Między traumą a marzeniem: destalinizacja i komunistyczne rozumienie czasu (próba interpretacji)

• Authors: Kolar Pavel

Title variants

EN

Between the trauma and the dream: the de-Stalinization and the communist understanding of the time (attemp to interpretation)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest komunistyczne pojmowanie czasu i postępu. Punkt wyjścia stanowi nowe rozumienie destalinizacji: Wychodzę z założenia, że rok 1956 wyznacza nie tyle początek końca komunizmu, co początek nowego etapu jego historii – poststalinizmu -, na którym wykształciło się zarazem specyficzne podejście do czasu. Podjęty przez Chruszczowa rozrachunek ze stalinizmem wstrząsnął koncepcją „żelaznych praw rozwoju” i skierował uwagę ku nieobliczalności historii. Wraz z utratą pewności historycznej spowolnieniu uległ bieg czasu. Przedmiotem mojej analizy są wybrane aspekty procesów destalinizacji dokonujących się w krajach tzw. trójkąta północnego, czyli w NRD, Czechosłowacji i Polsce. W odróżnieniu od większości dotychczasowych opracowań, nie ograniczam się do badania oficjalnej ideologii, lecz próbuję zrozumieć sposoby pojmowania czasu w ideologicznej codzienności. Szczególnie interesują mnie przy tym wzajemne oddziaływania między poszczególnymi płaszczyznami partyjnej hierarchii – między centrum i peryferiami, między kierownictwem i bazą oraz między aparatem i aktywem. Jak pokazuję, poststalinizm zdecydowanie różnił się od przyśpieszającego bieg czasu stalinizmu i stagnacji późnego socjalizmu. Specyficzny rytm poststalinizmu jako epoki ambiwalencji rozciągającej się od roku 1956 roku do późnych lat sześćdziesiątych, wyznaczało napięcie między traumą stalinistycznej przeszłości i kolejnym marzeniem o komunistycznej utopii.

Keywords

PL

destalinizacja odnowa pamieć tajny referat złoty wiek ideologia mała stabilizacja nostalgia Polski Październik poststalinizm Praska Wiosna rehabilitacja zacofanie, utopia pojmowanie czasu

EN

de-Stalinization revival memory secret speech golden age ideology small stabilization nostalgia Polish October post-Stalinism Prague Spring rehabilitation beckwardness utopia understanding of time

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2016
• Issue: 28
• Pages: 59-79

