowano. Badania archiwalne dowiodły, iż w całym stuleciu dochodziło do licznych konfliktów o służebności, co jest główną hipotezą stawianą w artykule. Konstrukcja publikacji ma klasyczną budowę składającą się z wprowadzenia zawierającego tło historyczne, hipotezę i pytania badawcze; omówienia podstawy źródłowej, metodologii i narzędzi badawczych; zasadniczej treści oraz podsumowania i ogólnych wniosków. Artykuł powstał na podstawie źródeł archiwalnych, głównie z Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie, które zostały po raz pierwszy w nim użyte. Uzupełnienie stanowią materiały kartograficzne opracowane w oprogramowaniu QGIS.

EN

The article deals with the question of mobility in the context of the common rights of passage, carriage and cattle drive through properties belonging to estates. Till 1848 Galician peasants and townsmen enjoyed them on the basis of charters or custom law. In the second half of the 19th century rights were abolished or regulated. Archival research proved that in the whole century there were many conflicts regarding common rights, which is the main hypothesis put forward in the present article. The arrangement of the present text is conventionally structured, i.e. historical background, hypothesis and research questions; discussion of the source base, methodology and research tools; the main body, summary and general conclusions. The article originated on the basis of archival sources, mainly from the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv, which were utilised for the very first time. The sources were supplemented by cartographic materials prepared by means of QGIS software.

Keywords

PL

służebności w Galicji; chłopi; mieszczanie; właściciele ziemscy; konflikty społeczno-ekonomiczne

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2020
• Issue: 6
• Pages: 430-449

