On Both Sides of the Middle Reaches of the Nemunas River. A New Approach to Old Problems

• Authors: Audronė Bliujienė

Title variants

PL

Po obu stronach środkowego Niemna. Nowe spojrzenie na dawne problemy

• Languages of publication: EN

Abstracts

PL

Rozwój i zmiany kulturowe, które zachodziły po obu stronach środkowego biegu Niemna, na terenach znanych jako Litwa Zaniemieńska (lit. Užnemunė) oraz Litwa Południowo-Wschodnia, są w dalszym ciągu słabo poznane (Ryc. 1–3). W niniejszym artykule omawiam przemiany kulturowe tego regionu między końcem I a przełomem VI i VII wieku n.e., opierając się na analizie obrządku pogrzebowego i zabytków pochodzących ze stanowisk sepulkralnych. W litewskiej historiografii archeologicznej, w której przeplatają się dane historyczne, lingwistyczne i archeologiczne, kwestia genezy i rozwój kulturowego regionu Litwy Zaniemieńskiej i Litwy Południowo--Wschodniej jest dość złożona. Autorzy piszący o Litwie Zaniemieńskiej zazwyczaj uznają ten obszar za zamieszkany przez społeczności praktykujące zróżnicowane zwyczaje pogrzebowe, które to ludy później weszły w skład plemion kultury sudowskiej – Sudowów vel Jaćwięgów. Dyskusyjna jest jednak kwestia spójności kulturowej terenów południowo-wschodniej i wschodniej Litwy, a zwłaszcza pytanie, czy kurhany z południowo-wschodniej Litwy, z kopcami kamiennymi, oraz wschodniolitewskie kurhany z kopcami otaczanymi przez wieńce kamienne, są zespołami kulturowo odmiennymi (Ryc. 3). W historiografii litewskiej dominuje pogląd, zgodnie z którym obie te grupy tworzą spójną całość. Kurhany z nasypami oraz konstrukcjami grobowymi, do których budowy używano kamieni, spotykane są po obu stronach środkowego biegu Niemna, stanowiąc miejsca grzebalne typowe dla okresu późnorzymskiego i okresu wędrówek ludów (Ryc. 6–8). Kamienne kurhany i groby rozpowszechnione są w różnych częściach wysoczyzn nadbałtyckich – w Litwie Zaniemieńskiej i Litwie Południowo-Wschodniej tworzą one trzy główne grupy: północną (grupa 1), południowo-wschodnią (grupa 2) i południowo-zachodnią (grupa 3). Cmentarzyska grupy północnej zajmują teren Wzniesień Dzukijskich. Na północy kurhany z południowo-wschodniej i wschodniej Litwy rozdzielone są niewielką strefą niezasiedloną (Ryc. 2, 3). Zespół kurhanów z południowo-wschodniej Litwy (grupa II) skupia się na równinie w rejonie Ejszyszek (lit. Eišiškės), pomiędzy rzekami Ūla i Verseka. Kilka cmentarzysk, które mogłyby należeć do tej grupy, znanych jest z północno-zachodniej Białorusi (Rys. 2:2). Stanowiska grupy północnej (1) i południowo-wschodniej (2) tworzą małe, wyraźnie widoczne zgrupowania (Ryc. 4). Grupa 3, południowo-zachodnia, obejmuje duże terytorium na Litwie Zaniemeńskiej, a jej cmentarzyska są rozproszone pomiędzy Szeszupą a środkowym biegiem Niemna. Północny skraj tego obszaru, na granicy Równiny Środkowolitewskiej i rozległych lasów w rejonie dzisiejszej