W poszukiwaniu najstarszych ikon prawosławia polskiego. Czyże

• Authors: Tomalska, Joanna

Title variants

PL

In Search of the Earliest Icons of Polish Orthodox Church. Czyże

PL

В поисках самых древних икон польской православной церкви Чижи

Abstracts

EN

Only very few icons from Podlasie have survived to our times. One of those rare 16th century relics is the right wing of the Tsar iconostas that miraculously survived the Orthodox church’s fire in Czyże. Formal features of the work such as figures’ proportions, schematic convention and far reaching simplifications, e.g. in the part of symbolic architecture in figures’ background, postures and gestures of two Evangelists and Archangel Gabriel and in the layout of Apostles gowns prove that the work was created in a country workshop. The article attempts to trace the original work and establish a group of its creators. In the middle of the 16th century, Atanazy, a disciple of Abbot Jonah who escaped from Grodno Monastery, as well as Hryn Ivanovych, who was helping a famous printer Ivan Fyodorov, could operate in this territory. Moreover, we cannot exclude a possibility that an assistant of one of Serbian masters working in the Supraśl Monastery was not active here too.

RU

Иконы на территории Подлясья сохранились до наших времен в небольшом количестве. Одним из немногих памятников старины, датированных XVI веком, является чудом сохранившееся после пожара церкви в Чижах правое крыло царских ворот иконостаса. Формальные черты произведения: пропорции изображения, схематичность и далеко идущие упрощения, например, в партии символической архитектуры на фоне изображения, позах, жестах двух евангелистов и архангела Гавриила, а также линии апостольского одеяния, свидетельствуют о том, что произведение было написано в провинциональной мастерской. В тексте статьи содержится просьба о поиске прототипа и определении круга, в котором появилось творение. В середине XVI века на әтой территории мог работать беглец из монастыря в Гродно, ученик аббата Енаша Атанаси и помощникизвестного первопечатника Ивана Федорова – Хрин Иванович. Нельзя исключить, что в әтой местности творил помощник одного из сербских мастеров, работающих в монастыре в Супрасли.

Keywords

EN

ikony postbizantyjskie; Podlasie; Zabłudów; Czyże; skrzydło carskich wrót ikonostasu; Hryń Iwanowicz; Post-Byzantium icons; wing of the Tsar iconostas; Hryn Ivanovych; поствизантийская живопись; Подлясье; Заблудов; Чижи; крыло царских ворот иконостаса; Хрин Иванович

• Publisher: Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2015
• Volume: 23

