„Kurhany Jaćwięgów” - kilkadziesiąt lat naukowego mitu

• Authors: NOWAKOWSKI WOJCIECH

Title variants

EN

“Barrows of the Sudovians” - Some Dozen Years of a Scholarly Myth

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

One of the most effective tools in the repertoire of archaeology is the term of “archaeological culture" which allows for putting archaeological finds in order by means of combining them into assemblages of finds which co-occur in a distinct territory (cf. GODŁOWSKI 1976: 378; 2000: 67). An omission of this stage of analysis often results in identifying one, apparently characteristic and permanently present phenomenon, which would be supposed to decide on its unequivocal classification - for the Sudovians such a role was supposed to be played by barrow cemeteries (cf. SEDOV 1964). Historians are now to a great degree unanimous concerning the location of the territories of the Sudovians. The Teutonic chronicler Peter of Dusburg mentioned the land of Sudua, identified with Sudovia, among Prussian territories. This was the Prussian tribal territory which was the most distant from the Baltic and at the same time the easternmost one. Its southern frontier was constituted by backwaters and marshes of the River Biebrza (KAMIŃSKI 1953: 45-51, 60-62; 1956: map; 1963; TYSZKIEWICZ 2003; cf. WIŚNIEWSKI 1981). Previous attempts at extending the territory of Sudovia to Podlachia on the eastern ex¬tremities of Masovia were completely rejected by historians already in the mid-20th c. (TYSZKIEWICZ 1975: 176-191; 2003). Furthermore, there are no grounds to accept the concept of V.V. Sedov (1964; 1987: 411-419; 1989), ac¬cording to which so-called Rostołty type barrows could be attributed to the Sudovians. This identification was based on the similarity of construction. However, it completely neglected the cultural context: finds from Rostołty type barrows unequivocally point to their pertinence to the Wielbark Culture, whose population is commonly identifi¬ed with the Goths in a broad sense (WOŁĄGIEWICZ 1981). A certain excuse for undertaking such attempts at archaeologically defining Sudovia can be a poor archaeological recognition of early medieval Prussia (cf. WRÓBLEWSKI 2006b), with special reference to the territories where early medieval Sudovia was supposedly located. The reason for this unsatisfactory state of research is no doubt the lack of cemeteries in the eastern part of the Masurian Lake District and the basin of the River Czarna Hańcza. Sites of this kind provide the greatest number of finds which could serve to establish systems of periodisation or cultural divisions. Due to this lack of early medieval necropoles from the 10th-13th c., that is, from the time which is covered by historical sources mentioning the Sudovians under dif¬ferent names, and especially due to the total absence ofsites which could be considered as barrow necropoles, the assumption that barrows are an indicator of “Sudovian identity” (cf. SEDOV 1964; 1987: 411-419; 1989) must be considered as a complete misunderstanding. A question also emerges: what was actually the origin of the assumption that the early medieval Sudovians buried their dead under the barrows ? It seems that it may have chiefly resulted from the attribution of all archaeological finds dated to the Roman Period and the Migration Period which are known from eastern Masuria and the basin of the River Czarna Hańcza to the “Sudovians” (cf. KAMIŃSKI 1956; KOSTRZEWSKI, CHMIELEWSKI, JAŻDŻEWSKI 1965: 268-269, 281-282, 304; cf. JAŻDŻEWSKI 1981: 551, 560). This, on its part, resulted from a rather indiscriminate identification of the Soudinoi people, mentioned by Ptolemy, with the Sudovians. This identification was also related to a theory of complete cultural and settlement stabilisation (cf. JAŻDŻEWSKI 1981: 628-629). This identification, however, does not consider the fact that the relation of Ptolemy, which described this part of European Sarmatia, was taken from an earlier work ofMarinus ofTyre (PoLASCHEK 1965: col. 695-696,753¬757; cf. REICHERT 2003: 569) and it concerns circumstances from the late 1st