Dates

printed

2020-12-13

Contributors

author

Popek Joachim

• Uniwersytet Warszawski

References

• Central’nij Deržavnij Istoryčnij Arhiv Ukraїni m. Lviv, fond 146 C.K. Namiestnictwo Galicyjskie, op. 18 opisania urbarialne – spr. 5106,
• Central’nij Deržavnij Istoryčnij Arhiv Ukraїni m. Lviv, fond 146 C.K. Namiestnictwo Galicyjskie, op. 64 serwituty – spr. 318, 1950, 4897, 5087, 7817, 9239, 10297, 11028, 11562.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 5301/I „Leśnictwo”. Zapiski Bronisława Borkowskiego, ucznia Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie.
• Archiwum Państwowe w Przemyślu, zespół 126 Kataster gruntowy, sygn. 82 – Bierówka – arkusz III.
• Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch, Wiedeń 1811.
• Dziennik praw Państwa, cz. XLII, nr 130.
• Edicta Et Mandata Universalia Regnis Galiciae Et Lodomeriae [...] Promulgata = Rozkazy Y Ustawy Powszechne Krolestwom Galicyi Y Lodomeryi […] Ogłoszone, t. 10, Lwów 1782.
• Maurycego Kraińskiego Regesty materiałów do historii zniesienia stosunku poddańczego w Galicji, oprac. S. Inglot, Kraków 1948.
• Orzechowski K., Przewodnik statystyczno-topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych, Kraków 1872.
• Provinzial-Gesetzsammlung des Königreichs Galizien und Lodomerien, Lwów 1848.
• Rozprawy C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, t. 6, Lwów 1849.
• Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem, Lwów 1868.
• Stupnicki H., Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym, z mapą według nowego podziału, Lwów 1855.
• Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1871, Lwów 1871.
• Volumina Legum, Volumen secundum: Ab Anno 1550. Ab Annum 1609. Acta Reipublicae Continens.
• „Dziennik urzędowy do Gazety Lwowskiej” 14 III 1866, nr 60.
• Till E., O reformie ustawy leśnej, „Rolnik. Czasopismo dla gospodarzy wiejskich” 15 I 1877, R. X.
• Bandtkie-Stężyński J.W., Prawo prywatne polskie napisane i wykładane przed r. 1830 w b. Warszawskim Aleksandryjskim Uniwersytecie, Warszawa 1851.
• Biegelmajer L., Ustawy dla posiadaczy dóbr ziemskich w Galicyi we wzglẹdzie politycznym, sạdowniczym i finansowym potrzebne, t. 1, Lwów 1858.
• Burzyński P., Prawo polskie prywatne napisane i poświęcone pamięci ubiegłych w roku 1864 pięciuset lat istnienia Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 1871.
• Ciurzycki W., Gospodarka pasterska a lasy Tatr Polskich, „Sylwan” 2003, nr 11.
• Czemeryński I.S., Powszechne prawo prywatne austriackie dla użytku podręcznego, t. 1, Kraków 1861.
• Danckelmann B., Die Ablösung und Regelung der Waldgrundgerechtigkeiten, Springer-Verlag Berlin Heidelberg 1888.
• Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 2, Lwów 1911.
• Die Grund- und Servituten-Streitigkeiten in Galizien, Wiedeń 1862.
• Gilczyński B., Likwidacja serwitutów na zasadzie ustawy z d. 7 maja 1920 roku, Warszawa 1921. Gospodarka Galicji 1772–1867. Inwentarz materiałów historycznych z archiwów i bibliotek Polski, Austrii i Ukrainy, red. K. Ślusarek, t. III, Kraków 2015.
• Halytsʹke Namisnytstvo (1772–1921): Arkhivno-bibliohrafichnyy fondovyy pokazhchyk, Kyyiv 1990.
• Henke K.F.G., Nauka urządzania, szacowania i oceniania lasów, Warszawa 1846.
• Himka J.P., Galician Villagers and the Ukrainian National Movement in the Nineteenth Century, Londyn 1988.Hube R., Prawo polskie w wieku trzynastym, Warszawa 1874.
• Hube R., Ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1881.
• Inglot S., Historia chłopów polskich, t. 2, Wrocław 1972.
• Kalinka W., Galicya i Kraków pod panowaniem austryackiem, t. 10, Kraków 1898.
• Kargol T., Jewuła Ł., Ślusarek K., Dwór, wieś i plebania w przestrzeni społecznej Zachodniej Małopolski w latach 1772–1848, Kraków 2015.
• Kochanowski C., Uporządkowanie ciężarów gruntowych w Małopolsce. Pogląd historyczny, „Sylwan. Organ Małopolskiego Towarzystwa Leśnego i Spółdzielni Leśników” 1923, R. XLI.
• Ludkiewicz Z., Podręcznik polityki agrarnej, Warszawa 1932.
• Ludkiewicz Z., Polityka agrarna, Warszawa 1921.
• Miklaszewski J., Lasy i leśnictwo w Polsce, t. 1, Warszawa 1928.
• Mirek Z., Threats to the Natural Environment in the Polish Tatra Mountains, „Mountain Research and Development” 1992, t. 12, nr 2.
• Okolski A., Zasady prawa cywilnego obowiązującego w Królestwie Polskiem, Warszawa 1885.
• Strzelecki H., Gospodarstwo lasowe, Lwów 1874.
• Strzelecki H., Die Fortschritte der Forstwirtschaft Galiziens in den letzten fünfzig Jahren und die Ablösung der Servituten [w:] Geschichte Der Österreichischen Land-Und Forstwirtschaft und ihrer Industrien 1848–1898, Wiedeń–Perles 1901.
• Szczaniecki K., O służebnościach ziemskich podług prawa rzymskiego, Kraków 1862.
• Ślusarek K., Uwłaszczenie chłopów w Galicji zachodniej, Kraków 2002.
• Ślusarek K., W przededniu autonomii. Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku, Warszawa 2013.
• Taylor A., The Habsburg Monarchy, 1809–1918: A History of the Austrian Empire and Austria- Hungary, London 1976.
• Till E., Wykład prawa rzeczowego austriackiego. (Prawo własności, prawo służebności, prawo zastawu), Lwów 1892.
• Warciński M., Służebności gruntowe według kodeksu cywilnego, Warszawa 2013.
• Woyzbun W., O służebnościach leśnych, Warszawa 1869.

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2020.6.20