Amnestie w województwie białostockim 1945 i 1947. „Akt dobrej woli” czy metoda rozpracowania i likwidacji podziemia niepodległościowego?

• Authors: Kozikowski, Jarosław

Title variants

PL

1945 and 1947 amnesties in Bialystok District. “An act of good will or a method to uncover and liquidate the underground resistance movement?”

PL

Амнистия в Белостокском воеводстве в 1945 и 1947 годах. “Акт доброй воли или метод разработки и ликвидации независимого подполья?”

Abstracts

EN

The article presents the situation of underground resistance movement in Bialystok District after the end of World War II. At that time, a new reality occurred in Poland when a small number of communists who had arrived from the USSR imposed their authority on the Polish nation with the support of the Red Army. Polish people resisted it establishing political opposition and armed resistance movement. AK (the Home Army) as well as NZW (National Military Union), the organization connected with national movement, commenced uneven fight against a new occupant. Pacification operations carried out by NKWD (The People’s Commissariat for Internal Affairs) and Polish UBP (Office of Public Security) and murders and rapes committed by Soviet soldiers only strengthened social resistance and increased the number of the underground resistance members. For many young people an escape “to the woods” was the only way of avoiding detention by the security service. The confrontation of new people’s authorities with guerilla independence movement prevented communists from taking over social control and definitely introducing a new system of government. In that case, communists took up a cynical struggle with the underground resistance movement. In 1945 and 1947 they announced amnesties for the members of guerilla independence movements. The authorities declared that the amnesties were to enable guerillas a return to normal life. In fact, they were first used to make records of the members of the underground movement only to persecute them later on. They paid a high price for the attempted come back to their families and homes while the authorities deprived them of the ideals they sacrificed their lives for fighting against the enemy during the war.

RU

Статья описывает ситуацию независимого подполья в Белостокском воеводстве после окончания Второй мировой войны. В әто время в стране стала появляться новая действительность, в которой малое число прибывших из СССР коммунистов при поддержке Красной Армии заставляло подчиняться большинство. Против әтого выступала польская общественность, создавая политическую оппозицию и военную конспирацию. В неравную борьбу против нового оккупанта вступила Народная армия и Народное военное объединение – организации, связанные с народным движением. Деятельность НКВД и польских органов безопасности, убийства и насилие, совершаемые советскими солдатами, только усиливали общественное сопротивление и тем самым вызывали увеличение числа участников подпольной организации. Для многих молодых людей побег «в лес» был единственным средством избежать ареста. Конфронтация новой народной власти с независимым партизанским движением не давала возможности коммунистам управлять общественностью и окончательно ввести новый режим. В әтой ситуации коммунисты начали циничную игру с независимым подпольем. В 1945 и 1947 годах они объявили участникам независимого партизанского движения амнистию. В декларациях представителей власти она должна была облегчить партизанам возвращение к нормальной жизни. Но в действительности помогла в подсчете членов подполья, а позже в их репрессии. За возвращение домой к своим семьям они заплатили высокую цену, а правящая власть отобрала у них веру в идеалы, которым они посвятили всю свою жизнь, борясь с врагами во время войны.

Keywords

EN

amnestia; obóz komunistyczny; podziemie niepodległościowe; Armia Krajowa; Armia Krajowa Obywatelska; amnesty; communist camp; underground resistance movement; the Home Army; Citizens’ Home Army; амнистия; коммунистический лагерь; независимое подполье; Красная Армия; Народная армия

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
• Journal: Studia Podlaskie
• Year: 2016
• Volume: 24