c. From this period only sparse and dispersed finds from settlements are known from the eastern extremity of Masuria and the basin of the River Czarna Hańcza (cf. OKULlCZ-KożARYN 1993: fig. 5), while there are no necropoles. Therefore, even if the discussed area in the late 1st c. was in fact the homeland of Ptolemy’s Soudinoi, it is not possible, either, to relate barrow cemeteries to this people. Necropoles with earth and stone barrows appeared in the territory of the upper Czarna Hańcza in Phases B2/C and Cla of the Roman Period (cf. ANTONIEWICZ 1961; 1963; ANTONIEWICZ, KACZYŃSKI, OKULICZ 1956; 1958; JASKANIS, JASKANIS 1961; JASKANIS 1961; 1962; ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA 1958; 1961a; 1961b; 1966; ŻUROWSKI 1958; 1961; 1963), that is, in the second half of the 2nd and in the early 3rd c. This means that they are some dozen years later than the relation of Marinus of Tyre. Even later, that is perhaps only in the developed phase of the Late Roman Period (C2 - ca. AD 250-300), barrows with stone coatings and numerous cremation burials appeared in the north-western extremity of the territory which was related to the Sudovians - upon the River Gołdapa (cf. BUJACK 1885; STADIE 1919; SZYMAŃSKI, GODZIEBA 2006; SZYMAŃSKI 2008; cf. also ENGEL, IWANICKI, RZESZOTARSKA-NOWAKIEWICZ 2006a: 200; 2006b: 25). This archaeological situation finds its analogy in the territories to the east of the River Neman (cf. SADAUSKAITE 1959; ANTANAVICIUS 1969; BLIUJUS 1983; SVETIKAS 1983), and farther off to the north-east, in Selonia (GRICIUVIENE, BUZA 2007: 9-17; cf. MICHELBERTAS 2006). In the earlier period, that is, in the Early Roman Period, this entire territory was a “no cemetery” zone. It was perhaps to a various degree related to the Stroke--Decorated Pottery Culture, whose population also used burial rites which left no archaeologically recordable traces (cf. EGOREJCENKO 2006: 57-119). It seems therefore that the appearance of necropoles in this vast territory at the end of the 2nd c. and the fact that in the subsequent decades these necropoles assumed a rather similar form of barrow cemeteries may have resulted from similar cultural processes. Thus, it cannot be excluded that it was, at least at the beginning of the Late Roman Period (the first half of the 3rd c.), one cultural zone (NOWAKOWSKI 1995a: 76-80). Its individual parts - retaining the “common” bar¬row form of graves - may have formed their own nature later on, thus creating the Sudovian Culture (KACZYŃSKI 1976: 261-267; cf. ENGEL, IWANICKI, RZESZOTARSKA- -NOWAKIEWICZ 2006a: 185, fig. 2; 2006b: 24-25, fig. 8), the East Lithuanian Barrow Culture (cf. TAUTAVICIUS 1980: 83, fig. 3; 1996: 44-57, fig. 1; BLIUJENE 2006; VAITKEVICIUS 2006), and the so-called Selonian barrows (cf. KAZAKEVICIUS 2000; SIMNISKYTE 2006; GRICIUVIENE, BUZA 2007: 9-26). A broad range of occurrence of bar¬rows, which goes far beyond the putative “cradle” of the Sudovians, excludes the recognition of this form of graves as an unambiguous archaeological determinant of this people. In conclusion, it must be said that there are no grounds to relate barrow cemeteries to the Sudovians. In the area where this people is located by written sources there are no early medieval sites which could be unequivocally considered as necropoles. For exactly the same reason, putative ancestors of the Sudovians - Ptolemy’s Soudinoi - cannot be related to barrow cemeteries, either. “Barrows of the Sudovians” must therefore be considered as a scholarly myth, with resembles an equally a priori idea of “Great Sudovia.” Both these concepts, which were based on constructs which neglected chronology and geography, and almost completely disregarded archaeological evidence, should fall out of scholarly use at the same time. However, hitherto sad experience suggests that they will be fated to live for long.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom IX (L), fasc. B
• Pages: 181-192

Contributors

author

NOWAKOWSKI WOJCIECH

References

• ANNALES... - Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, Liber 3-4, M. Plezia (wyd.), Varsaviae 1970.
