Sprzedaż dóbr białostockich przez spadkobierców Jana Klemensa Branickiego

• Authors: Łopatecki, Karol

Title variants

PL

Sale of Bialystok Estates by Jan Klemens Branicki’s Heirs

PL

Продажа белостокского имущества наследниками Яна Клеменса Браницкого

Abstracts

EN

The article presents the process of taking over real estate inherited from Jan Klemens Branicki by his heirs. After the Great Crown Hetman’s death, any inheritable lands and some parts of counties (starostwa) were handed over “for life” to Izabela Branicka. The widow was entitled to administer the properties and receive income on them until her death. Under the law, after her death the real estate was to be transferred to Jan Klemens Branicki’s sisters, their children, grandchildren and great grandchildren. The rules of annuity were confirmed by a special commission appointed by Delegated Sejm which was held in Warsaw in 1774. Numerous court proceedings lasted as long as until 1800 when Izabela Branicka reached an agreement with the grandsons (brothers Jan Alojzy and Feliks Potocki) and the granddaughter of Krystyna Sapieha of Branicki (Joanna Potocka of Potocki). According to the decisions thereof, any property claims of Hetman’s wife were to be secured on Prussian lands (Bialystok, Tykocin and Choroszcz lands). Soon afterwards, on 22nd September, 1802, Kriegs- und Domänenkammer (Office of War and Crown Lands) purchased Bialystok real estate (their territory is shown on the map attached to the article) whereas Izabela Branicka leased the city of Bialystok since 1st June, 1803. The transaction of Bialystok real estate’s sale was to be terminated a year after their annuity owner’s death. Actually, in an already new political reality, Russian authorities acquired the real estate on 4th March, 1809. The sellers, however, did not receive the money entered in the sale contract (217.970 thalers / 1.307.820 zlotys) because Izabela Branicka heirs’ liabilities had to be repaid (over 619.000 zlotys) as well as Jan Klemens Branicki’s old debts and liabilities. There was a little more than 124.000 zlotys left in cash but thanks to this transaction Choroszcz and Tykocin estates’ debts were repaid. Smaller financial liabilities also burdened estates located in Austrian Partition.

RU

Статья представляет процесс перехода недвижимости к наследникам Яна Клеменса Браницкого. После смерти гетмана Великой Короны все земельное имущество было унаследовано и часть староства перешла в пожизненное пользование Изабеллы Браницкой. Вдова имела право до конца жизни управлять имуществом и получать с него доход. По праву после ее смерти вся земельная собственность должна была перейти сестрам Яна Клеменса Браницкого, их детям, внукам и правнукам. Правила пожизненного наследия подтвердила специальная комиссия, назначенная делегированным сеймом, которая заседала в Варшаве в 1774 г. Множественные судебные заседания продолжались до 1880 г., пока Изабелла Браницка не заключила соглашение с правнуками (братьями Яном Алоизом и Феликсом Потоцким) и внучкой Кристиной Сапегой из рода Браницких (Иоанной Потоцкой из рода Потоцких). Она желала, чтобы все ее имущественые права как жены гетмана, были сохранены в виде прусской собственности (белосктокской, тыкотинской и хорошчанской). После әтого, 22 сентрября 1802 г. Камера Войны и Домен (военно-әкономический орган публичной администрации) купила белостокское имущество (их территорию представляет прилагаемая карта), а Изабелла Браницка с 1 июня 1803 г. арендовала город Белосток. Процедура продажи белостокского имущества, находящегося в пожизненном пользовании, должна была закончиться через год после смерти Изабеллы Браницкой. Очевидно, что в новой реальной политической ситуации русские приобрели имущество в собственность 4 марта 1809 г. Продавцы однако не получили денежной суммы, прописанной в контракте (217 970 талеров/1 307 820 злотых), а также нужно было оплатить обязательства наследникам после смерти Изабеллы Браницкой (более 619 000 злотых), кроме әтого, небольшие долги и задолженности Яна Клеменса Браницкого. Наличными оставалось немного более 124 000 злотых, однако, благодаря әтой операции была погашена задолжненность хорошчанского и тыкотинского имущества, более мелкие финансовые обязательства являлись частью собственности, находяшейся на территории Польши, аннексированной Австрией.