Kozłowej Rudy (lit. Kazlų Rūda), pozostawał jednak niezasiedlony praktycznie aż do połowy XIII wieku. Na terenach rozciągających się po obu stronach środkowego biegu Niemna w okresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów w obrządku pogrzebowym dominowała inhumacja. Groby ciałopalne, popielnicowe i bezpopielnicowe, na Litwie Zaniemeńskiej mogą być datowane na II i początki III wieku (fazy B2–C1a). Na południowo- -wschodniej Litwie pierwsze ciałopalne groby jamowe pojawiają się w fazie C1b, natomiast liczba grobów ciałopalnych zwiększa się w fazie C2. Większość tych pochówków była jednak niewyposażona, dlatego trudno ustalić ich datowanie. Na południowo-wschodniej Litwie ciałopalenia zsypywano do różnej wielkości jam, wkopywanych bądź to pod podstawą kurhanu, bądź w jego nasyp. Groby były często otaczane kamiennymi wieńcami, kamieni używano też do budowy samych grobów. Większość grobów ciałopalnych z południowo-wschodniej Litwy nie zawierała żadnego wyposażenia. Od końca okresu wczesnorzymskiego, a zwłaszcza fazy przejściowej do okresu późnorzymskiego (faza B2/C1), oraz w okresie wędrówek ludów, wyrazistą cechą obrządku pogrzebowego ludów bałtyjskich są groby ludzkie z końmi lub pochówki końskie nie związane z żadnym konkretnym pochówkiem ludzkim. Pojedyncze groby koni, które są powszechne w kulturze bogaczewskiej, zarejestrowano na cmentarzyskach w Liepynai i Stanaičiai na Litwie Zaniemeńskiej. W południowo-wschodniej Litwie grób człowieka i konia odkryto na kurhanowej nekropoli w Moša-Naujasodai (Ryc. 12). Wspólne dla kultur bogaczewskiej i sudowskiej są brązowe ozdoby – naszyjniki z trąbkowatymi zakończeniami i łyżeczkowatymi zapięciami, tzw. zapinki oczkowate (typu Almgren 60–61), podkowiaste zapinki emaliowane, kuszowate zapinki różnych typów, zawieszki ósemkowate i w kształcie szprychowego koła, szpile typu Beckmann A, B, H, L i typu Szwajcaria oraz bransolety mankietowe (Ryc. 9, 11, 15, 16). Podstaw dla atrybucji kulturowej materiałów z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów oraz rozpoznania kontaktów, jakie utrzymywała ludność zamieszkująca Litwę Zaniemeńską i Litwę Południowo-Wschodnią dostarczają znaleziska masowe, a mianowicie ceramika. Bliskie podobieństwo ceramiki z Litwy Zaniemeńskiej do ceramiki kultur wyraźnie świadczy o wspólnocie kulturowej tych obszarów (Ryc. 5, 13, 17–20). W Litwie Południowo-Wschodniej można wyróżnić północne (grupa 1) i południowo-wschodnie (grupa 2) skupienie stanowisk z kurhanami kamiennymi, natomiast w Litwie Zaniemeńskiej południowo-zachodnie (grupa 3) skupienie stanowisk sepulkralnych. Konstrukcje grobowe, obrządek pogrzebowy oraz materiały zabytkowe z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów pozwalają uznać je za peryferia grup suwalskiej, a częściowo gołdapskiej i augustowskiej, kultury sudowskiej, bądź przyjąć, że stanowią one odrębne grupy tej kultury.