• CHRONICONPoLONORUM... - Magistri Vincentii Chronicon Polonorum, (w:) A. Bielowski (wyd.), Monumenta Polonia Historica - Pomniki dziejowe Polski, t. II, Lwów 1872.
• CHRONICONPRUSSIAE... - Peter von Dusburg, Chronicon terrae Prussiae, (w:) Th. Hirsch, M. Toppen, E. Strehlke (wyd.), Scriptores rerum Prussicarum. Die Geschichtsquellen der Preujśischen Vorzeit bis zum Untergange der Ordensherrschaft, 1.1, Leipzig 1861.
• GEOGRAPHIAE... - Claudii Ptolemaei Geographiae, Codex Urbinas Graecus 82, J. Fischer (wyd.), Codices e Vaticanis Selecti XVIIII, Lugduni Batavorum [Leiden] - Lipsiae 1932.
• Лаврентквская летопись - I. Древнш текст летописи Нестора, (ж:) Полное собрание рускихъ лптописей, С. 1:1.-11. Лаврентквская и троицкая лптописи, Санктпетербургъ 1846.
• POWIEŚĆ MINIONYCH LAT... - Powieść minionych lat, przełożył i opracował Franciszek Sielicki, Wrocław - Warszawa -Kraków 1999.
• ANTANAVICIUS J., 1969 jdomus senoviniaipapuosalai, „Muziejai ir paminklai” 12, 77-79.
• ANTONIEWICZ J., 1961, badania kurhanów z okresu rzymskiego dokonane w 1957 r. w miejscowości Szwajcaria, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXVII/1,1-26.
• ANTONIEWICZ J., 1963, Wyniki badań przeprowadzonych w latach 1958-1960 na cmentarzysku w miejscowości Szwajcaria, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXIX/2, 166-192.
• ANTONIEWICZ J., KACZYŃSKI M., OKULICZ J., 1956, Sprawozdanie z badań w 1955 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejsc. Szwajcaria, pow. Suwałki, „Wiado¬mości Archeologiczne” XXIII/4, 308-326.
• ANTONIEWICZ J., KACZYŃSKI M., OKULICZ J., 1958 Wyniki badań przeprowadzonych w 1956 r. w miejscowości Szwajcaria, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXV/1,22-57.
• BEZZENBERGER A., 1896 Das Graberfeld bei Rominten, „Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia” 20 (1895/1896), 35-46. BITNER-WRÓBLEWSKA A., 2007 Netta. A bait Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa.
• BLIUJENE A., 2006, Watershed between Eastern and Western Lithuania during the Early and Late Migration Period, „Archaeologia Lituana” 7,123-143.
• BLIUJUS A., 1983 Eitulionią Pilkapynas, „Muzieiai ir paminklai” 5, 31-40.
• BRATHER S., 2012, ,Volker’, ,Stamme undgentes imRGA. Archaologische Interpretationen undethnische Identitaten, (w: ) H. Beck, D. Geuenich, H. Steuer (red.), Altertumskunde - Wissenschaft - Kulturwissenschaft. Ertrage und Perspektiven nach 40 Jahren Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, Erganzungsbande zum Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 77, Berlin - Boston, 401-428.
• BUJACK G., 1885 Das Graberfeld zu Rothebude, Kreis Goldap, „Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia” 10 (1883/ 1884), 20-29.
• DULINICZ M., 2006, Fruhe Slawen im Gebiet zwischen unterer Weichsel und Elbe. Eine archaologische Studie, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archaologie der Ostseegebiete 7, Neumunster 2006
• EGOREJCENKO A.A. [ЕГОРЕЙЧЕНКО А.А.]
• 2006, Культуры штрихованной керамики, Минск.
