PL
Dwadzieścia lat przemian systemowych znalazło odbicie w rozległym dorobku analiz socjologicznych, który w ostatnich czasach stał się także przedmiotem autorefleksji w środowisku socjologów. Dyskusje i komentarze dotyczą stosunku socjologów do społeczeństwa. Poza odmiennymi podejściami teoretycznymi chodzi także o sposoby widzenia roli badacza społecznego, jego relacji wobec przedmiotu analiz i ocen temu towarzyszących. Te kwestie wpisują się w debatę publiczną nad kształtem nowej rzeczywistości i wynikami transformacji, bowiem obrazy, jakie wyłaniają się z interpretacji socjologów oddziaływają na opinię publiczną i znajdują wyraz w sporach ideologicznych i programach politycznych. Socjologiczny dyskurs o transformacji, wraz z autorefleksją badaczy społecznych nad pełnionymi przez nich rolami społecznymi, można więc potraktować jako głos w politycznej ze swej natury dyskusji nad kształtem rzeczywistości społecznej oraz perspektywami rozwoju Polski. Socjologowie uczestniczą w krytycznym przezwyciężaniu ideologicznych ograniczeń, charakteryzujących dotychczasowy język opisu zmiany systemowej. Zjawisko to wiąże się z uświadomieniem roli światopoglądów politycznych i ich uwarunkowań w dyskursie socjologicznym. Ta tendencja zdaje się narastać w ostatnich latach, prowadząc ku poszukiwaniu takich narzędzi naukowego opisu, które umożliwią postawienie i zinterpretowanie problemów, uznawanych w dyskusjach politycznych za istotne dla naszego regionu w obecnej, globalnej fazie przemian.
EN
Sociological analyses of Polish systemic transformation have changed during the last twenty years. There are various theoretical inspirations and interpretations. The differences also concern cognitive approaches and the roles of a social scientist in coping with this new challenge. These issues could be seen as a part of a public debate in Poland. Sociological interpretations of systemic change have been affecting public opinion and vice versa – have been influenced by ideological and political viewpoints. Recently sociological discourse about transformation has been accompanied by a growing stream of critical reflection. Polish social scientists have begun to reconstruct the most common cognitive approaches, which were the bases of interpretations. In the first years after the fall of communism, a simple model of imitative modernization was the most popular. During following years the criticism has increased. The technocratic and utopian point of view of many sociological analyses has been revealed. The critical sociology of transformation seems to be the new way of thinking. It is based on the concept of multiple modernities and the notion of a core-periphery division. The Polish systemic change is seen as a particular, history-based modernization of a relatively underdeveloped and backward peripheral society. At the same time sociologists are becoming more concerned about the conditions of constructing scientific knowledge in the situation of deep, radical social change. They are more interested in a constructivist approach and categories taken from contemporary sociology of science.