Teoria Socjologiczna Jako Narzędzie Zmiany? Analiza Performatywnego Wymiaru Myśli Społecznej Zygmunta Baumana / A Sociological Theory or a Tool of Change? An Analysis of the Performative Aspect in the Social Thought of Zygmunt Bauman

• Authors: Dariusz Brzeziński
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

W posłowiu do Płynnej nowoczesności (2006a) Zygmunt Bauman porownał cele, jakie stawiają przed sobą socjologowie i poeci. Powołując się na rozważania Milana Kundery zawarte w Sztuce powieści (2004), stwierdził, że „[…] poeta musi wypowiedzieć służbę prawdom, jakie zastał, prawdom znoszonym od nagminnego użytku i ≪oczywistym≫ dlatego, że je na powierzchnię wydobyto i tam porzucono” (Bauman 2006a, s. 313). Przebijanie się przez mur tego, co powszechnie przyjęte, poszukiwanie alternatyw dla niekwestionowanych sposobów ujmowania rzeczywistości, a także odkrywanie nieuświadamianych uprzednio możliwości kondycji ludzkiej to - jak twierdzi Bauman - płaszczyzny, na których misje poetów i socjologów się spotykają. Eo ipso analizowaniu praw rządzących funkcjonowaniem społeczeństwa, co jest podstawowym celem dyscypliny przez niego reprezentowanej, powinno towarzyszyć podkreślanie konstruktywistycznego wymiaru tych praw oraz unaocznianie, iż mogą one - a zarazem powinny - być udoskonalane. Niepodjęcie tego drugiego zadania należałoby, zdaniem Baumana, oceniać w kategoriach wyrzeczenia się odpowiedzialności za kondycję współczesnego świata i utracenia zarazem wielkiej szansy, jaką nieść może performatywny wymiar socjologii (zob. Austin 1993). Socjolog konkluduje: „Nie ma wyboru pomiędzy ⟪zaangażowanym ≫ a ≪neutralnym≫ sposobem uprawiania socjologii. Niezaangażowana socjologia po prostu nie istnieje” (Bauman 2006a, s. 333, 334). Zamierzam tu poddać analizie sposób uprawiania refleksji socjologicznej przez Zygmunta Baumana. Najpierw przedstawię najważniejsze etapy ewolucji socjologii zaangażowanej autora Nowoczesności i Zagłady. Następnie wyszczególnię środki retoryczne, których używa on w celu nadania swym pismom zdolności wywierania wpływu na rzeczywistość. Odniosę się także do kontrowersji, jakie wzbudza ich stosowanie. Potem podejmę refleksję nad realnością przeprowadzenia zmiany za pomocą teorii społecznej. Przekonania Baumana w tej materii zostaną zinterpretowane jako egzemplifikacja myśli utopijnej o ikonoklastycznym charakterze.

Keywords

EN

Zygmunt Bauman; engaged sociology; performativity; rhetorical devices; utopia; socjologia zaangażowana; performatywność; figury retoryczne; utopia

• Publisher: Instytut Studiów Politycznych PAN
• Journal: Kultura i Społeczeństwo
• Year: 2013
• Volume: 57
• Issue: 2
• Pages: 173-195