• ENGEL C., 1939 Das jungste heidnische Zeitalter in Masuren, „Prussia. Zeitschrift fur Heimatkunde und Heimatschutz“ 33, 41-57.
• ENGEL M., IWANICKI P., RZESZOTARSKA-NOWAKIEWICZ A.2006a „Sudovia in qua Sudovitae". The New Hypothesis about the Origin ofSudovian Culture, „Archaeologia Lituana” 7,184-211.
• ENGEL M., IWANICKI P., RZESZOTARSKA-NOWAKIEWICZ A., 2006b Sudovia in qua Sudovitae. Nowa hipoteza na temat genezy kultury sudowskiej, „Światowit” VI (XLVII)/B (2004-2005), 23-34.
• GEBUHR M., 1998, Furstengraber. § 4. Romische Kaiserzeit, (w:) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 10, Berlin - New York2, 185-195.
• GODŁOWSKI K., 1976 Zagadnienie ciągłości kulturowej i kontynuacji osadniczej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzym- skim, okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów, „Archeologia Polski” XXI/2, 378-401.
• GODŁOWSKI K., 2000 Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism pod redakcją Michała Parczewskiego, Kraków.
• GRICIUVIENE E., BUZA z., 2007, Selonia and Selonians according to the Burial Data, (w:) E. Griciuviene (red.), Seliai - The Selonians. Baltic Archeological Exhibition. Catalogue, Vilnius, 7-109.
• GRONAU W., 1942 Ausgrabungen an der Grenze Ostpreujśens, „Germanen-Erbe“ 7,122-127.
• JASKANIS D.,JASKANIS J., 1961 Sprawozdanie z badań w 1957 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Osowa, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXVII/1, 27-48.
• JASKANIS J., 1961, Wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Osowa, pow. Suwałki w latach 1958-1959, „Rocznik Białostocki” 1,131-191.
• JASKANIS J., 1962, Wyniki badań cmentarzyska kurhanowego we wsi Osowa, pow. Suwałki w latach 1960-1961, „Rocznik Białostocki” III, 233-298.
• JASKANIS J., 1974, Badania wykopaliskowe w woj. białostockim przeprowadzone w latach 1969-1971 przez Konserwatora Za-bytków Archeologicznych, „Rocznik Białostocki” XII, 403-407.
• JASKANIS J., 1976 Kurhany typu rostołckiego (Z badań nad kulturą wschodniopomorsko-mazowiecką z późnego podokresu rzym¬skiego we wschodniej Polsce), (w:) K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich, zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCCXXII - Prace Archeologiczne 22, Kraków, 215-251.
• JAŻDŻEWSKI K., 1939 O kurhanach nad górną Narwią i hutnikach z przed 17 wieków, „z Otchłani Wieków” XIV/1-2,1-22.
• JAŻDŻEWSKI K., 1981 Pradzieje Europy Środkowej, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk.
• JOVAISA E., VASKEVICIUTE I., 2003 Baltą kulturos, (w:) E. Jovaisa, A. Butrimas (red.), Lietuva iki Mindaugo, Vilnius, 59-66.
• KACZYŃSKI M., 1976 Problem zróżnicowania wewnętrznego „kultury sudowskiej" w późnym podokresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów, (w:) K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich, zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCCXXII - Prace Archeologiczne 22, Kraków, 253-289.
• KAMIŃSKI A., 1953, Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź.
• KAMIŃSKI A., 1956 Materiały do bibliografii archeologicznej Jaćwieży od I do XIII w., „Materiały Starożytne” I, 193-273.
• KAMIŃSKI A., 1963, Pograniczepolsko-rusko-jaćwieskie między Biebrzą a Narwią, „Rocznik Białostocki” IV, 7-41.
• KAZAKEVICIUS V., 2000 SeliąpaminklaiLietuvoje, „Latvijas Archeologija” 20, 7-20.
• KOLENDO J., 1998 Świat antyczny i barbarzyńcy. Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością. Tom I, Warszawa.
