Staroobrzędowcy na białoruskich ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII-XVIII stuleciu

• Authors: Anoszko Sergiusz

Title variants

EN

Old Ritualists in the Belarusian lands of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th-18th centuries

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W drugiej połowie XVII wieku w prawosławiu kijowsko-moskiewskim, po reformie patriarchy Moskwy Nikona (1652-1658), wyodrębniła się grupa wyznaniowa starowierców zwanych też staroobrzędowcami. Nieliczna i mało znana wspólnota odszczepieńców z powodu prześladowań uciekała za Ural i za ocean, ale również na tereny dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569-1772/1795), gdzie panowała tolerancja religijna. Starowiercy z terenów pskowskiego i nowogrodzkiego osiedlili się w regionie dzisiejszego Augustowa, Suwałk i Sejn. Artykuł poświęcony jest historii powstania XVII-wiecznego rozłamu lub schizmy w prawosławiu, etapom przesiedlenia starowierców na ziemie białoruskie oraz próbom adaptacji staroobrzędowców do nowych realiów kulturowo-religijnych.

EN

In the second half of the 17th century in the Kiev-Moscow Orthodoxy, after the reform of the Patriarch of Moscow Nikon (1652-1658), a religious group called Old Believers or Old Ritualists emerged. Because of persecution the small and little-known community of dissenters fled across the Urals and the ocean, but also to the territories of the former Polish-Lithuanian Commonwealth (1569-1772 / 1795), where religious tolerance prevailed. Old Believers from the areas of Pskov and Novgorod settled in the region of today’s Augustów, Suwałki and Sejny. The article is devoted to the history of the emergence of the seventeenth-century split or schism in Orthodoxy, the stages of resettlement of Old Believers to the Belarusian lands and attempts to adapt Old Believers to new cultural and religious realities.

Keywords

PL

Białoruś; chrześcijaństwo wschodnie; prawosławie; reforma Nikona; Rzeczpospolita Obojga Narodów; staroobrzędowcy

EN

Belarus; Eastern Christianity; Orthodoxy; Nikon reform; Polish-Lithuanian Commonwealth; Old Believers

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2020
• Issue: 1
• Pages: 93-111

