Kioski z Wódką i Demokracją Historia Polityczna Warszawskich „Kawiarni Obywatelskich” Jako Miejsc Kształtowania Się Nowych Ruchów Miejskich i Reprodukcji Podziałów Społecznych / Kiosks with Vodka and Democracy: The Political History of Warsaw’s ‘Civic Cafés’ as Places Shaping New Urban Movements and Reproducing Old Social Divisions

• Authors: Joanna Kusiak , Wojciech Kacperski
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Choć 10 kwietnia 2010 r. z wielu względów był bardzo szczególnym dniem w życiu Warszawy i choć istnieją tysiące zdjęć dokumentujących miasto w kilkanaście godzin po katastrofie samolotu rządowego Tu-154 w lesie pod Smoleńskiem, niewiele zostało napisane o pejzażu dźwiękowym (soundscape) Śródmieścia tamtego wieczoru, który z pewnością należał do najdziwniejszych w powojennej historii miasta. Rzadkie i dziwne jest doświadczenie bycia w tłumie, który gęsty i ściśnięty między pierzejami ulic, tak jak bywają tylko tłumy w czasie wielkich przewrotów politycznych lub na koncertach rockowych, zarazem jednak pozostaje niemal zupełnie cichy; w tłumie, który nie wytwarza naturalnego ludzkiego gwaru, lecz jedynie poszmer tak delikatny, a zarazem tak dojmujący jak zapach zniczy unoszący się nad Krakowskim Przedmieściem. Katastrofa, w której oprócz ówczesnego prezydenta zginęło łącznie (wraz z załogą samolotu) 96 osób, w przeważającej większości ważnych przedstawicieli życia politycznego kraju, i której skala, jak się wydawało, w czasach pokoju jest możliwa jedynie w filmach science fiction, wyrwała warszawiaków z prywatnego porządku weekendowych zajęć. Jakiś szczególny publiczny instynkt dosłownie wypchnął tysiące ludzi z domów na ulicę, zarazem jednak pozostawiając ich w stanie dziwnego osłupienia. Katastrofa dosłownie odebrała tłumowi mowę. I tak jak w czasie letnich ulew z suchego pomieszczenia wychodzi się prosto w ścianę deszczu, tak ze ściszonego szmeru ulicznego tłumu wchodziło się tamtego wieczoru w rozgwarzony zgiełk wypełnionych szczelnie po brzegi warszawskich kawiarni na Nowym Świecie, Krakowskim Przedmieściu i ich bocznych odnogach. Z ciszy wstępowało się we wrzawę, z której można było łowić strzępki wymyślanych na gorąco hipotez i scenariuszy politycznych sprowadzających się do odpowiedzi na to samo pytanie, które niczym ciężka chmura zagęszczało powietrze nad milczącym ulicznym tłumem: co właściwie teraz się stanie? Moment katastrofy - prócz ludzkiego, tragicznego wymiaru - był momentem ściśle politycznym, nie w sensie upolitycznienia żałoby (co wprawdzie rozpoczęło się już następnego dnia), ale w wymiarze powszechności odczucia, że oto właśnie wydarza się coś istotnego o wymiarze przekraczającym prywatny. W sferze politycznej coś się właśnie gruntownie zmieniało i prawie każdy, nawet jeśli na co dzień zupełnie nie był zainteresowany polityką, teraz przeczuwał tę zmianę, mimo że nie umiał jej dookreślić. Radykalna dwubiegunowość warszawskiego pejzażu dźwiękowego tego wieczoru, w którym ciszę (intensywną, bo ludzką, a nie wynikającą z pustki) od hałasu oddzielały jedynie przeszklone drzwi lokali, odsłoniła realną dwubiegunowość warszawskiej sfery publicznej. Moment, który wymagał natychmiastowej publicznej reakcji, naturalnie podzielił warszawiaków na dwie, tamtego wieczoru jeszcze nie zantagonizowane grupy - i nie przypadkiem to właśnie rozspekulowana warszawska „klasa gadająca” (chattering class), a nie milcząca większość, szukała schronienia w kawiarniach. Zamierzamy tu podjąć analizę społeczno-politycznej historii warszawskich kawiarni, ze szczególnym uwzględnieniem zarówno ich roli demokratyzującej, jak i ich roli w wytwarzaniu i reprodukcji podziałów społecznych. Powinno to rzucić nowe światło na fenomen tzw. kawiarni obywatelskich, które zaczęły powstawać w drugiej dekadzie transformacji postsocjalistycznej i które w Warszawie stały się miejscem narodzin nowego typu miejskiego aktywizmu.

