Przyzwoity laicki świat – realna przyszłość ludzkich społeczności? Rozważania o racjach polityki i zasadach etyki

• Authors: Jacek Grzybowski

Title variants

EN

A Decent Secular World – the Real Future Human Community? Reflections About Rations of Policy and Rules of Ethics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Teoretycy kultury i cywilizacji głoszą koniec epoki, w której dominowała kultura oświeceniowa. W XX wieku dokonało się przekroczenie horyzontu tradycji rozumu, z którego kiedyś wyłoniła się samowiedza europejskiej nowoczesności. Erozji i dewaluacji uległy podstawowe pojęcia, na których wspierał się zachodni racjonalizm, a rozum został zdemaskowany jako władcza, choć zarazem ujarzmiona podmiotowość instrumentalnego panowania nad kulturą. Siła i władza racjonalizmu narzucającego swe dyskursywne rozumienia została osłabiona, a raczej – używając terminologii filozofii ponowoczesnej – zdekonstruowana. Także religia traci funkcję „świętej kosmizacji”, choć przez wiele wieków dla rzesz ludzi była podstawą socjalizacji, prawa, obyczaju. Współcześnie można wręcz dostrzec tęsknotę za dniem, kiedy to cała nasza kultura osiągnie stan, w którym nie będziemy już dłużej niczego ubóstwiać. Współcześni ateiści, pragmatycy i postmoderniści mają nadzieję, że jeśli publiczna i polityczna przestrzeń zostanie pozbawiona religijnej symboliki i pozostanie pusta, to tym samym, niejako z definicji, stanie się lepsza. Przestrzeń skrupulatnie oczyszczona z symboliki religijnej, uchodzi w tej wizji za bardziej demokratyczną i tym samym zdolną do wyprowadzenia, na bazie innej niż religijna, właściwych zachowań społecznych. Dzięki temu zaś owa „pusta przestrzeń” ujawni się jako miejsce debaty, w której mogą zostać wypracowywane lepsze niż konfesyjne rozwiązania problemów społecznych. Ateizm może być sposobem bycia dobrym i moralnym człowiekiem, który nie wspomaga swych etycznych działań inspiracją wiary. Ateiści i agnostycy zdają się dziś pokazywać, że choć w laickiej społeczności należy być świadomym nieobecności Boga, którego „śmierć” stwierdzono i ogłoszono, to przede wszystkim należy z nadzieją starać się stworzyć lepszy świat. Jednakże, choć wspólnoty demoliberalne współczesnych państw Zachodu szczycą się swymi osiągnięciami – wybór (demokracja), postęp, wolność, prawo, odwaga, wspaniałomyślność, łagodność, sprawiedliwość – to okazuje się, że dla obrony tych zdobyczy nie wypracowały skutecznego projektu uczenia odpowiedzialności, oddania i poświęcenia. Tym samym kosmopolityczno-wielokulturowe ideały nie stają się przestrzenią powściągliwości, tolerancji, cierpliwości, gotowości do kompromisów, zaufania, wspólnoty, wierności, tradycji, entuzjazmu, wyobraźni, pracy, lojalności czy społecznej dyscypliny. Rolę tę wciąż jeszcze dzierżą wspólnoty zdeterminowane, tożsame w sobie, z bardzo wyrazistym przesłaniem ideowym i konfesyjnym – rodzina, wspólnoty religijne, zespolone tradycją społeczności lokalne, naród.

EN

In our times a liberal model of the social life is a space, in which democratic and liberation desires can be carried out in the full way. Still however inalienable questions about goods and purposes which society is putting, are included to most important. What significant political good should be today, in the days of diversity and multitude of lifestyles, - the prosperity, the affluence, or a firmly liberally defined freedom (if I am not violating other’s freedom, I am making what I want)? And perhaps it should be an aim of the policy action - how the Aristotle wanted - good and right life of citizens manifesting itself in the righteousness of character i.e. the virtue of bravery (aréte)? Liberal democracy is promoting freedom, pluralism, affluence, consumption and effective law today as achievmentsof contemporaneity, convincing that we will live in harmonious, multicultural and peacetime community. However in the realization of these ideals something is standing in the way, what can be named “paradox of the liberalism”: freedom from one side widely understood, on the other whereas simultaneous expectation of self-limitation, self-control, responsibility, or even asceticisms. Therefore contemporary political-social desire for building the global and diversified society, is based on the hasty and naive conviction that people of all sorts of nations, cultures, tongues and customs will be able to live without religion together in peace and prosperity, respecting and tolerating own inflectednesses.