Dates

published

2020-06-30

Contributors

author

Anoszko Sergiusz

References

• A. Maksimowska, Dyskurs o „wierze prawdziwej” i dyskurs o tradycji. Konstruowanie tożsamości przez staroobrzędowców z Homla i Wietki (Białoruś), [w:] M. Zowczak (red.), W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach Slaviae Orthodoxae, Warszawa 2009
• A. Rykała, Staroobrzędowcy w Polsce, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, nr 2, 1999
• A.C. Calivas, Oddawanie czci Bogu, [w:] K. Leśniewski, J. Leśniewska (red.), Prawosławie. Światło wiary i zdrój doświadczenia, Lublin 1999
• D.H. Shubin, A History of Russian Christianity, Vol. III: The Synodal Era and the Sectarians – 1725 to 1894, New York 2005
• E. Iwaniec, Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach Polskich ХVІІ – ХХ w., Warszawa 1977
• E. Kocój, Pamięć starych wieków: Symbolika czasu w rumuńskim kalendarzu prawosławnym, Kraków 2013
• E. Olzacka, Ucieczka od świata jako droga do zbawienia – antysystemowe realizacje postaw rosyjskich staroobrzędowców, „The Polish Journal of the Arts and Culture”, nr 6, 2013
• E. Przybył, W cieniu antychrysta. Idee staroobrzędowców w XVII w., Kraków 1999
• G. Kucharczyk, Mała historia polskiej myśli politycznej, Dębogóra 2007
• H. Kowalska, Prawosławie w Rosji, [w:] L. Suchanek (red.), Rosjoznawstwo. Wprowadzenie do studiów nad Rosją, Kraków 2004
• H. Kowalska-Stus, Konserwatyzm obrzędowy jako symbol kultury rosyjskiej, [w:] A. Raźny (red.), Idee konserwatywne w Rosji, Kraków 2010
• I. Grek-Pabisowa, Staroobrzędowcy-Rosjanie w kulturowym i językowym krajobrazie Polski, [w:] I. Grek-Pabisowa i in. (red.), Skupiska staroobrzędowców w Europie, Azji, i Ameryce: ich miejsce i tradycje we współczesnym świecie, Warszawa 1994
• I. Paert, Old Believers: Religious Dissent and Gender in Russia, 1760-1850, Manchester, New York 2003
• J. Charkiewicz, O wspominaniu świętych podczas proskomidii, „Elpis: czasopismo teologiczne Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku”, nr 14, 2012
• J.L. Sutton, Wojna o Sukcesję Polską 1733-1735, Warszawa 2015
• K. Chojnicka, Narodziny rosyjskiej doktryny państwowej, Kraków 2001
• L. Bazylow, P. Wieczorkiewicz, Historia Rosji, Wrocław 2005
• M. Głuszkowski, Staroobrzędowcy za granicą i na emigracji wewnętrznej, „Emigrantologia Słowian”, vol. 3, 2017
• M. Kozieł, Śladami mazurskich staroobrzędowców, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” nr 19, 2013
• M. Mazuś, Koncepcje ideologiczne „Moskwa – III Rzym” oraz „Kijów – II Jerozolima” w ujęciu porównawczym, „Slavia Orientalis”, t. LXIV, nr 3, 2015
• M. Zowczak, Biblia ludowa: Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, Toruń 2013
• N. Puminowa, Krytyka „prawosławia kijowskiego” w myśli religijnej Państwa Moskiewskiego w ostatniej ćwierci XVII wieku, [w:] Ł. Adamski (red.), O ziemię naszą, nie waszą: ideowe aspekty procesów narodowotwórczych w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2017
• P. Chomik, Pomiędzy Polską, Niemcami a Rosją. Przyczynek do dziejów mazurskich filiponów, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, vol. 51, nr 1, 2016
• P. Pascal, Avvakum et les débuts du raskol, Paris 1969
• P. Stawiński, Sekty, schizmy i herezje w Rosji (słownik), Kraków 2000
• R.K. Massie, Peter the Great: His Life and World, New York 2011
• U. Cierniak, Literacki wymiar kultury religijnej staroobrzędowców, Częstochowa 1997
• U. Cierniak, Święta Ruś i car w literaturze staroobrzędowców (koniec XVII – początek XVIII wieku), [w:] B. Mucha (red.), Pisarz i władza. Od Awwakuma do Sołżenicyna, Łódź 1994
• А. Катунский, Старообрядчество, Москва 1972
• А.А. Гарбацкі, Стараабрадніцтва на беларускіх землях, Брэст 2004
• А.А. Гарбацкі, Царкоўны раскол і стараверы на Беларусі ў другой палове ХVІІ – першай палове ХІХ стст., „Беларускі гістарычны часопіс”, nr 4, 1997
• А.Заварина, Семья и семейный быт русского старожильского населения Латгалии во второй половине ХІХ и начале ХХ веков [Дис. канд. ист. наук], Москва 1955
• А.С. Дембовецкий, Опыт описания Могилевской губерни. Кн. 1, Могилев 1882
• А.С. Орлов i in. (red.), История России, Москва 2006
• Г. Поташенко, Староверие в Литве. Вторая половина XVII – начало XIX вв. Исследования, документы и материалы, Вильнюс 2006
• Дегуцкий летописец [w:] В. Бударагин i in. (red.), Древлехранилище пушкинского дома. Материалы и исследования, Ленинград 1990
• И. Нильский О, Преображенском московском кладбище, „Христианское чтение”, nr 5, ч. 2, 1863
• Л.А. Зайцева, „Стоглав” в истории политико-правовой мысли русского средневековья, „Lex Russica (Русский Закон)”, nr 6, 2011
• М.В. Симонова, Степан Тимофеевич Разин – государственный преступник или народный герой?, „Вестник Томского государственного университета”, nr 401, 2015
• М.И. Лилеев, Из истории раскола на Ветке и в Стародубъе ХVІІ – ХVІІІ вв. Т. 1. Выпуск. 1, Киев 1895
• Н.К. Гудзия i in. (red.), Житие Протопопа Аввакума, им самим написанное, и другие его сочинения, Москва 1960
• Н.Н. Покровский, Антифеодальный протест крестьян старообрядцев Урала и Западной Сибири и борьба с ними в ХVІІІ в. [Дис. докт. ист. наук], Новосибирск 1973
• О.В. Чумичева, Соловецкое восстание (1667-1676 гг.): основные этапы, движущие силы, идеология, Новосибирск 1992
• П. Иусинов, К истории федосеевского толка, „Богословский вестник”, t. 3, 1910
• П.П. Семенов, Живописная Россия. Том 3, часть 1 и 2. Литовское и белорусское полесье, Санкт-Петербург 1882
• П.С. Смирнов, История русского раскола старообрядчества, Рязань 1893
• Российский Государственный архив древних актов, Ф. 284
• С.А. Зеньковский, Русское старообрядчество: Духовные движения семнадцатого века, Москва 1995
• Т.П. Короткая, Е.С. Прокошина i in. (red.), Старообрядчество в Белоруссии, Минск 1992
• Я.С. Васькевич, Реформаторская деятельность Петра І в сфере государственно-церковных отношениях, “Актуальні проблеми держави і права”, nr 64, 2012

Identifiers

ISSN

1233-9717