Keywords

EN

city; café; urban social movements; public sphere; social divisions; urbanization; miasto; kawiarnia; miejskie ruchy społeczne;; sfera publiczna; podziały społeczne; urbanizacja

• Publisher: Instytut Studiów Politycznych PAN
• Journal: Kultura i Społeczeństwo
• Year: 2013
• Volume: 57
• Issue: 2
• Pages: 67-89

Dates

published

2013-06-01

online

2013-09-19

Contributors

author

Joanna Kusiak

• Uniwersytet Warszawski Technische Universitat Darmstadt

author

Wojciech Kacperski

• Uniwersytet Warszawski

References

• Andrejuk Bartosz, 2012, Chłodna 25 bez koncesji?; „Może otworzę tu kebab”, http://www.tvnwarszawa.pl/informacje,news,chlodna-25-bez-koncesji-moze-otworze-tu-kebab,38757.html [06.05. 2012].
• Berking Helmuth, Low Martina, 2008, Die Eigenlogik der Stadte. Neue Wege der Stadtforschung, Campus, Frankfurt am Main.
• Brzostek Błażej, 2007, Za progiem. Codzienność w przestrzeni publicznej Warszawy w latach 1955-1970, Trio, Warszawa.
• Buczek i in., 2009, Miasto. Przebudzenie?, „Kultura Liberalna”, http://kulturaliberalna.pl/2009/11/16/kozlowski-kusiak-nawratek-buczek-miasto-przebudzenie/ [06.05.2012].
• Crowley David, 2003, Warsaw, Reaktion Books, Cornell University Press, London-Ithaca.
• Dunn Elizabeth, 2004, Privatizing Poland: Baby Food, Big Business and the Remaking of Labor, Cornell University Press, Ithaca.
• Florida Richard, 2010, Narodziny klasy kreatywnej, tłum. Tomasz Krzyżanowski, Michał Penkala, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
• Gębała Monika, 2011, Jak kawiarnia, to tylko po południu, „Rzeczpospolita”, http://www.rp.pl/artykul/707116.html [06.05.2012]
• Habermas Jurgen, 2007, Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. Wanda Lipnik, Małgorzata Łukasiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Herbaczyński Wojciech, 2005, W dawnych cukierniach i kawiarniach warszawskich, VEDA, Warszawa.
• Holc Janine, 1997, Liberalism and the Construction of the Democratic Subject in Postcommunism: The Caseof Poland, „Slavic Review”, t. 56, s. 401-427.
• Kubicki Paweł, 2011, Nowi mieszczanie w nowej Polsce, Instytut Obywatelski, Warszawa.
• Mergler Lech, 2012, O ruchach miejskich, czyli dla kogo jest miasto?, „Res Publica Nowa”, 25 lutego, http://publica.pl/teksty/o-ruchach-miejskich-czyli-dla-kogo-jest-miasto [06.05.2012]
• Montgomery John, 1997, Cafe Culture and the City: The Role of Pavement Cafes in Urban Public Social Life, „Journal of Urban Design” t. 2, nr 1, s. 83-102.
• Oldenburg Ray, 1991, The Great Good Place, Marlowe & Company, New York.
• Oosterman Jan, 1992, Welcome to the Pleasure Dome: Play and Entertainment in Urban Public Space: TheExample of the Sidewalk Cafe, „Built Environment”, t. 18, nr 2.
• Pobłocki Kacper, 2010, The Cunning of Class: Urbanization of Inequality in Post-War Poland, Central European University [nieopublikowana praca doktorska].
• Pochrzęst Agnieszka, 2009, Kto poprowadzi klubokawiarnię na Mariensztacie?, „Gazeta Stołeczna”, 10 kwietnia, http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,6486760,Kto_poprowadzi_klubo kawiarnie_na_Mariensztacie.html [06.05.2012]
• Prus Bolesław, 1953, Lalka, PiW, Warszawa.
• ReAnimator 2008, O reanimatorze, http://e.org.pl/reanimator/index.html [06.05.2012]
• Sańczuk Anna, 2005, A na chłodnej ciepło, „Cafe” magazyn, nr 4.
• Sennett Richard, 2009, Upadek człowieka publicznego, tłum. Hanna Jankowska, Muza, Warszawa.
• Shore Marci, 2008, Kawior i popioł. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, tłum. Marcin Szuster, Świat Książki, Warszawa.
• Simmel Georg, 1980 [1905], Filozofia mody, w: Sławomir Magala, Simmel, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Smith Neil, 2008, Uneven Development: Nature, Capital, and the Production of Space, University of Georgia Press, Athens.
• Środmieście, 2009, Lokale na kulturę i działania społeczne w dzielnicy Środmieście, http://www.srodmiescie.warszawa.pl/cms/prt/view/konkursy-profilowane.html [06.05.2012] Tyrmand Leopold, 1989, Dziennik 1954, PiW, Warszawa.
• Tyrmand Leopold, 2011, Zły, wydawnictwo mg, Łodź-Krakow.
• Wiech Stefan, 1996, Piąte przez dziesiąte: wspomnienia warszawskie, PIW, Warszawa.
• Wurgaft Benjamin, 2003, Starbucks and Rootless Cosmopolitanism, „Gastronomica: The Journal of Food and Culture”, nr 4.
• Żurek Agnieszka, 2011, Kawa i propaganda, „Nasz Dziennik”, 8-9 stycznia.

Identifiers

DOI

10.2478/kultura-2013-0013