Keywords

EN

archaeology (Nemunas river); Roman and the Migration Periods

PL

archeologia środkowego Niemna; okres wpływów rzymskich; okres wędrówek ludów

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2016
• Volume: LXVII
• Issue: 67
• Pages: 3-35

Dates

published

2016-12-31

Contributors

author

Audronė Bliujienė

• Klaipėdos universiteto Baltijos regiono istorijos ir archeologijos institutas Herkaus Manto g. 84 LT-92294, Klaipėda

References

• Abaravičius, G., Archeologinių tyrinėjimų Skersabalių pilkapyne (Trakų raj.) 1991 m. ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 1816, 1991.
• Abaravičius, G., Mošos (Naujasodų) pilkapyno (AR–1662) (Trakų raj., Aukštadvario apyl.) archeologinių tyrimų ataskaita, 1994, LTH, corpus 1, file no. 2123, 1995.
• Abaravičius, G., Mošos (Naujasodų) pilkapynas (AR–1662) Trakų rajone, Aukštadvario apylinkėje ataskaita 1995, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 2339, 1996.
• Abaravičius, G., Mošos (Naujasodų) pilkapyno kasinėjimai 1994 metais, Archeologiniai tyrinėjimai 1994 ir 1995 metais, Vilnius, 1996, p. 77–78.
• Andrašiūnaitė, D., Mustenių-Baubonių pilkapiai, Trakų raj. 1970 m. tyrinėjimų ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, file 1, no. 310, 1970.
• Almgren, O., Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Stockholm1, 1897.
• Alseikaitė-Gimbutienė, M., Die Bestattung in Litauen in der vorgeschichtlichen Zeit: Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades einer Hohen Philosophischen Fakultät der Eberhard-Karls-Universität zu Tübingen, Tübingen, 1946.
• Antoniewicz, J,.Wyniki dotychczasowych badań starożytnego osadnictwa jaćwieskiego w dorzeczu Czarnej Hańczy, Wiadomości Archeologiczne XXV/1–2, 1958, p. 1–21.
• Antoniewicz, W., Wykopaliska z kurhanu późno-rzymskiego we wsi Urdomin, w pow. Kalwaryjskim, PArch. I/3–4 (1919), p. 141– 142.
• Antoniewicz, W., Czasy przedhistoryczne i wczesnodziejowe Ziemi Wileńskiej, [in:] Wilno i Ziemia Wileńska. Zarys monograficzny, vol. I, Wilno, 1930, 1920, p. 103–123.
• Astrauskas, A., Pogrebalnyje pamâtniki âtvâžskoi zemli, [in:] V. Žulkus (ed.), Vakarų baltų archeologija ir istorija, Vilnius, 1989, p. 70–77.
• Astrauskas, A.,Vidurio Lietuvos gyventojų kutūrinės orientacijos kaita SGA–VIGA, [in:] A. Astrauskas & M. Bertašius (eds.), Vidurio Lietuvoss archeologija. Etnukutūriniai ryšiai, Vilnius, 1996, p. 4–8.
• Astrauskas, A.,Marvelės bendruomenė (II a. pabaiga – V a.), unpublished PhD thesis, Humanities, History (05 H), Vilnius, Lithuanian National Library, Archive, corpus 132, file no. 736, 1998.
• Beckmann, B., Die baltischen Metallnadeln der römischen Kaiserzeit, Saalburg Jahrbuch XXVI, 1969, p. 107–119.
• Belâvec, V. G. , K izučeniû pamâtnikov vel'barskoj kul'tury v Belarusi, [in:] M. Fudziński & H. Paner (eds.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, p. 293–344.
• Banytė-Rowell, R., Romėnų įtakos laikai ir baltų kultūrų klestėjimo laikotarpis, [in:] G. Zabiela (ed.), Lietuvos istorija. Geležies amžius, vol. II, Vilnius, 2007, p. 27–172.
• Baubonis, Z., Fediajevas, O., Merkevičius, A., Zubrių neįtvirtinta gyvenvietė, Archeologiniai tyrinėjimai 2011 metais, Vilnius, 2012, p. 59–74.
• Baubonis, Z., Fediajevas, O., Merkevičius, A., Zubrių neįtvirtintos gyvenvietės tyrimai, Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje 2012 metais, Vilnius, 2013, p. 52–60.
• Baubonis, Z., Zabiela, G., Lietuvos piliakalniai. Atlasas, vol. I–III, Vilnius, 2005.
• Bertašius, M., Marvelė. Ein Gräberfeld Mittellitauens. Vidurio Lietuvos aukštaičių II–XII a. kapinynas, vol. I, Kaunas, 2005.
• Bertašius, M., Uwagi na temat kontaktów ludności kultury bogaczewskiej i mieszkańców środkowej Litwy na podstawie materiałów z cmentarzyska w Marvelė, [in:] A. Bitner-Wróblewska (ed.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 2007, p. 252–260.
• Bitner-Wróblewska, A., The Southeastern Baltic Zone and Scandinavia in the Early Migration Period, Barbaricum 2, Warszawa, 1992, p. 245–277.