Keywords

EN

prawo dziedziczenia; testamenty; prawo dożywocia; Białystok; Izabela Branicka; dzierżawa; własność; kupno i sprzedaż; succession; last wills; annuity; Bialystok; leasehold; ownership; purchase and sale; наследственные права; наследство; пожизненное пользование; Белосток; Изабелла Браницка; аренда; собственность; покупка и продажа

• Publisher: Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2015
• Volume: 23

Dates

published

2015

Contributors

author

Łopatecki, Karol

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Branickich z Białegostoku, sygn. 114, 116, 117.
• Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Roskie, sygn. 122.
• Archiwum Główne Akt Dawnych: Metryka Koronna, sygn. 263.
• Archiwum Główne Akt Dawnych: Zbiór kartograficzny, sygn. 26–2.
• Archiwum Narodowe w Krakowie: Oddział na Wawelu, Zbiór Zygmunta Glogera, sygn. 14.
• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Kamera Wojny i Domen, sygn. 763, 2195, 2204, 2211, 2212, 2213, 2226, 2227, 2228, 2305, 2318, 2325, 2258, 2259, 2450, 2494.
• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Rada Białostockiego Instytutu Panien Szlacheckich, sygn. 2.
• Biblioteka Jagiellońska: rkps 6754.
• Centralne Archiwum Historyczne w Kijowie: Archiwum Branickich, op. 1, nr 1.
• Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka: Oddział rękopisów, f. 141, op. 2, nr 77.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa: Teki Glinki, sygn. 20, 176, 178, 179, 181, 292, 315, 316, 367, 419.
• Российский государственный военно-исторический архив: f. 846, op. 16, nr 21756.
• Staatsbibliothek zu Berlin: x48585
• [Biłgorajski F.], Pamiętnik szlachcica podlaskiego, „Czas” 1876, nr 269.
• Białystok oczami kartografa, oprac. A. Gawroński, Białystok 2011.
• Bykowski P. J., Dwór królewski w Grodnie. Epizod biograficzny (1795–1797), Warszawa 1894.
• Handbuchüber den Königlich Preußischen Hof und Staat: Für das Jahr 1803, Berlin 1803.
• Handbuchüber den Königlich Preußischen Hof und Staat: Für das Jahr 1804, Berlin 1804.
• Holsche A. K., Geographie und Statistik von West- Süd- und Neu- Ostpreußen: nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung, Bd. 1, Berlin 1800.
• Moszyński J. A., Podróż do Prus, Saksonii i Czech odbyta w roku 1838–1839, t. I, Wilno 1844.
• Nieciecki J., Testament Jana Klemensa Branickiego, [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. V, red. H. Majecki, Białystok 2001.
• Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczegolne narodu polskiego, t. I, Warszawa 1784.
• Pałac Branickich w Białymstoku, t. I: Inwentarze z XVII i XVIII stulecia, cz. 2, oprac. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2012.
• Potocka A., Pamiętniki, t. I, Warszawa 1898.
• Pruskie opisy miast polskich z końca XVIII wieku. Departament białostocki, oprac. J. Wąsicki, Poznań 1964.
• Volumina legum, t. IX, Kraków 1889.
• 500 lat województwa podlaskiego. Historia w dokumentach, Białystok 2013.
• Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. XXXII, Leipzig 1891.
• Bandtkie J. W., Prawo prywatne polskie, Warszawa 1851.
• Bartoszewicz H., Prace geometrów i kartografów pruskich na Mazowszu i w ziemi dobrzyńskiej w latach 1793–1806, „Rocznik Mazowiecki” 2009, nr 21.
• Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., Park Zwierzyniecki w Białymstoku, „Białostocczyzna” 1993, nr 2.