Dates

published

2013-06-01

online

2013-09-19

Contributors

author

Dariusz Brzeziński

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Alexander Jeffrey C., 2006, Siła utopii i utopia naprawy obywatelskiej, tłum. Przemysław Sadura, w: Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziołkowski (red.), Wspołczesne teorie socjologiczne, t. 1, Scholar, Warszawa.
• Allan Stuart, 2006, Kultura newsow, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow.
• Anderson Ben, 2006, „Transcending Without Transcendence”: Utopianism and an Ethos of Hope, „Antipode”, t. 38, s. 691-710.
• Arendt Hannah, 2008, Korzenie totalitaryzmu, tłum. Mariola Szawiel, Daniel Grinberg, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
• Austin John Langshaw, 1993, Mowienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, tłum. Bohdan Chwedeńczuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Baczko Bronisław, 1994, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Barthes Roland, 1999, Śmierć autora, tłum. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie”, nr 1-2.
• Bauman Zygmunt, 1955, Od mitu społeczeństwa managerow do apologii dywersji i agresji, „Myśl Filozoficzna”, nr 1.
• Bauman Zygmunt, 1957, O potrzebie socjologii partii, „Myśl Filozoficzna”, nr 2.
• Bauman Zygmunt, 1960, Kariera: cztery szkice socjologiczne, Iskry, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 1963, Antonio Gramsci - czyli socjologia w działaniu, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
• Bauman Zygmunt, 1964, Socjologia na co dzień, Iskry, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 1969, Przedmowa, w: Wydarzenia marcowe 1968, Instytut Literacki, Paryż.
• Bauman Zygmunt, 1976, Towards a Critical Sociology: An Essay on Common-Sense and Emancipation, Routledge & Kegan Paul, London.
• Bauman Zygmunt, 1978, Hermeneutics and Social Science: Approaches to Understanding, Hutchinson, London.
• Bauman Zygmunt, 1982, Memories of Class: The Pre-history and After-life of Class, Routledge & Kegan Paul, London-Boston.
• Bauman Zygmunt, 1991, Postmodernizm a socjalizm, tłum. Marek Łaskawiec, „Literatura na Świecie”, nr 6.
• Bauman Zygmunt, 1994, Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 1995a, Life in Fragments. Essays in Postmodern Morality, Blackwell, Oxford-Cambridge.
• Bauman Zygmunt, 1995b, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, tłum. Janina Bauman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bauman, Zygmunt, 1996, Etyka ponowoczesna, tłum. Janina Bauman, Joanna Tokarska-Bakir, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 1997, Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja, „Studia Socjologiczne”, nr 3.
• Bauman Zygmunt, 1998, Prawodawcy i tłumacze, tłum. Andrzej Ceynowa, Jerzy Giebułtowski, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa:.
• Bauman Zygmunt, 2000a, Etics of Individuals, „Canadian Journal of Sociology”, t. 25, s. 83-96.
• Bauman Zygmunt, 2000b, Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, tłum. Ewa Klekot, PIW,Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 2000c, Ponowoczesność jako źrodło cierpień, Sic!, Warszawa.
• Bauman, Zygmunt, 2001, Modern Times, Modern Marxism, w: The Bauman Reader, Peter Beilharz (red.), Blackwell, Malden-Oxford.
• Bauman Zygmunt, 2003, Nowe stulecie bezczynnych gapiow, „Tygodnik Powszechny”, nr 3.
• Bauman Zygmunt, 2004, Życie na przemiał, tłum. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2005a, Europa. Niedokończona przygoda, tłum. Tomasz Kunz,Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2005b, Razem osobno, tłum. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2006a, Płynna nowoczesność, tłum. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2006b, Społeczeństwo w stanie oblężenia, tłum. Janusz Margański, Sic!,Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 2007a, Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, tłum. Maciej Żakowski, Sic!, Warszawa.
• Bauman, Zygmunt, 2007b, Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, tłum. Jacek Konieczny, Znak, Krakow. Bauman Zygmunt, 2008a, Wspolnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie, tłum. Janusz Margański, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2008b, Zindywidualizowane społeczeństwo, tłum. Olga iWojciech Kubińscy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