• Bitner-Wróblewska, A., Z badań nad ceramiką zachodniobałtyjską w okresie wędrówek ludów. Problem tzw. kultury sudowskiej, Barbaricum 3, Warszawa, 1994, p. 219–241.
• Bitner-Wróblewska, A., From Samland to Rogaland. East-West connections in the Baltic basin during the Early Migration Period, Warszawa, 2001.
• Bitner-Wróblewska, A., Bitner-Wróblewska, A., „pacyfiści”. Wpływ Gotów na obrządek pogrzebowy mieszkańców Suwalszczyzny w okresie wędrówek ludów?, [in:] P. Łuczkiewicz et alii (eds.), Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Monumenta Studia Gothica IV, Lublin, 2005, p. 33–42.
• Bitner-Wróblewska, A., Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa, 2007.
• Bitner-Wróblewska, A., North-eastern Poland in first centuries AD – a world apart, [in:] U. Lund Hansen & A. Bitner- Wróblewska (eds.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005–2008, Nordiske Fortidsminder C7, København-Warszawa, 2010, p. 141–184.
• Bitner-Wróblewska, A., Engel, M., Sobczak, C., Jaćwingowie. Zapomniani wojownicy / Yatvings. The Forgotten Warriors, Warszawa, 2015.
• Blankenfeldt, R., Die persönlichen Ausrüstungen, Das Thorsberger Moor 2, Schleswig, 2015.
• Bliujienė, A., Alinkos (Raistinės) pilkapiai, Lietuvos archeologija 8, 1992, p. 105–127.
• Bliujienė, A., Lokalių Europos puošybos stilių įtaka I tūkstantmečio vidurio baltų genčių ornamentikai, [in:] V. Kazakevičius et alii (eds.), Iš baltų kultūros istorijos. Skiriama Adolfo Tautavičiaus 75-mečiui, Vilnius, 2000, p. 99–112.
• Bliujienė, A., Watershed between Eastern and Western Lithuania during the Early and Late Migration Period, Archaeologia Lituana 6, 2006, p. 123–143.
• Bliujienė, A., The Bog Offerings of the Balts: ‘I Give in Oder to Get Back’, [in:] A. Girininkas (ed.), Underwater Archaeology in the Baltic Region. Dedicated to the 65th Birthday of Prof Habil. Dr Vladas Žulkus, Archaeologia Baltica 14, 2010, p. 136–165.
• Bliujienė, A., Romėniškasis ir tautų kraustymosi laikotarpiai, Lietuvos archeologija III, 2013, Klaipėda.
• Bliujienė, A., Armed People of Eastern and South-Eastern Lithuania in the Geocultural Contexts of the Migration Period, [in:] Societies of the Past: Approaches to Landscape, Burial Customs and Grave Goods, Archaeologia Baltica 19, 2013, p. 145–166.
• Bliujienė, A., South Lithuanian barrows, [in:] G. Zabiela, Z. Baubonis, E. Marcinkevičiūtė (eds.), A Hundred Years of Archaeological Discoveries in Lithuania, Vilnius, 2016, p. 208–225.
• Bliujienė, A., Butkus, D., rmed Men and their Riding Horses as a Reflection of Warrior Hierarchy in Western Lithuania during the Roman Iron Age, [in:] A. Bliujienė (ed.), Weapons, Weaponry and Man: In Memoriam Vytautas Kazakevičius, Archaeologia Baltica 8, 2007, p. 95–116.
• Bliujus, A., Eitulionių pilkapyno, Trakų raj., 1978 m. tyrinėjimų ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 615, 1979.
• Bliujus, A., Eitulionių pilkapyno, Trakų raj., 1979 m. tyrinėjimų ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 689, 1980.
• Bliujus, A., Eitulionių pilkapyno, Trakų raj., 1980 m. tyrinėjimų ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 797, 1981.
• Bliujus, A., Eitulionių pilkapyno, Trakų raj., 1981 m. tyrinėjimų ataskaita, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, corpus 1, file no. 935, 1982.
• Bliujus, A., Eitulionių pilkapynas, Muziejai ir paminklai 5, 1983, p. 31–40.
• Budzinskij, A., Arheologičeskìâ rozyskanìâ v Suvalkskoj gubernìi, [in:] Pamâtnaâ knižka Suvalkskoj gubernii na 1877 god, Suvalki, 1877, p. III.21–24.
• Butėnas, E., Maisiejūnų pilkapyno tyrinėjimai, Lietuvos archeologija 15, 1998, p. 163–184.
• Cieśliński, A., Kopce kultury wielbarskiej z Mazowsza i Podlasia a tzw. typ rostołcki – próba nowego spojrzenia na związki cmentarzysk kurhanowych z północnej i wschodniej Polski, Wiadomości Archeologiczne LXV, 2014, p. 45–93.
• Ducmane, K., Ozoliņa, A., Latvija Eiropā: monētu depozīti 1. – 20. gadsimtā, Latvijas nacionālā vēstures muzeja raksti 16, 2009, Rīga.