Dates

published

2015

Contributors

author

Tomalska, Joanna

References

• Archiwum Państwowe Lublin (APL), Chełmski Konsystorz Greckokatolicki (CHKGK), Protokoły wizytacyjne i wizytacja generalna cerkwi w diecezji chełmskiej, bełskiej i brzeskiej, sygn. 101, k. 407v–408.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (AWUOZ) Białystok, M. Petsch, Czyże, województwo białostockie, Cerkiew parafialna pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, Dokumentacja historyczno-architektoniczna opracowana na zlecenie: Urząd Wojewódzki w Białymstoku, Wydział Kultury i Sztuki, Wojewódzki Konserwator Zabytków [mpis], nr inw. 2028, Warszawa 1977.
• AWUOZ Białystok, Z. Cybulko, Czyże, województwo białostockie, Dokumentacja historyczno-architektoniczna [mpis], Białystok 1978.
• AWUOZ Białystok, Z. Piłaszewicz, Czyże, województwo białostockie, Cerkiew cmentarna pw. ŚŚ. Kosmy i Damiana, Dokumentacja historyczno-architektoniczna [mpis], nr inw. 2208, Białystok 1978.
• AWUOZ Białystok, A. Jabłońska, Dokumentacja konserwatorska obrazu św. Tomasz (przed konserwacją), malowidło na prawym skrzydle carskich wrót (po konserwacji) [mpis], nr 3626, Warszawa 1985.
• AWUOZ Białystok, L. Stalończyk, Karta ewidencyjna zabytku, nr 6404, 1986.
• Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne Wilno (Lietuvos valstybės istorijos archyvas, LVIA), Zbiór duchownego konsystorza litewskich unitów, Akta wizytacji cerkwi dekanatu bielskiego, sygn. F. 634–I–51, k. 65v–66.
• Акты издаваемые виленскою археографическою коммиссиею, t. XVII, Вильна 1890, s. 4.
• Архив югозападной России, t. X, Киев 1904, s. 430–432.
• Архимандрит Николай (Далматов), Супрасльский Благовесченский монастырь, Санкт Петербург 1892.
• Baranowski B., Pierwszy drukarz lwowski, „Gazeta Lwowska”, R. 73, nr 286 (15 XII 1883), s. 1.
• Bostel F., Z dziejów malarstwa lwowskiego, „Sprawozdanie Komisji do Badania Historyi Sztuki”, t. 5, zeszyt 3, Kraków 1893, s. 158.
• Морошкин М., Воссоединение унии, Исторический очерк, „Вестник Европы”, t. VIII [1872], t. II nr IV, s. 606–643; t. III nr VI, s. 588–648; t. VI nr VII, s. 60–111; t. V nr IX, s. 35–73.
• Петрушевич А. С., Иван Федоров русский первопечатник, историко-библиографические рассуждение, Львов 1883, s. 4.
• Pług A., Jan Fiedorowicz uważany za pierwszego drukarza lwowskiego, „Kłosy”, R. 38, nr 979 (22 III/3 IV 1884), s. 218.
• Ptaszycki S., Iwan Fedorowicz, drukarz ruski we Lwowie, z końca XVI wieku: ustęp z dziejów drukarstwa w Polsce, „Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności” 1886, t. XI, s. 1–43.
• Пташицкий С. Л., Московский первопечатник, пребывание его во Лвове 1573–1583, очерк по архивным материалам, „Русская старина” 1884, t. XLI, март, s. 461–468.
• Белорусская советская әнциклопедия, t. XII, Минск 1975.
• Енцыклапедыя гисторыi Беларусi, t. III, Мiнск 1996.
• Франциск Скорина и его время, Әнциклопедический справочник, Минск 1990.
• Леонюк В. В., Словник Берестейщин, t. I, Львiв 1996, s. 43.
• Słownik artystów polskich i w Polsce działających, t. I–VIII, Warszawa 1971–2007.
• Aleksandrowycz W., Ze studiów nad geografią malarstwa ikonowego. Środowisko przemyskie do początku XVI w., [w:] Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna: dzieła – twórcy – ośrodki – techniki, Materiały z międzynarodowej 10–11 maja 2003, Łańcut 2003, s. 53–73.
• Алпатов М., Древнерусская живопись, Early Russian Painting, Москва 1974.
• Алпатов М., И. Родникова, Псковская икона XIII–XVI в., Ленинград 1990.
• Будур Н., Русский народный календарь, Москва 2005.
• Deluga W., Malarstwo i grafika cerkiewna w dawnej Rzeczypospolitej, Gdańsk 2000.
• Гелитович М., Мiнiатюри «Хишевичiвского» Євангелiя 1546 р. у контекстi укрвïнського малярства середини XVI ст., Народознавчi зошити, серiя мистецтвознава, 2014, nr 6, s. 1203–1210.
• Hardziejeu J., W kwestii stratygrafii społecznej Grodna w I połowie XVI w., „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 2001, nr 16, s. 26–44.
• Ikony Šarišského muzea v Bardejove, Bratislava 1994.
• Ikony. Najpiękniejsze ikony w zbiorach polskich, Olszanica 2013.
• Иконы Великого Новгорода ХI – начала XVI в., Москва 2008.
• Images of the Russian Icon, Old Russian Paintings of the 16th–18th cent. from the Collection of the A. Rublev Museum of Mediaeval Russian Art, Exhibition Catalogue, Москва 1995.