• Bauman Zygmunt, 2009a, Konsumowanie życia, tłum. Monika Wyrwas-Wiśniewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2009b, Nowoczesność i Zagłada, tłum. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2010a, Socjalizm. Utopia w działaniu, tłum. Michał Bogdan,Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 2010b, Żyjąc w czasie pożyczonym. Rozmowy z Citlali Rovirosa-Madrazo, tłum. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2011a, 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, tłum. Tomasz Kunz,Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2011b, Kultura w płynnej nowoczesności, Narodowy Instytut Audiowizualny,Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 2012a, Kultura jako praxis, tłum. Jacek Konieczny,WydawnictwoNaukowe PWN, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, 2012b, Straty uboczne. Nierowności społeczne w epoce globalizacji, tłum. Justyn Hunia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow.
• Bauman Zygmunt, 2012c, To nie jest dziennik, tłum. Maria Zawadzka, Wydawnictwo Literackie, Krakow.
• Bauman Zygmunt, Tester Keith, 2003, O pożytkach z wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem, tłum. Ewa Krasińska, Sic!, Warszawa.
• Bauman Zygmunt, Wiatr Jerzy, 1953, O roli mas w historii, „Myśl Filozoficzna”, nr 3.
• Bauman Zygmunt, Kubicki Roman, Zeidler-Janiszewska Anna, 2009, Życie w kontekstach. Rozmowyo tym, co za nami i o tym, co przed nami, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
• Beck Ulrich, 2009, Społeczeństwo ryzyka: w drodze do innej nowoczesności, tłum. Stanisław Cieśla, Scholar, Warszawa.
• Berlin Izajasz, 2004, Pokrzywione drzewo człowieczeństwa, tłum. Magda Pietrzak-Merta, Maciej Tański, Proszyński i S-ka, Warszawa.
• Blackshaw Tony, 2005, Zygmunt Bauman, Routledge, Londyn-New York.
• Blackshaw Tony, 2006, Too Good for Sociology, „Polish Sociological Review”, nr 3, s. 293-306.
• Bloch Ernst, 1982, Rzeczywistość antycypowana, czyli jak przebiega i co osiąga myślenie utopijne, tłum. Anna Czajka„ „Studia Filozoficzne”, nr 7-8.
• Bloch Ernst, 1995, The Principle of Hope, MIT Press, Cambridge, Mass.
• Bloch Ernst, 2000, The Spirit of Utopia, Stanford University Press, Stanford.
• Bryant Tony, 2010, Płynna nowoczesność 2.0, tłum. Małgorzata Krokowska, w: Zrozumieć nowoczesność. Księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, Andrzej Chrzanowski, Wiesław Godzic, Anna Zeidler- -Janiszewska (red.), Wydawnictwo Officyna, Warszawa.
• Brzeziński Dariusz, 2008, Dwie dekady etyki ponowoczesnej. Analiza krytyki i ewolucji refleksji etycznejZygmunta Baumana, „Studia Socjologiczne”, nr 3.
• Bunting Madeleine, 2003, Świat ludzi wykluczonych, „Forum”, nr 22.
• Burawoy Michael, 2010, O socjologię publiczną. Przemowienie prezydenckie z roku 2004, tłum. Agata Dziuban, w: Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Wybor tekstow, Aleksander Manterys, Janusz Mucha (red.), Nomos, Krakow.
• Davis Mark, 2008, Freedom and Consumerism: A Critique of Zygmunt Bauman’s Sociology, Ashgate, Aldershot. Davis Marks, 2010, Bauman’s Compass: Towards a Sociology of Hope, „Compass. Direction for the Democratic Left: Think Pieces”, nr 67 (http://clients.squareeye.net/uploads/compass/documents/Baumans%20Compass%20Thinkpiece%2068_1.pdf).
• Elliott Anthony, 2011, Wspołczesna teoria społeczna. Wprowadzenie, tłum. Paweł Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Featherstone Mark, 2010, Event Horizon: Utopia-Dystopia in Bauman’s Thought, w: Mark Davis, Keith Tester (red), Bauman’s Challenge. Sociological Issues for the 21st Century, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
• Geertz Clifford, 1996, O gatunkach zmąconych (Nowe konfiguracje myśli społecznej), tłum. Zbigniew Pucek, w: Postmodernizm. Antologia przekładow, Ryszard Nycz (red.), Baran i Suszczyński, Krakow.
• Goźliński Paweł, 2011, Laboratorium kultury, w: Zygmunt Bauman, Kultura w płynnej nowoczesności, Narodowy Instytut Audiowizualny, Warszawa.
• Gramsci Antonio, 1991, Zeszyty filozoficzne, tłum. Barbara Sieroszewska, Joanna Szymanowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Harvey David, 2000, Spaces of Hope, University of California Press, Berkeley-Los Angeles.
• Hviid Jacobsen Michael, 2007, Solid Modernity, Liquid Utopia - Liquid Modernity, Solid Utopia: UbiquitousUtopianism as a Trademark of the Work of Zygmunt Bauman w: Anthony Elliott (red.), TheContemporary Bauman, Routledge, London-New York.
• Hviid Jacobsen Michael, Marshman Sophia, 2006, Metaphorically Speaking - Metaphors as Methodologicaland Moral Signifiers of the Sociology of Zygmunt Bauman, „Polish Sociological Review”, nr 3 (155).