• Dusburgietis, P., Prūsijos žemės kronika / Petri de Dusburg, Chronica Terrae Prussiae, Lituanistinė biblioteka 23, 1985, Vilnius.
• Engel, C., Die kaiserzeitlichen Kulturgruppen zwischen Weichsel und Finnischen Meerbusen und ihr Verhältnis zueinander, Prussia 30/I, 1933, p. 261–286.
• Engel, M., Suwałki Region after the Prudziszki Phase. An Attempt to Define the Horizon Dated to the 7th–8th AD, [in:] M. Bertašius (ed.), Transformatio Mundi. The Transition from the Late Migration Period to the Early Viking Age in the East Baltic, Kaunas, 2006, p. 173–182.
• Engel, M., Iwanicki, P., Rzeszotarska- Nowakiewicz, A., Sudovia in qua Sudovitae. Nowa hipoteza na temat genezy kultury sudowskiej, Światowit VI (XLVII), fasc. B, 2006, p. 23–33.
• Grižas, G., Zapsės kapinyno tyrinėjimai, Archeologiniai tyrinėjimai 1996 ir 1997 metais, Vilnius, 1998, p. 195–197.
• Grižas, G., Bitner-Wróblewska, A., Ceramika kultury bogaczewskiej z południowej Litwy, [in:] A. Bitner-Wróblewska (ed.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa 2007, Warszawa, 2007, p. 261–278.
• Henriksen, M. B., Gold deposits in the Late and Migration Period landscape – case study from the island of Funen (Fyn), Denmark, [in:] U. Lund Hansen & A. Bitner-Wróblewska (eds.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005–2008, Nordiske Fortidsminder C7, København-Warszawa, 2010, p. 389–184.
• Ibsen, T., Skvorzov, K. N., Das Gräberfeld von Berezovka/Groß Ottenhagen – Ein wiederentdeckter Bestattungsplatz des 1. Jahrtausends n. Chr. im Kaliningrader Gebiet, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 85 (2004), 2004, p. 379–452.
• Ilkjær, J., Illerup Ådal 4. Die Gürtel. Bestandteile und Zubehör. Tafelband, Jutland Archaeological Society Publications XXV:4, Moesgård, 1993.
• Ilkjær, J., Illerup Ådal. Czarodziejskie zwierciadło archeologii (translated by A. Kokowski), Warszawa, 2007.
• Iwanicki, P., Wschodnia strefa kultury bogaczewskiej, [in:] A. Bitner- Wróblewska (ed.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 2007, p. 139–166. Jankevičienė, A. , Počkaluvkos pilkapiai, Lietuvos TSR mokslų akademijos darbai A 2(5), 1958, p. 37–50.
• Jaskanis, D., Jaskanis, J., Sudauisches Siedlungskomplex aus der Spätrömischen Periode und Völkerwanderungszeit in Osowa, Kreis Suwałki, [in:] J. Antoniewicz, J. Jaskanis & R. Odoj (eds.), Archaeological Research on North-Eastern Poland and East Europe, Acta Baltico-Slavica IV, 1966, p. 109–150.
• Jaskanis, J., Human Burials with Horses in Prussia and Sudovia in the First Millennium of our Era, [in:] J. Antoniewicz, J. Jaskanis & R. Odoj (eds.), Archaeological Research on North-Eastern Poland and East Europe, Acta Baltico-Slavica IV, 1966, p. 29–65.
• Jaskanis, J., Obrządek pogrzebowy zachodnich Bałtów u schyłku starożytności (I–V w.n.e.), Biblioteka Archeologiczna 23, Wrocław, 1974.
• Jaskanis, J., Szwajcaria. Cmentarzysko bałtyjskie kultury sudowskiej w północno-wschodniej Polsce, Warszawa, 2013.
• Juga-Szymańska, A., Kontakty Pojezierza Mazurskiego ze wschodnią strefą Bałtyku w okresie wpływów rzymskich na przykładzie szpil, Seminarium Bałtyjskie III, Warszawa, 2014.
• Kaczyński, M., Materiały z cmentarzyska kurhanowego badanego w 1934 r. w miejscowości Mieżany, pow. Święciany na Wileńszczyźnie (LSRR), Wiadomości Archeologiczne XXIX/2, 1963, p. 119–137.
• Kaczyński, M., Problem zróżnicowania wewnętrznego kultury sudowskiej w późnym podokresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów, [in:] K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 20–22 września 1972 roku w Nowej Hucie i Krakowie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCCXXII = Prace Archeologiczne 22, Warszawa-Kraków, 1976, p. 253–286.
• Karczewska, M., Karczewski, M., Gręzak, A., The Role of Horse Burials in the Bogaczewo Culture. Key Studies of Paprotki Kolonia Site 1 Cemetery, Northeast Poland, [in:] A. Bliujienė (ed.), The Horse and Man in European Antiquity (Worldview, Burial Rites, and Military and Everyday Life), Archaeologia Baltica 11, 2009, p. 56–88.