• KOLENDO J., 2006 Plemiona Pomorza w starożytności, (w:) W. Nowakowski i in. (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu. Materiały z konferencji „Goci na Pomorzu Środkowym", Koszalin 28-29 października 2005, Koszalin, 17-33.
• KOSTRZEWSKI J., CHMIELEWSKI W., JAŻDŻEWSKI K., 1965, Pradzieje Polski, Warszawa2.
• KOWALCZYK-HEYMAN E., 2009, Szurpiły-gród ijego nazwa. Z dziejów granicy litewsko-krzyżackiej, (w:) A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 545-557.
• KURASZKIEWICZ W., 1955, Domniemany śladJaćwingów na Podlasiu, Studia z filologii polskiej i słowiańskiej 1, Warszawa, 334-348.
• KURNATOWSKA Z., 2008, Początki i rozwój państwa, (w:) M. Kobusiewicz (red.), Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, Poznań, 397-429.
• KVATKOVSKA A A. [КвятковскАя А.], 1998 Ятвяжские могильники Беларуси (к. XI-XVП вв.), Vilnius.
• LELEWEL J., 1844 Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską w Lublinie 1569 zawartej. Wydanie drugie przejrzane i poprawione, Poznań.
• MICHELBERTAS M. [МИХЕЛЬБЕРТАС М.] 2006 Погребальный обряд селов по данным исследований курганных могильников северо-восточной Литвы, (w:) Petijumi selu senatne. Rakstu krdjums, Latvijas Nacionala Vestures Muzeja Raksti 11, Riga, 41-52.
• NALEPA J., 1964, Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja, Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego 2, Białystok.
• NALEPA J., 1967, Polekszanie (Pollexiani) -plemię jaćwięskie u północnych granic Polski, „Rocznik Białostocki” VII, 1966,7-34.
• NALEPA J., 1970 Połekszanie, (w:) Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 4, Warszawa, 212-213.
• NALEPA J., 1981 W sprawie siedzib Jaćwięgów, „Rocznik Białostocki” XIV, 117-137.
• NOWAKOWSKI W., 1995a Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4, Warszawa.
• NOWAKOWSKI W., 1995b Soudinoi - lud pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, (w:) A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nunc de Suebis dicendum est. Studia archaeologica et historica Georgio Kolendo ab amicis et discipulis dicata. Studia dedykowane profesorowi Jerzemu Kolendo w 60-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowej, Warszawa, 205-209.
• NOWAKOWSKI W., 1998 Jaćwięskie cmentarzysko warstwowe (?) w miejscowości Burdyniszki, na Suwalszczyznie, (w:) A. Buko (red.), Studia z dziejów cywilizacji. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, Warszawa, 119-123.
• NOWAKOWSKI W., 2003 Retrospekcja w archeologii: Galindai/Galinditae oraz Soudinoi/Sudavitae w świetle źródeł historycznych i znalezisk archeologicznych, (w:) W. Wróblewski (red.), Studia Galindzkie I, Warszawa, 7-12.
• NOWAKOWSKI W., 2005, Soudinoi. §2. Archdologisch-historisch, (w:) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 29, Berlin - New York2, 259-261.
• NOWAKOWSKI W., 2011, Das »Doppelgrab« aus Płociczno bei Suwałki. Ein erster Analyseversuch, „Światowit“ VIII (XLIX)/B (2009¬2010), 101-118.
• OKULICZ J., 1988, Problem ceramiki typu praskiego w grupie olsztyńskiej kultury zachodniobałtyjskiej (VI-VII w. n.e.), „Pomorania Antiqua” XIII, 103-133.
• OKULICZ-KOZARYN J., 1993, Szurpiły - zespół śladów osadnictwa z czasów od III w. p.n.e. do XIII w. n.e., (w:) O. Juskowiak (red.), Przewodnik LXIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego na Ziemi Suwalskiej 9-12 września 1993, Warszawa, 139-46.
• OTRĘBSKI J., 1961 W sprawie Jadźwingów, „Problemy. Popularny Miesięcznik Naukowy” XVII, Ns 3 (180), 220-221.