• Hviid Jacobsen Michael, Marshman Sophia, 2008, Bauman on Metaphors-A Harbinger of HumanisticHybrid Sociology, w: The Sociology of Zygmunt Bauman. Challenges and Critique, Michael Hviid Jacobsen, Poul Poder (red.), Ashgate, Aldershot.
• Hviid Jacobsen Michael, Marshman Sophia, Tester Keith, 2007, Bauman Beyond Postmodernity: CriticalAppraisals, Conversations and Annoted Bibliography 1989-2005, Aalborg University Press, Aalborg.
• Hviid Jacobsen, Tester Keith, 2006, Editors’ Introduction: Being a Sociologist, „Polish Sciological Review”, nr 3 (155).
• Jacobson Roman, 1989, W poszukiwaniu istoty języka. Wybor pism, PIW, Warszawa.
• Jacoby Russel, 1999, The End of Utopia: Politics and Culture in an Age of Apathy, Basic Books, New York.
• Jacoby Russel, 2005, Picture Imperfect: Utopian Thought for an Anti-Utopian Age, Columbia University Press, New York.
• Jameson Frederic, 2011, Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, tłum. Maciej Płaza, Małgorzata Frankiewicz, Andrzej Miszk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakow.
• Kant Immanuel, 1992, O wiecznym pokoju, tłum. Feliks Przybylak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Kempny Marian, 2005, O ciągłości w Zygmunta Baumana refleksji nad kulturą, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.
• Kilminster Richard, Varcoe Ian (red.), 1995, Culture, Modernity and Revolution. Essays in Honour ofZygmunt Bauman, Routledge, London.
• Koselleck Reinhard, 2001, Semantyka historyczna, tłum. Wojciech Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Kraśko Nina, 1995, O socjologii zaangażowanej Zygmunta Baumana, w: Powroty i kontynuacje. ZygmuntowiBaumanowi w darze, wybor i opracowanie Elżbieta Tarkowska, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Kundera Milan, 2004, Sztuka powieści, tłum. Marek Bieńczyk, PIW, Warszawa.
• Levitas Ruth, 1990, The Concept of Utopia, Philip Allan, Hertfordshire. Mills C. Wright, 2007, Wyobraźnia socjologiczna, tłum. Marta Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Marciniak Mateusz, 2011, Orientacje konsumpcyjne młodzieży akademickiej. Perspektywa Baumanowska, Impuls, Krakow.
• Morawski Stefan, 1998, Bauman’s Ways of Seeing the World, „Theory, Culture & Society”, t. 15, s. 29-38.
• Mucha Janusz, 1986, Socjologia jako krytyka społeczna. Orientacja radykalna i krytyczna we wspołczesnejsocjologii, PWN, Warszawa.
• Nijhoff Peter, 1998, The Right to Inconsistency, „Theory, Culture & Society”, t. 15, s. 87-112.
• Poder Poul, 2007, Relatively Liquid Interpersonal Relationships in FlexibleWork Life, w: The ContemporaryBauman, Anthony Elliott (red.), Routledge, London-New York.
• Popper Karl R., 2006, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, tłum. Halina Krahelska iWitold Jedlicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Ray Larry, 2007, From Postmodernity to Liquid Modernity. What’s in a Metaphor?, w: The ContemporaryBauman, Anthony Elliott (red.), Routledge, London-New York.
• Sargent Lyman Tower, 2005, A Necessity of Utopian Thinking: A Cross-National Perspective. w: ThinkingUtopia. Steps into Other Worlds, Jorn Rusen, Michael Fehr, Thomas W. Rieger (red.), Berghahn Books, Oxford-New York.
• Smith Dennis, 1998, How to Be a Successful Outsider, „Theory, Culture & Society”, t. 15, s. 39-45.
• Smith Dennis, 1999, Zygmunt Bauman. Prophet of Postmodernity, Polity Press, Cambridge.
• Smith Dennis, 2010, Zygmunt Bauman. Strategiczne zerwanie i hermeneutyka socjologiczna, tłum. Katarzyna Pabijanek, w: Zrozumieć nowoczesność. Księga jubileuszowa Zygmunta Baumana Andrzej Chrzanowski,Wiesław Godzic, Anna Zeidler-Janiszewska (red.),WydawnictwoOfficyna,Warszawa.
• Tarkowska Elżbieta, 2010, Homo sacer Zygmunta Baumana, w: Zrozumieć nowoczesność. Księga jubileuszowaZygmunta Baumana, Andrzej Chrzanowski, Wiesław Godzic, Anna Zeidler-Janiszewska (red.), Wydawnictwo Officyna, Warszawa.
• Tester Keith, 2004, The Social Though of Zygmunt Bauman, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
• Talmon Jacob, 1970, The Origins of Totalitarian Democracy, Norton, New York.
• Venclova Tomas, 2001, Rozmowa w zimie, Fundacja Zeszytow Literackich, Warszawa.
• Wiatr Jerzy J., 2010, Zygmunt Bauman i początki socjologii polityki w Polsce powojennej, w: Zrozumiećnowoczesność. Księga jubileuszowa Zygmunta Baumana, Andrzej Chrzanowski, Wiesław Godzic, Anna Zeidler-Janiszewska (red.), Wydawnictwo Officyna, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.2478/kultura-2013-0018