• Kavoliutė, F., Lietuvos gamtinis pamatas I dalis. Gelmės ir paviršius, Vilnius (textbook, University of Vilnius, Faculty of Natural Sciences, Chair of Geography and Landscape), 2012.
• Kazakevičius, V., Dėl E tipo ietigalių ornamentuotomis įmovomis chronologijos ir kilmės, Archaeologia Lituana 1, 1999, p. 179–196.
• Kazakevičius, V., Kalniškių V–VI a. kapinyno keramika, Lietuvos archeologija 26, 2004, p. 9–28.
• Kliaugaitė, V., Puntuzių I pilkapių tyrinėjimai 1999 m., Archeologiniai tyrinėjimai 1998 ir 1999 metais. Vilnius, 2000, p. 181–182.
• Kontny, B., The lastest weapons in the Bogaczewo culture, [in:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et alii (eds.), The Turbulent Epoch. New Materials from the Late Roman Period and the Migration Period II, Monumenta Studia Gothica V, Lublin, 2008, p. 87–101.
• Kontny, B., New Traces in Old Barrow. A Reinterpretation of Particular Finds from Barrow 2 at Szwajcaria Cemetery (Sudovian Culture), [in:] Societies of the Past: Approaches to Landscape, Burial Customs and Grave Goods, Archaeologia Baltica 19, 2013, p. 132–143.
• Kontrimas, D., Mankūnų pilkapis, Archeologiniai tyrinėjimai 2013 metais, Vilnius, 2014, p. 131–134.
• Krukowski, S., Cmentarz ciałopalny bez popielnic w Wysokiem (pow. sejneński), Światowit XI, 1913, p. 1–13.
• Kulakov, V. I., The Amber Land in the Time of Roman Empire, B.A.R. Int. Series 1356, Oxford, 2005.
• Kulikauskas, P., Liepynų km. /Marijampolės raj./ priešistorinio kapinyno 1938 m. kasinėjimų dienoraštis, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, file 1, no. 782, 1938.
• Kulikauskas, P.,Naujas archeologijos paminklas Užnemunėje (V–VII amžių jotvingių senkapis Krikštonyse, Lazdijų raj.), Lietuvos TSR mokslų akademijos darbai A 1(6), 1959, p. 71–88.
• Kulikauskas, P.,Užnemunės piliakalniai, Vilnius, 1982.
• Kulikauskienė, R., Rimantienė, R., Lietuvių liaudies menas. Senovės lietuvių papuošalai, vol. I, Vilnius, 1958.
• Kurila, L., Socialinė organizacija Rytų Lietuvoje III–XII a. (Laidojimo paminklų duomenimis), PhD thesis, University of Vilnius, Humanities, History (05 H), Vilnius, 2009.
• Kurila, L., Senieji Rytų Lietuvos kapų plėšikai, Lietuvos archeologija 34, 2009, p. 43–58.
• Kurila, L., East Lithuanian Barrows – Burial in the Cradle of Lithuanian Tribes, [in:] G. Zabiela, Z. Baubonis & E. Marcinkevičiūtė (eds.), A Hundred Years of Archaeological Discoveries in Lithuania, Vilnius, 2016, p. 192–207.
• Lau, N., Pilgramsdorf/Pielgrzymowo. Ein Fundplatz der römischen Kaiserzeit in Nordmasowien. Eine Studie zu Archivalien, Grabsitten und Fundbestand, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 11, Neumünster, 2012.
• Lietuvos TSR atlasas, Lietuvos TSR archeologijos atlasas, vol. III, Vilnius, 1978.
• Luchtanas, A., K voprosu ob izčeznovenii kul'tury štrihovanoj keramiki v bassejne Neris (gorodiŝa i seliŝa v Kârnave), Archaeologia Lituana 2, 2001, p. 22–28.
• Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986), 1987.
• Madyda-Legutko, R., Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków, 2011.
• Medvedev, A. M., Verhnee Poneman'e v železnom veke i rannem srednevekov'e, Minsk, 2011.
• Merkevičius, A., Stanaičių kapinyno tyrinėjimai, Archeologiniai tyrinėjimai 1988 ir 1989 metais, Vilnius, 1990, p. 83–85. Michelbertas, M., Senasis geležies amžius Lietuvoje I–IV amžius, Vilnius, 1986.
• Michelbertas, M., Pažarsčio pilkapiai, Istorija. Lietuvos aukštųjų mokyklų mokslo darbai 30, 1989, p. 3–23.
• Michelbertas, M., Radiniai iš Bakšių (Alytaus rajonas) laidojimo paminklo, [in:] A. Luchtanas & L. Tamulynas (eds.), Lietuvos archeologijos šaltiniai Sankt Peterburge, Vilnius, 2011, p. 67–86.
• Navickaitė, O., Lavariškių km. Krištapiškio apyl. Jaunosios Gvardijos kol. Jezno raj. Tyrinėjimų dienoraštis, Lietuvos istorijos instituto rankraštynas / Archiwum Instytutu Historii Litwy, Wilno, file 1, no. 52, 1955.
• Nowakowski, W., Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4, Warszawa, 1995.
