Morowe powietrze w Orli, na Podlasiu i w Rzeczpospolitej w listach urzędników podlaskich Krzysztofa II Radziwiłła – Macieja Berzeńskiego i Stanisława Kurosza

• Authors: Sierba, Michał

Title variants

PL

Mala aria in Orla, Podlasie and the Republic of Poland in the letters written by Podlasie clerks of Krzysztof Radziwiłł II – Maciej Berzeński and Stanisław Kurosz

PL

«Моровое поветрие» в Орле, на Подлясье и во всей Польше в письмах подлясских служащих Криштофа II Радзивилла – Матея Беженьского и Станислава Куроша

Abstracts

PL

Tekst jest artykułem naukowym, który nie był publikowany. Jego fragment został wygłoszony na konferencji II Lubelska Jesień Historyczna – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 25–27 X 2013.

EN

The article discusses the issue of the so called “mala aria” (the miasma theory) within the territory of the Radziwiłł’s estate in Orla and Podlasie as well as in the entire Republic of Poland on the basis of the letters written by Maciej Berzeński and Stanisław Kurosz. Both men were important Podlasie clerks of Krzysztof Radziwiłł of Birże kinship. They were, among others, Orla Starosts (District Heads). Altogether their correspondence embraces the period between 1614 and 1640. In their letters they wrote about epidemics, anywhere they occurred. The article describes six years of plagues: 1621, 1624–1625 and 1629–1631, which are mentioned by Berzeński and Kurosz. On the basis of their letters a network of towns where epidemics spread has been reconstructed. What is important, the article enumerates and specifies ways of preventing and fighting plague, which were included in the clerks’ correspondence too. A final conclusion ensuing from the text is the fact that epidemics did not solely occur in big cities. They also appeared (if not to a greater degree) in small cities, towns and villages. This aspect has generally been ignored in the subject literature devoted to plagues.

RU

Статья посвящена вопросу так называемого «морового поветрия» или чумы на территории радзивилловских поместий в Орле на Подлясье, а также всей корреспонденции Матея Беженьского и Станислава Куроша, которые были важными подлясскими служащими Криштофа Радзивилла по биржаньской линии. Были они старостами Орлянскими. Их корреспонденция относится к 1614–1640 годам. В своих письмах они сообщали о начинающейся в разных населенных пунктах әпидемии. В статье автор описывает шесть лет чумы: 1621, 1624–1625, 1629–1631, о которой вспоминают Беженьский и Курош. На основе их писем создана сеть местностей, в которых бушевала әпидемия. Важными в статье являются перечисление и характеристика способов профилактики и борьбы с чумой, которые также появлялись в письмах служащих. В результате автор статьи делает вывод, что әпидемии распространялись не только в больших городах, они занимали также малые населенные пункты, села и деревни. Әтот аспект обычно не учитывался в литературе, посвященной әпидемиям чумы.

Keywords

EN

historia Podlasia; Orla; historia XVII wieku; dżuma; epidemia; Krzysztof II Radziwiłł; Podlasie history; the history of the 17th century; plague; epidemic; история Подлясья; Орля; история XVII века; әпидемия; чума; Криштоф II Радзивилл

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2016
• Volume: 24

Dates

published

2016

Contributors

author

Sierba, Michał

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. V, sygn. 637, 8080, 11557, 177757
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. XXIII, teka 146, plik 26
• Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Warszawskie Radziwiłłów, dz. XXV, sygn. 2903–2904
• „Spisek orleański” w latach 1626–1628, oprac. U. Augustyniak, W. Sokołowski, Warszawa 1990.
• Kronika Marcina Bielskiego niegdyś w Krakowie drukowana, teraz znowu z doprowadzeniem aż do Augusta III przedrukowana, [w:] Zbiór dziejopisów polskich we czterech tomach zawarty, wyd. F. Bohomolec, t. I, Warszawa 1764.
• Petrycy J.I., Praeservatio abo ochrona powietrza morowego, Kraków 1622.
• Petrycy S., Instructia abo nauka jak się sprawować czasu moru dla prostych napisana, krom discursów, Kraków 1613.
• Śleszkowski S., O ustrzeżeniu się i leczeniu morowego powietrza, także gorączek jadowitych przymiotnych z petociami, nauka każdemu wiekowi, płci i stanami przysposobiona, tak z nauczonych i sławnych medyków, jako i z samego doświadczenia krótko zebrana, Kalisz 1623.
• Umiastowski P., Nauka o morowym powietrzu na czworo księgi rozłożone, Kraków 1591.
• Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy funkcjonowania patronatu, Warszawa 2001.
• Augustyniak U., Podlaska klientela Krzysztofa II Radziwiłła, [w:] Drobna szlachta podlaska w XVI–XIX w. Materiały sympozjum w Hołnach Mejera (26–27 maja 1989 r.), red. S. Kuczyński, Białystok 1991, s. 87–111.
• Bagińska E., Materiały do dziejów Radziwiłłów w zbiorze Dubrowskiego w Bibliotece Narodowej Rosji w Petersburgu, [w:] Repatriacje i migracje ludności pogranicza w XX w. Stan badań oraz źródła do dziejów pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego, red. M. Kietliński, W. Śleszyński, Białystok 2004, s. 159–165.
• Brodzicki C., Morowe powietrze w XVI wieku w Polsce i przeciwdziałanie jemu, zalecane przez Marcina Ruffusa z Wałcza, cyrulika i medyka łomżyńskiego, „Analecta” 2000, t. 9, nr 11, s. 125–134.
• Burchardt D. i J., Morowe powietrze – krótki szkic do historii zarazy na ziemiach polskich w pierwszej połowie XVIII w., „Nowiny Lekarskie” 2008, t. 77, nr 4, s. 334–338.
• Fionik D., Sosna G., Orla na Podlasiu: dzieje Cerkwi, miasta i okolic, Bielsk Podlaski 1997.
• Gajdka K., Nowe przyczynki do biografii Stanisława Kurosza [ok. 1580/1584–1646], siedemnastowiecznego starosty Orli, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 2005, nr 23, s. 114–118.
• Giedroyć F., Mór w Polsce w wiekach ubiegłych, Warszawa 1899.
• Horn M., Epidemie chorób zakaźnych na Rusi Czerwonej w latach 1600–1647, „Studia Historyczne” 1968, t. 11, nr 1, s. 13–31.
• Hoszowski S., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648, [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Z. Budkowa, Warszawa 1960, s. 453–465.
• Karpiński A., W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
• Kubala L., Czarna śmierć, [w:] tegoż, Szkice historyczne, seria II, Lwów 1880, s. 155–170.
• Nameczyńska S., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648–1696, cz. I, Lwów 1937.
• Wejnert A., Wiadomości o morowem powietrzu w Warszawie w latach 1624–1625 panującym, [w:] tegoż, Starożytności Warszawy, t. III, Warszawa 1854, s. 219–292.
• Wszelaki S., Zarys kliniki chorób zakaźnych, Warszawa 1954.

Identifiers

URI

http://hdl.handle.net/11320/5217

DOI

10.15290/sp.2016.24.02