Contributors

author

Kolar Pavel

• Europejski Instytutu Uniwersytecki we Florencji

References

• Akční program Komunistické strany Československa přijatý na plenárním zasedání ÚV KSČ dne 5. dubna 1968, Praha 1968.
• Amtmann-Chornitzer, Claudia, „Schöne Welt, wo bist du?“ Die Rückkehr des Goldenen Zeitalters in geschichtsphilosophischen Gedichten von Schiller, Novalis und Hölderlin, Erlangen 1997.
• Bauman, Zygmunt, Socialism. The Active Utopia, New York 1976.
• Beer, Fritz, Die Zukunft funktioniert noch nicht. Ein Porträt der Tschechoslowakei 1948–1968, Frankfurt am Main 1969.
• Bělohradský, Václav, Přirozený svět jako politický problém, Praha 1991.
• Best, Ulrich, Arbeit, Internationalismus und Energie. Zukunftsvisionen in den Gaspipelineprojekten des RGW, in: Martin Schulze Wessel/Christiane Brenner (Hg.), Zukunftsvorstellungen und staatliche Planung im Sozialismus, München 2010, S. 137–158.
• Blaive, Muriel, Promarněná příležitost. Československo a rok 1956, Praha 2001.
• Boym, Svetlana, Dyskomfort nostalgii, in: Kornelia Kończal (Hg.): (Kon)teksty pamięci, Warszawa 2014 S. 327-341.
• Brzostek, Błażej, „A teraz siej, nie czekaj na nic, tylko siej!” Szkic o lokalnej władzy PZPR od stalinizmu do „wczesnego Gierka”, in: Dariusz Stola/Marcin Zaremba (Hg.), PRL. Trwanie i zmiana, Warszawa 2003, S. 97–117.
• Brzostek, Błażej: „Jakoś się wreszcie ułożyło…” Esej o Polsce lat „małej stabilizacji”, in: Polska 1944/45–1989. Studia i materiały 10, Warszawa 2004, S. 263–297.
• Buck-Morrs, Susan, Dreamworld and Catastrophe. The Passing of Mass Utopia in East and West, Cambridge 2000.
• Chruščev, Nikita Sergeevič, Die Geheimrede Chruschtschows. Über den Personenkult und seine Folgen, Berlin 1990, S. 8-9.
• Dux, Günter, Die Zeit in der Geschichte. Ihre Entwicklungslogik vom Mythos zur Weltzeit, Frankfurt am Main 1989.
• Eisler, Jerzy, „Siedmiu wspaniałych”. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
• Etkind, Alexander, Warped Mourning. Stories of the Undead in the Land of the Unburied, Stanford 2013.
• Głowiński, Michał, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.
• Gomułka, Władysław, Przemówienia, październik 1956 – wrzesień 1957, Warszawa 1957.
• Graus, František, Goldenes Zeitalter, Zeitschelte und Lob der guten alten Zeit. Zu nostalgischen Strömungen im Spätmittelalter, in: Ders., Ausgewählte Aufsätze (1959–1989), Stuttgart 2002, S. 93–130.
• Großbölting, Thomas (Hg.), Der Tod des Diktators. Ereignis und Erinnerung im 20. Jahrhundert, Göttingen 2011.
• Grundlagen des Marxismus-Leninismus, Berlin 1960.
• Hanson, Stephen E., Time and Revolution. Marxism and the Design of Soviet Institutions, Chapel Hill 1997.
• Harders, Gerd, Der gerade Kreis – Nietzsche und die Geschichte der Ewigen Wiederkehr, Berlin 2007.
• Hildemeier, Manfred, Geschichte der Sowjetunion 1917–1991, München 1998, S. 233–262.
• Historia Polskiego Ruchu Robotniczego 1864–1964, 2 Bd., Warszawa 1967.
• Huizinga, Johan, Herbst des Mittelalters, Stuttgart 1975.
• Jonas, Wolfgang, Erlebnisberichte der Mansfeld-Kumpel, Berlin 1957.
• Jones, Polly, Myth, Memory, Trauma. Rethinking the Stalinist past in the Soviet Union, 1953–70, New Haven 2013.
• Keßler, Mario, Exilerfahrung in Wissenschaft und Politik. Remigrierte Historiker in der frühen DDR, Köln 2001.
• Macura, Vladimír, Šťastný věk (a jiné eseje o socialistické kultuře), Praha 2008.
• Mijnssen, Ivo, Heldenkult und Bringschuld. Hyperstabilität in der Heldenstadt Tula unter Brežněv, in: Boris Belge/Martin Deuerlein (Hg.), Goldenes Zeitalter der Stagnation? Perspektiven auf die sowjetische Ordnung der Brežnev-Ära, Tübingen 2014, S. 37-53.
• Modzelewski, Karol, Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca, Warszawa 2013.
• Osborne, Peter, The Politics of Time. Modernity and Avant-Garde, London 1995.
• Plaggenborg Stefan, Experiment Moderne. Der sowjetische Weg, Frankfurt am Main 2006.
• Sabrow, Martin, Zukunftspathos als Legitimationsressource. Zu Charakter und Wandel des Fortschrittsparadigmas in der DDR, in: Heinz-Gerhard Haupt/Jörg Requate, (Hg.), Aufbruch in die Zukunft. Die 1960er Jahre zwischen Planungseuphorie und kulturellem Wandel, Weilerswist 2004, S. 165–184.
• Sabrow, Martin, Sozialismus als Sinnwelt, Diktatorische Herrschaft in kulturhistorischer Perspektive, in: Potsdamer Bulletin für Zeithistorische Studien 40/41, 2007, S. 9–24.
• Satterwhite, James H., Varieties of Marxist Humanism. Philosophical Revision in Postwar Eastern Europe, Pittsburg 1992.
• Schulze Wessel, Martin, Zukunftsentwürfe und Planungspraktiken in der Sowjetunion und der sozialistischen Tschechoslowakei: Zur Einleitung, in: Ders./Christiane Brenner (Hg.), Zukunftsvorstellungen und staatliche Planung im Sozialismus, München 2010, S. 1–18.
• Šmahel, František, Husitská revoluce, Bd. 1, Doba vymknutá z kloubů, Praha 1993.
• Sosnowska, Anna, Zrozumieć zacofanie. Spory historyków o Europę Wschodnie (1947–1994), Warszawa 2004.
• Statut PZPR, Warszawa 1960.
• Vierneisel, Beatrice, Das Erinnerungsarchiv. Lebenszeugnisse als Quellengruppe im IML beim ZK der SED, in: Martin Sabrow (Hg.), Verwaltete Vergangenheit, Leipzig 1997, S. 117–144.
• Weber, Hermann, „Weiße Flecken“ in der Geschichte. Die KPD-Opfer der Stalinschen Säuberungen und ihre Rehabilitierung, Frankfurt am Main 1990, S. 43–79.
• Yurchak, Alexei, Everything Was Forever, Until It Was No More. The Last Soviet Generation, Princeton 2006.
• Zaremba, Marcin, Drugi stopień drabiny. Kult pierwszych sekretarzy w Polsce, in: Dariusz Stola/Marcin Zaremba (Hg.), PRL. Trwanie i zmiana, Warszawa 2003, S. 119–158.
• Zaremba, Marcin, Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych – między „małą stabilizacją” i „małą destabilizacją”, in: Konrad Rokicki/Sławomir Stępień (Hg.), Oblicza Marca 1968, Warszawa 2004, S. 25–51.