• Nowakowski, W., Retrospekcja w archeologii: Galindai/Galinditae oraz Soudinoi/Sudavitae w świetle źródeł historycznych i znalezisk archeologicznych, [in:] W. Wróblewski (ed.), Stu- dia Galindzkie, tom I, Warszawa, 2003, p. 7–12.
• Nowakowski, W., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i z okresu wędrówek ludów w Muntowie, pow. mrągowski, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 7, Warszawa, 2004, p. 191– 247.
• Nowakowski, W., Zmierzch dawnych czasów, czy świt nowej epoki? Południowa rubież osadnictwa zachodniobałtyjskiego w VI–VII wieku, [in:] W. Chudziak & S. Moździoch (eds.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa 2006, 2006, p. 273–283.
• Nowakowski, W., Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy chronologiczno-kulturowej (Warszawa 1983), [in:] A. Bitner-Wróblewska (ed.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa (CD), 2007.
• Nowakowski, W., Horse Burials in Roman Period Cemeteries of the Bogaczewo Culture [Santrauka: Žirgų kapai romėniškojo laikotarpio Bogačevo kultūros kapinynuose], [in:] A. Bliujienė (ed.), The Horse and Man in European Antiquity. Worldview, Burial Rites and Military and Everyday Life, Archaeologia Baltica 11, 2009, p. 115–129.
• Nowakowski, W., Das »Doppelgrab« aus Płociczno bei Suwałki. Ein Erster Analyseversuch, Światowit NS VIII (XLIX), fasc. B (2009–2010), 2011, p. 101–118.
• Nowakowski, W., Kurhany Jaćwięgów – kilkadziesiąt lat naukowego mitu, Światowit NS IX (L), fasc. B, 2012, p. 181–192.
• Nowakowski, W., The roots of the Yotvingians – archaeological traces of a Baltic tribe in the north-eastern Poland, Archaeologia Polona 48 (2010), 2015, p. 21–36.
• Nowakiewicz, T., Rzeszotarska- Nowakiewicz, A., Lake Nidajno near Czaszkowo in Masuria: unique sacrificial site from the Late Antiquity, Warszawa, 2012.
• Okulicz, J., Sprawozdanie z badań prowadzonych w 1959 r. na osadzie i grodzisku w Osinkach, pow. Suwałki, Wiadomości Archeologiczne XXIX/2, 1963, p. 193–209.
• Oras, E., Ritual Wealth Deposits in Estonian Middle Iron Age Material, Estonian Journal of Archaeology 14.2, 2010, p. 123–142.
• Piątkowska-Małecka, J., Pochówki końskie na obszarze Polski północno-wschodniej, Światowit NS II (XLIII), fasc. B, 2000, p. 186–201.
• Piorun, P., Części rzędu końskiego w kulturze sudowskiej, unpublished BA thesis in the Institute of Archaeology, Jagiellonian University, Kraków, 2011.
• Puzinas, J., Naujausių proistorinių tyrinėjimų duomenys (1919–1938 metų Lietuvos proistorinių tyrinėjimų apžvalga), Kaunas, 1938.
• Puzinas, J., Sūduvių problema, [in:] A. Mažiulis (ed.), Rinktiniai raštai, vol. 1: Proistorė, Chicago, 1983, p. 460–495.
• Ragauskaitė, A., Kompleksinė kultūrinio regiono samprata, [in:] Regioniškumas ir tradicinė kultūra XVIII, Tautosakos darbai XLIII, 2012, p. 109–125.
• Reichert, H., Ptolemaeus, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 23, 2003, p. 567–597.
• Remecas, E., Mošos (Naujasodų) gyvenvietės žvalgomieji tyrinėjimai 1997 metais, Archeologiniai tyrinėjimai 1996 ir 1997 metais, Vilnius, 1998, p. 89–90.
• Rudnicki, M., Bemerkungen zur Entwicklung von Armbrustsprossenfibeln aus dem Territorium der Olsztyn-Gruppe. Erste Feststellungen, [in:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et alii (eds.), The Turbulent Epoch. New Materials from the Late Roman Period and the Migration Period II, Lublin, 2008, p. 291–302.
• Sadauskaitė, I., Seiliūnų ir Kairėnų kapinynų radiniai, Lietuvos TSR mokslų akademijos darbai A 1(6), 1959, p. 59–70. Sedov, V. V. , Kugany âtvâgov, SovArh. 1964/4, 1964, p. 36–51.
• Steponaitis, V., Pašekščių pilkapių (Molėtų raj.) 2002 metų archeologinių tyrinėjimų ataskaita, Kultūros paveldo centro archyvas / Archiwum dziedzictwa Kulturowego Wilno, corpus 39, file no. 1120, 2002.
• Svetikas, E., Dzirmiškių pilkapynas (1998 m. tyrinėjimai), Alytus, 1989.
• Szymański, P., Mikroregion osadniczy z okresu wpływów rzymskich w rejonie jeziora Salęt na Pojezierzu Mazurskim, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages X, Warszawa, 2005.