• Janocha M., Ikony w Polsce od średniowiecza do współczesności, Warszawa 2008.
• Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII w., Olsztyn 2003.
• Jodkowski J., Opat Jonasz i Atanazy Antonowicz, malarze grodzieńscy za Zygmunta I, „Rocznik Muzeum Państwowego w Grodnie” 1925, II.
• Kirkiene G., Korzenie rodu Chodkiewiczów, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 1995, nr 17, s. 34–55.
• Kłosińska J., Ikonen aus Polen, Warszawa 1989.
• Kułak A., Ołtarz czy ikonostas? O wyposażeniu podlaskich cerkwi na pocz. XVIII w., [w:] Śladami unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin – Supraśl 2010, s. 577–586.
• Лазарев В. Н., Андрей Рублев и его школа, Москва 1966.
• Лазарев В. Н., Русская иконопись от истоков до начала XVI в., Иконы XI–XIII в., Москва 1983.
• Likhachov D., Laurina V., Pushkariov V., Novgorod Icons 12th–17th century, Leningrad 1980.
• Лики русской иконы, Древнерусская живопись XVI–XVIII в. из собрании Центрального Музея Древнерусской Культуры и Искусства имени А. Рублева, Каталог выставки, Images of the Russian Icon, Old Russian Paintings of the 16th–18th cent. from the Collection of the A. Rublev Museum of Mediaeval Russian Art, Exhibition Catalogue, Москва 1995.
• Мельник А., К истории и типологии русских высоких иконостасов XV – середины XVII вв., [w:] История и культура Ростовской земли, Ростов 1995, s. 114–123.
• Miliajewa L., Ikony, bmw., 2007.
• Mironowicz A., Bezpowrotna strata, „Białostocczyzna” 1986, nr 3, s. 19.
• Музей Древнерусского искусства им. А. Рублева, Ленинград 1989.
• Музей старажытнабеларусскай культуры, сост. А. Ярашевiч, Мiнск 2004.
• Onasch K., Schnieper A.-M., Ikony, Fakty i legendy, przekł. Z. Szanter, Warszawa 2002.
• Попов Г. В., Рындина А. В., Живопись и прикладное искусство Твери XIV–XV в. (Центры художественной культуры средневековой Руси), Москва 1979.
• Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych, opr. A. Mironowicz, Katalog rękopisów supraskich, Białystok 2014.
• Ryżewski G., Sztabin, Dzieje obszaru gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok 2002.
• Ryżewski G., Źródła do dziejów rodu Chreptowiczów i Grodzieńszczyzny w XV–XIX w. w archiwach i bibliotekach polskich i zagranicznych (wschodnich), [w:] Pogranicze polsko- litewsko-białoruskie, źródła historyczne, stan badań, Materiały z konferencji, red. M. Kietliński, Białystok 2003, s. 70–76.
• Smorąg-Różycka M., Ewangeliarz Ławryszewski, Kraków 1999.
• Smykowska E., Ikona, Mały słownik, Warszawa 2002.
• Sosna G., Czyże, „Wiadomości PAKP” 1981, nr 3, s. 23.
• Stalończyk L., Z dziejów nie istniejącej cerkwi w Czyżach. Zabytki sztuki i ich konserwacja, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 1999, nr 5, s. 7–66.
• Studnicki W., Z tajnej korespondencji urzędowej w przededniu zniesienia unii 18/31 listopada 1838 r., „Ateneum Wileńskie” 1924, R. II, nr 7–8, s. 430–440.
• Szczepkowski A., Najstarszy typ carskich wrót w zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” 1970, nr 12, s. 62–64.
• Tomalska J., Słynące łaskami obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kościołach dominikańskich zachodniej części dawnego województwa trockiego, [w:] Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, red. A. Markiewicz, M. Miławicki, Kraków 2009, s. 369–392.
• Tomalska J., Najstarsze ikony na Podlasiu relikty XVI w., Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej i II Międzynarodowy Festiwal Sztuki Sakralnej Pogranicza, Przemyśl, 11–13 października 2013 r. [w druku].
• Tomalska J., Dobrowolski R., Zabytki sakralne Supraśla, Supraśl 2013, il. 22–24.
• Tomkiewicz J., Cerkwie w dolinie Taboru, „Rocznik Rymanowa Zdroju” 2001, t. 6, s. 41–44.
• Украïнська iкона трьох столiть, Каталог виставки, Киïв 2001.
• Walicki M., Cerkiew św. Borysa i Gleba na Kołoży pod Grodnem, Warszawa 1929.
• Высоцкая Н., Роль белоруской иконописи в развитии христианского искусства, [w:] Гисторыя, культурологiя, мастацтвазнаўсва, Матерыялы III Мижнароднага кангреса Беларусiстаў „Беларуская культура у дыялогу цывiлизацый”, Мiнск 2001, s. 282–284.
• Запаско Я. П., Памя’тки книжкового мистецтва. Украïнська рукописна книга, Львiв 1995.

Identifiers

URI

http://hdl.handle.net/11320/4401

DOI

10.15290/sp.2015.23.02