• PARCZEWSKI M., 1993, DieAnfange derfruhslawischen Kultur in Polen, Veroffentlichungen der osterreichischen Gesellschaft fur Urund Fruhgeschichte XVII, Wien 1993.
• PARCZEWSKI M., 2000 Kultury archeologiczne a teoria wspólnot komunikatywnych, (w:) S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa, Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych. Prace IV, Warszawa, 207-213.
• PIOTROWSKA D., 2009, Jerzy Antoniewicz (1919-1970) w Państwowym Muzeum Archeologicznym: szkic do portretu, (w:) A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 77-124.
• POLASCHEK E., 1965, Ptolemaios als Geograph, (w:) Realenzyklopadie der classischen Altertumswissenschaft, Suppl.Bd. X, Stuttgart, kol. 680-833.
• POWIERSKI J., 1975, Sudawowie, (w:) Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 5, Warszawa, 469-470.
• POWIERSKI J., 2004, Prussica. Artykuły wybrane z lat 1965-1995. Tom 1, Malbork.
• REICHERT H., 2003 Ptolemaeus, (w:) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 23, Berlin - New York2, 567-597.
• SADAUSKAITE I., 1959 Kaireną ir Seiliuną kapinyną radiniai, „Lietuvos TSR Mokslu Akademijos Darbai” Ser. A 1 (6), 59-70.
• SAWICKA L., 2011, Szurpiły, st. 8 („Mosiężysko”), woj. podlaskie. badania w latach 2009-2010, „Światowit” VIII (XLIX)/B (2009-2010), 263-268.
• SEDOV V.V. [СЕДОВ В.В.], 1964, Курганы ятвягов, „Советская Археология” 1964/4, 36-51.
• SEDOV V.V. [СЕДОВ В.В.], 1987 Балты, (—:) В.В. Седов (геА), Финно-угры и балты в эпоху средневековья, Москва, 353-456.
• SEDOV V.V. [СЕДОВ В.В.], 1989, Земля ятвягов (племенна дифернциация), (w:) V. Żulkus (red.), Vakarą baltą archeologija ir istorija, Klaipeda, 50-55.
• SEMBRZYCKIJ., 1891 Ziemie północne i zachodnie kraju żudwińskiego, „Wisła” V, 851-864.
• SIMNISKYTE A., 2006, Weapon burial Rite in the 2nd Half of the 1st Millennium (with Reference to boki barrow Cemetery), (w:) Petijumi selu senatne. Rakstu krdjums, Latvijas Nacionala Vestures Muzeja Raksti 11, Riga, 65-76.
• VON STADIE K., 1919 Graberfeld bei Gruneiken, Kr. Darkehmen, „Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia” 23/II (1905¬1909), 408-416.
• SVETIKAS E., 1983, Aleknonią-Radastą (Alytaus raj.) kapinyno archeologiniai tyrinejimai, „Krastotyra” 16, 84-87.
• SZYMAŃSKI P. [ШИМАНСКИЙ П.] 2008 Курганный могильник судавской культуры в Червоным Дворе возле Голдапа. Итоги исследований 2003-2007гг., (у:) О.А. Радюш, К.Н. Скворцов (геА.), Древности Центральной и Восточной Европы эпохи римского влияни и переселния народов, Сегтата - 5агтааа I, Калининград, 166-179.
• SZYMAŃSKI P. [ШИМАНСКИЙ П.], GODZIEBA L. [ГОДЗЕБА Л.], 2006 Могильник судавской культуры в Червоным Дворе - предварительные результаты исследований в 2003-2005 годах, „Archaeologia Lituana” 7, 43-53.
• TAUTAVICIUS A. [ТАУТАВИЧЮС А.], 1980, Балтские племена на территории Литвы в I тысячел. н.э., (у:) Э.С. Мугуревич (геА.), Из древнейшей истории балтских народов (по данным археологии и антропологии), Рига, 80-88.