• Chorobińska-Misztal A., Z dziejów Siemiatycz drugiej połowy XVIII wieku. Działalność reformatorska Anny Jabłonowskiej, Białystok 1978.
• Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. I, Lwów 1910.
• Dobroński A. Cz., Białystok w latach 1796–1864, [w:] Historia Białegostoku, red. A. Cz. Dobroński, Białystok 2012.
• Dobroński A. Cz., Białystok Izabeli Branickiej, pruski i rosyjski, [w:] Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014.
• Dobroński A. Cz., Lechowski A., Izabela Branicka w 200-lecie śmierci, Białystok 2008.
• Fiedorczyk P., Dzieje budynku Wydziału Prawa, „Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku” 2007, nr 10.
• Historische Pläne und Grundrisse von Städten und Ortschaften in Polen: ein deutsch-polnischer Katalog, hrsg. A. Jammers, Wiesbaden 2000.
• Kalabiński S., Pierwszy okres przemysłu i klasy robotniczej Białostocczyzny: 1807–1870, Warszawa 1986.
• Kozłowska-Świątkowska E., Maroszek J., Hasbachowie. Z rodzinnego sztambucha, Białystok 2011.
• Krug L., Betrachtungen über den Nationalreichtum des preußischen Staats und über den Wohlstand seiner Bewohner, Bd. I, Berlin 1805.
• Kucharczyk K., Maroszek J., Barokowa kompozycja w dolinie rzeki Białej w XVIII w., [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, Białystok 1985.
• Kusiński W., Przemiany funkcji Białegostoku w przeszłości, „Rocznik Białostocki” 1966, nr 6.
• Łukasiewicz J., Białystok w XIX wieku, [w:] Studia i materiały do dziejów Białegostoku, red. J. Joka, Białystok 1972.
• Małek A., Białystok pod zaborem pruskim 1795–1807, „Białostocczyzna” 1999, nr 4 (14).
• Małek A., Izabela Branicka a władze pruskie 1795–1802, „Gryfita” 1994, nr 2.
• Małek A. B., Kamera Wojny i Domen Departamentu Białostockiego Nowych Prus Wschodnich 1796–1807. Monografia zespołu archiwalnego, Warszawa 2007.
• Maroszek J., Dzieje województwa podlaskiego do 1795 roku, Białystok 2013.
• Maroszek J., Rewelacyjne odkrycie nieznanych najstarszych dokumentów dla Białegostoku, „Białostocczyzna” 1999, nr 1.
• Mościcki H., Białystok. Zarys historyczny, Białystok 1933.
• Muszyńska-Hoffmannowa H., W Wersalu Podlaskim, Olsztyn 1978.
• Rolnik D., Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 – styczeń 1793), Katowice 2000.
• Romaniuk Z., Źródła do początków obwodu białostockiego w zbiorach Biblioteki Narodowej PAU i PAN w Krakowie, „Białostocczyza” 2001, nr 1–2.
• Straubel R., Biographisches Handbuch Der Preubischen Verwaltungs- und Justizbeamten 1740–1806/15, München 2009.
• Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktura, Lublin 2003.
• Sztachelska-Kokoczka A., Białystok za pałacową bramą, Białystok 2009.
• Sztachelska-Kokoczka A., Magnackie dobra Jana Klemensa Branickiego, Białystok 2006.
• Szymańska I., Średzińska A., Pałac Branickich. Historia i wnętrza, Białystok 2011.
• Trzebiński W., Działalność urbanistyczna magnatów i szlachty w Polsce XVIII wieku, Warszawa 1962.
• Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.
• Wójtowicz G., Wójtowicz A., Historia monetarna Polski, Warszawa 2003.
• Żurkowa R., Z dziejów organizacji Departamentu Białostockiego w 1807 r., „Rocznik Białostocki” 1961, nr 2.
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_Bia%C5%82egostoku
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalendarium_historii_Bia%C5%82egostoku

Identifiers

URI

http://hdl.handle.net/11320/4403

DOI

10.15290/sp.2015.23.04