• Szymański, P., Dwie zapinki z dawnego Rothebude i z Czerwonego Dworu. Kontakty tzw. skupienia gołdaapskiego kułtury sudowskiej, [in:] W. Nowakowski & A. Szela (eds.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej, i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006, p. 369–380.
• Szymański, P., Ceramika z cmentarzysk skupienia gołdapskiego kultury sudowskiej. Wstęp do badań, [in:] M. Karczewska & M. Karczewski (eds.), Ceramika bałtyjska. Tradycje i wpływy. Materiały z konferencji, Białystok 21–23 września 2005 roku, Białystok, 2009, p. 71–95.
• Szymański, P., Z badań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym społeczności Mazur w późnej starożytności i u progu wczesnego średniowiecza, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 9, Warszawa, 2013.
• Szukiewicz, W., Kurhan ciałopalny przy wsi Wersoce w powiecie Lidzkim, gubenii Wileńskiej, Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne XI, 1910, p. (63)–(69).
• Šaknys, Ž., Etnografiniai regionai Lietuvoje: šiuolaikinio jaunimo požiūris, [in:] Regioniškumas ir tradicinė kultūra XVIII, Tautosakos darbai XLIII, 2012, p. 127–142.
• Šimėnas, V., Jotvingiai: seniausioji Seinų ir Punsko krašto praeitis, Liaudies kultūra 1997/3, 1997, p. 3–12.
• Tautavičius, A., Lietuvių ir jotvingių genčių gyventų plotų ribų klausimų, Lietuvos TSR mokslų akademijos darbai A 2(21), 1966, p. 161–182.
• Tautavičius, A., I–XIII a. laidojimo paminklai, [in:] A. Tautavičius (ed.), Lietuvos TSR archeologijos atlasas III, Vilnius, 1977, p. 5–18.
• Tautavičius, A., 3. Archeologinės kultūrinės sritys, [in:] Lietuvių etnogenezė, Vilnius, 1987, p. 129–143.
• Tautavičius, A., Jotvingiai, dainaviai, sūduviai, poleksėnai ir..., Lietuvos mokslas 2, vol. 1(2), Vilnius, 1994, p. 4–14.
• Tautavičius, A., Vidurinis geležies amžius Lietuvoje (V–IX a.), Vilnius, 1996.
• Tučas, R., Lietuvos teritorijos apgyvendinimo raida I–XIII a, PhD thesis, University of Vilnius, Natural Sciences, Geography (06 P), Vilnius, 2012.
• Vaitkevičius, V., Pilviškių (Vilniaus r.) pilkapyno 2000 m. tyrinėjimo ataskaita, Kultūros paveldo centro archyvas / Archiwum dziedzictwa Kulturowego Wilno, corpus 39, file no. 779, 2000.
• Vaitkevičius, V., Pakalnių pilkapiai (Vilniaus r.), Lietuvos archeologija 26, 2004, p. 47–72.
• Vaitkevičius, V., Interpreting the East Lithuanian Barrow Culture, [in:] V. Lang (ed.), Culture and Material Culture. Papers from the first seminar of the Baltic archaeologists (BASE), held at the University of Tartu, Estonia, October 17th–19th, 2003, Tartu-Riga-Vilnius, 2005, p. 71–86.
• Vaitkevičius, V., Vienos teorijos pėdsakais, arba mirusiųjų deginimo paprotys Rytų Lietuvoje, Lietuvos archeologija 27, 2005, p. 49–58.
• Vanagas, A., Panemunių dzūkų toponimijos svarbesnieji bruožai, [in:] A. Vyšniauskaitė (ed.), Panemunių dzūkai, Vilnius, 1970, p. 33–42.
• Vaškevičiūtė, I., Tautų kraustymosi ir baltų genčių sklaidos laikotarpis, [in:] G. Zabiela (ed.), Lietuvos istorija, vol. II: Geležies amžius, Vilnius, 2007, p. 173–297.
• Vengalis, R., Rytų Lietuvos gyvenvietės I–XII a., PhD thesis, Humanities, History (05 H), Vilnius, 2009.
• Volkaitė-Kulikauskienė, R., Migonių (Jiezno raj.) archeologiniai paminklai, [in:] Iš lietuvių kultūros istorijos, vol. I, Vilnius, 1958, p. 44–64.
• Wróblewski, W., Ziemie pruskie i jaćwieskie w okresie plemiennym VI/VII–XII/XIII wieku, [in:] W. Chudziak, S. Możdzioch (eds.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa, 2006, p. 285–309.
• Wróblewski, W., Nowakiewicz, T., Bogucki, M., Terra desolata. Wczesnośredniowieczna Galindia w świetle badań mikroregionu Jeziora Salęt, [in:] W. Wróblewski (ed.), Studia Galindzkie, tom I, Warszawa, 2003, p. 157– 180.
• Zabiela, G., Paverknių piliakalnio (Prienų raj.) 1994 metų tyrinėjimų ataskaita, Kultūros paveldo centro archyvas / Archiwum dziedzictwa Kulturowego Wilno, corpus 39, file no. 1261, 1995.
• Žulkus, V., Jarockis, R., Vikingų laikai ir ikivalstybinis laikotarpis, Lietuvos archeologija IV, Klaipėda, 2013.

Identifiers

DOI

10.36154/wa.67.2016.01