Keywords

PL

sekularyzm; postmodernizm; religia; ateizm; etyka; Richard Rorty; Jürgen Habermas; Jacek Woroniecki

EN

secularism; postmodernism; religion; atheism; ethics; Rychard Rorty; Jürgen Habermas; Jacek Woroniecki

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2014
• Issue: 35
• Pages: 137-160

Contributors

author

Jacek Grzybowski

• Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

References

• Ateizm oraz irreligia i sekularyzacja, red. F. Adamski, Kraków 2011.
• Baier, A., Postures of the Mind: Essays on Mind and Morals, Minneapolis 1985.Barber, B. R., Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, tł. H. Jankowska, Warszawa 2008.
• Barker, Ch., Studia kulturowe: teoria i praktyka, tł. A. Sadza, Kraków 2005.
• Bauman, Z., Konsumowanie życia, tł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Kraków 2009 .
• Bauman, Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
• Blackford, R. – Schuklenk, U., Dlaczego jesteśmy ateistami, tł. O. Waśkiewicz, W. Marcysiak, Warszawa 2011.
• Bohaterowie są zmęczeni. Kto nas poprowadzi? Wywiad z Fareedem Zakaria, „Gazeta Wyborcza”, 303, z dn. 28.12.2012, ss. 20-21
• Botton de, A., Religia dla ateistów. Poradnik dla niewierzących, jak korzystać z religii, tł. H. PustułaLewicka, Warszawa 2013.
• Brague, R., Boga prawdopodobnie nie ma, tł. M. Horodeńska-Ostaszewska, „Teologia Polityczna”, 6 (2012), ss. 219-226.
• Byliśmy głupi. Z Marcinem Królem rozmawia Grzegorz Sroczyński, „Gazeta Wyborcza” , 32 (8064), z dn. 07.02.2014, ss. 18-19.Carr, N., Płytki umysł. Jak Internet wpływa na nasz mózg, tł. K. Rojek, Gliwice 2013.
• Debord, G., Społeczeństwo spektaklu, tł. M. Kwaterko, Warszawa 2006.
• Deleuze G. – Guattari F., Kłącze, tł. B. Banasiak, „Colloquia Communia”, 1-3 (1988), ss. 221-237.
• Dewey, J., The Democratic Conception in Education, in: Collected Works of John Dewey Series, t. 9:
• Democracy and Education.The Middle Works, 1899-1924, red. J. A. Boydston, SIU Press 2008.
• Dobbelaere, K., Sekularyzacja. Trzy poziomy analizy, tł. R. Babińska, Kraków 2008.
• Dybel, P., Oblicza hermeneutyki, Kraków 2012.Eagleton, T., Kultura a śmierć Boga, tł. B. Baran, Warszawa 2014.
• Ferry, L., Człowiek-Bóg czyli o sensie życia, tł. A. i H. Miś, Warszawa 1998.
• Feuerbach, L., O istocie chrześcijaństwa, tł. A. Landman, Warszawa 1959.
• Gauchet, M., Religia i demokracja, tł. M. Warchala, „Przegląd Polityczny”, 118 (2013), ss. 82-85.
• Gawin, D., Granice demokracji liberalnej, Kraków 2007.
• Gaworek, S., Utracony blask: filozoficzne uwarunkowania współczesnego sporu o wartości, Warszawa 2011.
• Grzybowski, J., Czy idee nacjonalistyczne zakwestionują społeczeństwo liberalno-demokratyczne? Rozważania o przyszłości narodu w świecie diaspory i bezdomności, „Civitas. Studia z Filozofii Polityki”, 14 (2012), ss. 137-163
• Grzybowski, J., Religia jako więź – zwodnicza nadzieja polityki, „Studia Philosophiae Christianae”, 47/2 (2011), ss. 209-229.
• Habermas,J., Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tł. M. Łukasiewicz, Kraków 2000.
• Habermas, J., Miedzy naturalizmem a religią, tł. M. Pańków, Warszawa 2012.
• Habermas, J., Religion and rationality: essays on reason, God, and modernity, red. E. Mendieta, Cambridge 2002.
• Himmelfarb, G., Jeden naród, dwie kultury, tł. P. Bogucki, Warszawa 2007.
• Kilanowski, M., Ku wolności jako odpowiedzialności. Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji, Toruń 2013.