• TAUTAVICIUS A., 1996 Vidurinis gelezines amzius Lietuvoje (V-IXa.), Vilnius.
• TYSZKIEWICZ J., 1975, Terytorium Jaćwieży w starszej historiografii, Prace Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1, Warszawa, 99-207.
• TYSZKIEWICZ J., 2003 Jaćwież wczesnośredniowieczna. Pomiędzy Niemnem, Biebrzą i Gołdapią, czyli przeciw legendom, (w:) M. Na- gielski, A. Rachuba, S. Górzyński (red.), Świt pogranicza, Warszawa, 56-65.
• URBAŃCZYK P., 1999, Teoria i praktyka badań wykopaliskowych Tadeusza R. Żurowskiego, (w:) z. Kobyliński, J. Wysocki (red.), Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w PolsceXX wieku, Warszawa, 55-62.
• VAITKEVICIUS V., 2005, Interpreting the East Lithuanian Barrow Culture, (w:) V. Lang (red.), Culture and Material Culture. Papers from the First Theoretical Seminar of the Baltic Archaeologists (BASE) held at the University of Tartu, Estonia, October 17th-19th, 2003, Interarchaeologia 1, Tartu - Riga - Vilnius, 71-86.
• WENSKUS R., 1978, Boihaemum, (w:) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 3, Berlin - New York2,207-208.
• WIŚNIEWSKI J., 1961 Ślady jaćwieskie koło Tykocina?, „Problemy. Naukowy Miesięcznik Popularny” XVII, Ns 9 (186), 662-663.
• WIŚNIEWSKI J., 1981, Badania nad dziejami osadnictwa ziem dawnej Jaćwieży i jej pogranicza - wyniki i propozycje, „Rocznik Białostocki” XIV, 234-258.
• WoŁĄGIEWICz R., 1981 Kultura wielbarska -problemy interpretacji etnicznej, (w:) T. Malinowski (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, 79-106.
• WRÓBLEWSKI W., 2006a Aschenplatze - the Forgotten Burial Rituals of the Old Prussians, „Archaeologia Lituana” 7,221-234.
• WRÓBLEWSKI W., 2006b Ziemie pruskie i jaćwieskie w okresie plemiennym (VII/VUI-XU/XUI wieku), (w:) W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce -15 lat później, Toruń - Wrocław - Warszawa, 285-309.
• WRÓBLEWSKI W., NOWAKIEWICZ T., 2003 Ceramika „pruska"i „słowiańska" we wczesnośredniowiecznej Galindii, (w:) M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin - Warszawa, 165-181.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1958 Sprawozdanie z badań w 1956 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Żywa Woda, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXV/1-2, 96-106.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1961a Sprawozdanie z badań w roku 1957-1958 na cmentarzysku kurhanowym z okresu rzymskiego w miejscowości Żywa Woda, pow. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXVII/1, 49-57.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1961b Badania wykopaliskowe w 1959 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Żywa Woda, pow. Suwałki, „Rocznik Białostocki” 1,193-222.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1966, Badania w 1962 r. na cmentarzysku z okresu późnorzymskiego w Żywej Wodzie, pow. Suwałki, „Rocznik Białostocki” VI, 1965, 229-239.
• ZOLL-ADAMIKOWA H., 1979, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. Cz. II: Analiza i wnioski, Wrocław- Warszawa - Kraków - Gdańsk.
• ŻUROWSKI T., 1958 sprawozdanie z badań cmentarzysk kurhanowych we wsi szurpiły pow. suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXV/1-2, 107-130.
• ŻUROWSKI T., 1961 sprawozdanie z badań w 1957 r. cmentarzyska kurhanowego na stanowisku 2 we wsi szurpiły pow. suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” XXVII/1, 58-81.
• ŻUROWSKI T., 1963 cmentarzysko ciałopalne na stanowisku 2 we wsi szurpiły, pow. suwałki, na podstawie wykopalisk w latach 1958-1960, „Wiadomości Archeologiczne” XXIX/3, 250-288.