Dates

published

2016

Contributors

author

Kozikowski, Jarosław

References

• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Komitet Powiatowy PPR w Sokółce: Sprawozdania instruktora kolportażu KP, dokumenty Powiatowego Urzędu Informacji i Propagandy oraz inne, sygn. 20.
• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Komitet Wojewódzki PPR w Białymstoku (1944–1948): Sekretariat KW. Materiały dotyczące działalności Wojewódzkiego Komitetu Politycznego do walki z bandami, sygn. 20.
• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Komitet Wojewódzki PPR w Białymstoku (1944–1948): Materiały dotyczące akcji ujawniania się reakcyjnego podziemia [1945–1947], sygn. 34.
• Archiwum Państwowe w Białymstoku: Urząd Wojewódzki w Białymstoku 1944–1950: Sprawozdania sytuacyjne [miesięczne] wojewody białostockiego 1947 r., sygn. 238.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: WiN Komenda Okręgu Białystok, Bi 033/42.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Fotokopie materiałów nielegalnych organizacji z 1947–1948 r., Bi 045/9.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Fotokopie sprawozdań b.[yłego] UBP 1945–1948, Bi 045/13.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Fotokopie sprawozdań byłego UBP z 1946 roku, Bi 045/17.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Fotokopie sprawozdań byłego UBP z 1948 r., Bi 045/21.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania dekadowe i miesięczne Szefa PUBP w Białymstoku przesyłane do Szefa WUBP w Białymstoku za 1947 rok, Bi 045/191.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania dekadowe Kierownika PUBP w Bielsku Podlaskim do Wydziału Walki z Bandytyzmem WUBP w Białymstoku za 1945 r., Bi 045/267.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: 1945. Fakty wrogiej działalności i przeciwdziałania służby bezpieczeństwa na terenie województwa białostockiego w latach 1944–1964, Bi 045/379.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Protokoły z odpraw służbowych szefów PUBP za 1947 rok, Bi 045/499.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Meldunki do szefa WUBP w Białymstoku z PUBP woj.[ewództwa] białostockiego 1944–56, Bi 045/555.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: 1.06.45–24.12.1946 r. ujawnieni podczas akcji „Radosława”, Bi 045/744.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania dekadowe Kierownika WUBP w Białymstoku przesyłane do Resortu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie i Ministra Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie za 1944–1945 r., Bi 045/480.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania dekadowe kierownika Sekcji II Wydziału I WUBP w Białymstoku do Wydziału II Departamentu I MBP w Warszawie, Bi 045/482.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Meldunki szefa WUBP w Białymstoku do MBP w Warszawie za 1945–1946, Bi 045/486.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Meldunki Szefa WUBP w Białymstoku do Gabinetu MBP w Warszawie za 1947 r., Bi 045/496.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Dokumenty Komitetu Bezpieczeństwa. Zarządzenia, sprawozdania, protokoły z odpraw, Bi 945/892.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Rozkazy, akty zdawczo-odbiorcze i tabele Wojewódzkiego Komitetu Bezpieczeństwa w Białymstoku za 1947 r., Bi 045/907.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania dekadowe Sekcji I-ej PUBP w Suwałkach do Wydz. I-go WUBP w Białymstoku za okres od 27 II 45 do 27 I 1946, Bi 045/1851.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdanie dekadowe Referatu II Sekcji III PUBP w Suwałkach – przesyłane do kierownika Sekcji II Wydziału III WUBP w Białymstoku za 1947 rok, Bi 045/1874.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: XXX lecie SB i MO województwa białostockiego, Bi 045/2092/2.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Sprawozdania miesięczne Komendy Wojewódzkiej od dnia 1 I 1947 do dn. 31 XII 1947, Bi 047/1008/1–12.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Białymstoku: Prokuratura 18 DP. Teczka nr 8. Sprawozdania miesięczne, Bi 180/10.
• Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1, red. A. Paczkowski, Dokumenty do dziejów PRL, z. 5, Warszawa 1996.
• Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 5, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
• Baliszewski D., Kunert A.K., Ilustrowany przewodnik po Polsce stalinowskiej 1944–1956, t. 1 1944–1945, Warszawa 1999.
• Danilecki T., Zwolski M., Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim (1944–1956), Białystok 2008.
• Hemmerling Z., Nadolski M., Opozycja antykomunistyczna w Polsce 1944–1956. Wybór dokumentów, Warszawa 1990.
• Kochański A., Polska 1944–1991, t. 1, Warszawa 1996.
• Koseski A., Szaflik J.R., Turkowski R., Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku. Lata 1945–1956, t. V, Pułtusk 2003.
• Kułak J., Białostocczyzna 1944–1945 w dokumentach podziemia i oficjalnych władz. Dokumenty do dziejów PRL, z. 10, Warszawa 1998.
• Obława Augustowska (lipiec 1945 r.), red. J.J. Milewski, A. Pyżewska, Białystok 2010.
• Odezwa z 17 II 1947 r. przygotowująca akcję ujawniania Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Białostockiem, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, nr 17.
• Okólnik nr 04/47 szefa Departamentu Sprawiedliwości MON z 21 IV 1947 r., „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2004, nr 21.
• Dekret z dnia 2 sierpnia 1945 r. o amnestii, Dz.U. 1945, nr 28, poz. 172.
• Ustawa z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii, Dz.U. 1947, nr 20, poz. 78.
• Wałach S., Świadectwo tamtym dniom, Kraków 1976.
• Woźniak P., Zapluty karzeł reakcji. Wspomnienia AK-owca z więzień w PRL, Rzeszów 1990.
• „Biuletyn IPN. Pamięć.pl” 2016.
• „Gazeta Wyborcza” 1995.
• „Jedność Narodowa” 1945, 1946.
• „Karta” 1996.
• „Kwartalnik Polityczny Krytyka” 1984.
• „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004.
• „Robotnik” 1945, 1946, 1947.
• „Rubieże” 1993.
• „Rzeczpospolita” 1947.
• „Tygodnik Solidarność” 1995.
• „Wiadomości Historyczne” 1991, 2003.
• „Zeszyty Historyczne” 1990, 1992, 2002, 2003.
• „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, 2004.
• Aparat bezpieczeństwa publicznego w walce z polskim podziemiem niepodległościowym, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 1.
• Blum I., Z dziejów Wojska Polskiego w latach 1944–1948, Warszawa 1968.
• Bujnowski J. (Kersten K.), O oporze 1944–1948 czyli w poszukiwaniu proporcji, „Kwartalnik Polityczny Krytyka” 1984.
• Ceronka P., Działalność Stefana Korbońskiego w latach 1945–1947, „Wiadomości Historyczne” 2003.
• Chmielarz A., AK – „Nie” – DSZ – WiN, [w:] „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002.
• Dudziński T., Małachwiej M., Sychowicz K., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Grajewie (1945–1956), Grajewo–Białystok 2015.
• Duraczyński E., Generał Iwanow zaprasza. Przywódcy podziemnego państwa polskiego przed sądem moskiewskim, Warszawa 1989.
• Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
• Fronczak Z.W., Niezłomni, „Tygodnik Solidarność” 1995, nr 18.
• Garliński J., Polska w drugiej wojnie światowej, Warszawa 1994.
• Golik D., Rozwiązanie Armii Krajowej, [w:] WP. Wielka Księga Armii Krajowej, red. E. Olaszek, Kraków 2015.
• Gwozdek Z., Akcja „Radosława” w województwie białostockim, „Rubieże” 1993, nr 2–3.
• Janowski W., Przebieg ujawniania członków podziemia zbrojnego w 1947 roku – na tle akcji rozładowywania lasów w latach 1944–1946 (w świetle zasobów AAN), „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2002, nr 18.
• Kaczorowska T., Obława Augustowska, Warszawa 2015.
• Kaszlej D., Kaszlej Z., Dlaczego ta książka jest potrzebna? Co wiemy i czego nie wiemy o Obławie Augustowskiej?, [w:] T. Kaczorowska, Obława Augustowska, Warszawa 2015.
• Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań 1990.
• Komunizm w Polsce. Zdrada. Zbrodnia. Zakłamanie. Zniewolenie, red. W. Bernacki, Kraków 2005.
• Korboński S., W imieniu Kremla, Warszawa 1997.
• Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej..., Paryż 1954.
• Korkuć M., Fundamenty komunistycznej Polski, [w:] Komunizm w Polsce. Zdrada. Zbrodnia. Zakłamanie. Zniewolenie, red. W. Bernacki, Kraków 2005.
• Kostewicz T., Terror i represje, [w:] Polacy wobec przemocy 1944–1956, red. B. Otwinowska, J. Żaryn, Warszawa 1996.
• Krajewski K., Łobuszewski T., Białostocki Okręg AK-AKO VII 1944 – VIII 1945, Warszawa 1997.