• Kołakowski, L., Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa 1990.
• Kołakowski, L., Jeśli Boga nie ma. O Bogu, Diable, Grzechu i innych zmartwieniach tak zwanej filozofii religii, tł. T. Baszniak, M. Panufnik, Kraków 1988.
• Król, M., Czego nas uczy Leszek Kołakowski, Warszawa 2010.
• Król, M., Europa w obliczu końca, Warszawa 2012.
• Kymlicka, W., Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism, and Citizenship, Oxford 2001.
• Lilla, M., Bezsilny Bóg. Religia, polityka i nowoczesny Zachód, tł. J. Mikos, Warszawa 2009.
• Lyotard, J.F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, tł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 1997.
• Majcherek, J.A., Po „wielkiej separacji”, „Przegląd Polityczny”, 118 (2013), ss. 90-95.
• Markowski, M.P., Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Bydgoszcz 1997.
• Maślanka, T., Racjonalność i komunikacja. Filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa, Warszawa 2011.Niezbędnik ateisty. Rozmowy Piotra Szumlewicza, Warszawa 2010.
• Onfray, M., Traktat ateologiczny, tł. M. Kwaterko, Warszawa 2008.
• Possenti, V., Zarys filozofii politycznej. Społeczeństwa liberalne na rozdrożu, tł. A. Figiel, Lublin 2012.
• Ritzer, G., Magiczny świat konsumpcji, tł. L. Stawowy, Warszawa 2004.
• Rorty, R., Edukacja i wyzwanie postnowoczesności, w: Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa 1993, s. 94-112 Rorty, R., Filozofia a nadzieja na lepsze społeczeństwo, tł. J. Grygieńć, S. Tokariew, Toruń 2013.
• Rorty, R., Filozofia a zwierciadło natury, tł. M. Szczubiałka, Warszawa 1994.
• Rorty, R., Filozofia jako polityka kulturalna, tł. B. Baran, Warszawa 2009.
• Rorty, R., Heidegger, Kundera, Dickens, w: Miedzy pragmatyzmem a postmodernizmem. Wokół filozofii Richarda Rorty’ego, red. A. Szahaj, Toruń 1995, ss. 79-104.
• Rorty, R., Obiektywność, relatywizm i prawda. Pisma filozoficzne, tł. J. Margański, Warszawa 1999.
• Rorty, R., Philosophy and Social Hope, Penguin Books, New York 1999.
• Rorty, R., Pierwszeństwo demokracji wobec filozofii, tł. P. Dehnel, „Odra”,7/8 (1992), 22-30.
• Rorty, R., Przygodność, ironia i solidarność, tł. W. J. Popowski, Warszawa 1996.
• Rorty, R., Religion in the Public Square. A Reconsideration, „Journal of Religious Ethics”, 31 (2003), ss. 141-149.
• Rorty, R., Vattimo, G., Przyszłość religii, red. S. Zabala, Kraków 2010.
• Spitzer, M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i nasze dzieci, tł. A. Lipiński, Słupsk 2013.
• Stawrowski, Z., Niemoralna demokracja, Kraków 2008.Storey, J., Studia kulturowe i badania kultury popularnej. Teorie i metody, tł. J. Barański, Kraków 2003.
• Szahaj, A., Ironia i miłość. Neopragmatyzm Richarda Rorty’ego w kontekście sporu o postmodernizm, Toruń 2012.
• Szahaj,A., Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki, Toruń 2004.
• Sztaniszkis, J., O władzy i bezsilności, Kraków 2006.
• Szulakiewicz, M., Religia i czas, Toruń 2008.
• Szydłowska, V., Nihilizm i dekonstrukcja, Warszawa 2003.
• Woroniecki, J., Katolicka etyka wychowawcza, t. 1, Etyka ogólna, Lublin 1986.
• Woroniecki, J.,Katolicka etyka wychowawcza, t. 2, Etyka szczegółowa, cz. 2,Lublin 1986.
• Woroniecki, J., O narodzie i państwie, tł. R. Maliszewski, Lublin 2004.
• Žižek, S., Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa, tł. A. Górny, Warszawa 2010.