• Kułak J., Aż do śmierci, „Karta” 1996, nr 18.
• Kunert A.K., Rozbicie Polskiego Państwa Podziemnego, [w:] Wojna domowa czy nowa okupacja. Polska po roku 1944, pod red. A. Ajnenkiela, Warszawa 2001.
• Kurtyka J., Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), „Zeszyty Historyczne” 1990.
• Kurtyka J., Światy przeciwstawne: komunistyczna bezpieka wobec podziemia niepodległościowego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 1.
• Łatyński M., Nie paść na kolana. Szkice o polskiej polityce lat powojennych, Wrocław 2002.
• Łapiński P., Amnestia 1947 r. na Białostocczyźnie jako próba „rozbrojenia terenu”, [w:] W.J. Muszyński, Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, Warszawa 2012.
• Łapiński P., Obława Augustowska: nowe dokumenty, „Biuletyn IPN. Pamięć.pl” 2016, nr 3.
• Łapiński P., Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku w walce z podziemiem niepodległościowym w latach 1944–1956, [w:] Urząd Bezpieczeństwa w województwie białostockim 1944–1956. Z badań nad strukturą i działalnością aparatu represji, pod red. M. Markiewicza, Białystok 2015.
• Łobuszewski T., Podziemie niepodległościowe w Polsce powojennej, „Wiadomości Historyczne” 2003.
• Mazur G., Agonia Armii Krajowej 1944–1945, „Zeszyty Historyczne” 1995, nr 114.
• Mazurkiewicz S., Jan Mazurkiewicz „Radosław, „Sęp”, „Zagłoba”, Warszawa 1994.
• Muszyński W.J., Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, Warszawa 2012.
• Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa wobec podziemia niepodległościowego w latach 1944–1948, [w:] Wojna domowa czy nowa okupacja. Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Warszawa 2001.
• Paczkowski A., Pół wieku dziejów Polski 1939–1989, Warszawa 1998.
• Pamiętny rok 1947, pod red. Maria E. Ożóg, Rzeszów 2001.
• Pietrow N., Obława Augustowska – zbrodnia bez przedawnienia, [w:] T. Kaczorowska, Obława Augustowska, Warszawa 2015.
• Polacy wobec przemocy 1944–1956, red. B. Otwinowska, J. Żaryn, Warszawa 1996.
• Poleszak S., Odezwa z 17 II 1947 r. przygotowująca akcję ujawniania Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Białostockiem, „Zeszyty Historyczne WiN-u, z. 17, Kraków 2002.
• Poleszak S., Podziemie antykomunistyczne w łomżyńskiem i grajewskiem (1944–1957), Warszawa 2004.
• Rotulska M., Polskie Stronnictwo Ludowe a podziemie niepodległościowe po wyborach do Sejmu Ustawodawczego, [w:] Pamiętny rok 1947, red. Maria E. Ożóg, Rzeszów 2001.
• Rybicki J.R. (opr. H. Rybicka), Wspomnienia o organizowaniu „NIE”, „Zeszyty Historyczne”, t. 100, Paryż 1992.
• Saweczko M., Poczet Żołnierzy Wyklętych, Warszawa 2014.
• Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia, stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.
• Solak A., Krucjata wyklętych. Z bronią w ręku przeciw komunie, Kraków 2015.
• Strzembosz T., Społeczeństwo polskie a państwo podziemne 1939–1945, Warszawa 2000.
• Sychowicz K., Urząd Bezpieczeństwa w Łomży – powstanie i działalność (1944–1956), Białystok 2009.
• Szwagrzyk K., Zbrodnie w majestacie prawa 1944–1955, Warszawa 2000.
• Tomaszewski J., Sowietyzacja Wojska Polskiego w latach 1943–1956, Wrocław 2012.
• Urząd Bezpieczeństwa w województwie białostockim 1944–1956. Z badań nad strukturą i działalnością aparatu represji, red. M. Markiewicz, Białystok 2015.
• Walichowski T., U źródeł walk z podziemiem reakcyjnym w Polsce, Warszawa 1987.
• Wojna domowa czy nowa okupacja. Polska po roku 1944, red. A. Ajnenkiel, Warszawa 2001.
• Woźniczka Z., Opozycja polityczna wobec ZSRR w Polsce w latach 1944–1947, „Wiadomości Historyczne” 1991, nr 3.
• Woźniczka Z., Podziemie niepodległościowe w Polsce w latach 1944–1947 [Zarys problemu], „Wiadomości Historyczne” 1990, nr 3.
• WP. Wielka Księga Armii Krajowej, red. E. Olaszek, Kraków 2015.
• Zabłocki A., Urząd Bezpieczeństwa w Suwałkach (1944–1956), Warszawa 2016.
• Żenczykowski T., Dramatyczny rok 1945, Łomianki 2005.
• Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 1, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002.
• Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 3, Kraków–Warszawa–Wrocław 2007.

Identifiers

URI

http://hdl.handle.net/11320/5245

DOI

10.15290/sp.2016.24.10