Intelektualiści totalni jako przedstawiciele inteligencji – teoria warstwy "względnie oderwanej" Karla Mannheima

• Authors: Kozubowski Jan

Title variants

EN

Total Intellectuals as Representatives of the Intelligentsia – Karl Mannheim’s Theory of the “Free-Floating” Stratum

• Languages of publication: PL

Abstracts

W artykule zaprezentowano koncepcję inteligencji Karla Mannheima oraz usytuowano ją w kontekście teorii wiedzy socjologa. We wstępnej części pracy dookreślone zostały terminy wykorzystywane przez Mannheima. Na podstawie teorii socjologicznej przedstawiono znaczenie pojęć „inteligencja” oraz „intelektualiści”. Sławna teza o istnieniu „względnie oderwanej inteligencji” opiera się na założeniu, że ta wyróżniona warstwa społeczna nie uczestniczy bezpośrednio w walce grupowych świadomości (utopii i ideologii). W ramach procesu historycznego nastąpiła jej alienacja, umożliwiło jej to dostrzeżenie historycznie zdeterminowanej prawdy. Część inteligencji, która wypełnia swoją misję poszukiwania tej prawdy, zostaje w artykule nazwana intelektualistami totalnymi, posiada ona bowiem zdolność oglądu totalności społeczeństwa. W pracy przeanalizowano koncepcję totalności oraz jej heglowskie źródła. Dystans wobec problemów społeczeństwa klasowego, który jest skutkiem nowoczesnego wykształcenia intelektualisty, pozwala mu na eksplorację pełnego obrazu różnych ścierających się światopoglądów. Wykształcenie sprawia jednak, że staje się on obcym elementem dla społeczeństwa. Ta cecha intelektualisty została omówiona przez pryzmat eseju Georga Simmla pt. "Obcy". W końcowej części artykułu poruszony został problem społecznej roli intelektualistów totalnych, którzy pomimo swojego odosobnienia powinni zaangażować się w politykę i przyjąć na siebie rolę społecznego doradcy.

EN

This article concerns Karl Mannheim’s theory of the intelligentsia and its importance for his sociology of knowledge. The terms used by Mannheim are defined in the introductory part of the article. The meaning of the words “intelligentsia” and “intellectuals” are based on diverse sociological theories. The famous concept of a “relatively unattached intelligentsia” derives from the assumption that this social stratum does not participate directly in the struggle between different group consciousnesses (utopias and ideologies). As a result of historical processes it became alienated from society and was thus able to gain a wider understanding of historical truth. In the article, the type of intellectual who is seeking this truth is called a total intellectual, because such a person has the ability to see society as a totality. The concept of totality and its Hegelian sources are also analysed in the paper. Being distanced from the problems of class society is a result of modern education and allows the intellectual to explore the holistic picture of the struggle between different worldviews. However, because of their education, intellectuals are seen as a foreign element in society. This feature of the intelligentsia is discussed in reference to Georg Simmel’s essay “The Stranger.” The final part of the article deals with the problem of the social role of total intellectuals, who should try to become engaged in politics despite their isolated position.

Keywords

PL

Karl Mannheim; intelektualiści totalni; inteligencja; totalność; obcy; Weber

EN

Karl Mannheim; total intellectuals; intelligentsia; totality; stranger; Weber

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2019
• Issue: 1(16) Intelektualiści totalni
• Pages: 235-260

Contributors

author

Kozubowski Jan

References

• Arendt H. 1990. Philosophy and Sociology, [w:] Knowledge and Politics: The Sociology of Knowledge Dispute, red. V. Meja, N. Stehr, Routledge, s. 196–208.
• Bauman Z. 2010. Hermeneutics and Social Science: Approaches to Understanding, Routledge.
• Bourdieu P. 1980. Sartre. https://www.lrb.co.uk/the-paper/v02/n22/pierre-bourdieu/sartre; dostęp: 21.03.2020.
• Bourdieu P. 2001. Aneks: Intelektualista totalny i iluz ja wszechmocy, [w:] tegoż, Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, tłum. A. Zawadzki, Universitas, s. 321–327.
• Chałasiński J. 1946. Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
• Domański H. 2008. Wstęp, [w:] Inteligencja w Polsce: specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia?, red. H. Domański, Wydawnictwo IFiS PAN.
• Epstein M. 2018. Intelligentsia, intellectuals, and the social functions of intelligence, „Russian Journal of Communication”, vol. 10, nr 2–3, s. 165–181.
• Frisby D. 2013. The Alienated Mind: The Emergence of the Sociology of Knowledge in Germany (1918–1933), Routledge.
• Habermas J. 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Heeren J. 1971. Karl Mannheim and the Intellectual Elite, „The British Journal of Sociology”, vol. 22, nr 1, s. 1–15.
• Hegel G.W.F. 1963. Fenomenologia ducha, t. 1, tłum. A. Landman, PWN.
• Hegel G.W.F. 1965. Fenomenologia ducha, t. 2, tłum. A. Landman, PWN.
• Jay M. 1984. Marxism and Totality: The Adventures of a Concept from Lukács to Habermas, University of California Press.
• Kecskemeti P. 1952. Introduction, [w:] Karl Mannheim, Essays on the Sociology of Knowledge, Routledge, s. 1–32.
• Kettler D., Meja V. 1995. Karl Mannheim and the Crisis of Liberalism: The Secret of These New Times, Transaction Publishers.
• Kettler D., Meja V., Stehr N. 1990. Rationalizing the Irrational: Karl Mannheim and the Besetting Sin of German Intellectuals, „American Journal of Sociology”, vol. 95, nr 6, s. 1441–1473.
• Korczyński T. 2017. Karl Mannheim jako Swój-Obcy-Wróg w teorii zwrotu inkorporacyjnego, [w:] Współczesne problemy socjologii wiedz y. W 80-lecie „Ideologii i utopii” Karla Mannheima, red. M. Dziobkowski, Warszawskie Wydawnictwo Socjologiczne, s. 189–198.
• Kozubowski J. 2018. Ciągłość cz y zerwanie? Przyczynek do rozważań na temat historii polskiej myśli socjalistycznej dziewiętnastego wieku, „Praktyka Teoretyczna”, nr 3(29), s. 51–77.
• Loader C. 1985. The Intellectual Development of Karl Mannheim: Culture, Politics, and Planning, Cambridge University Press.
• Loader C. 1997. Free Floating: The Intelligentsia in the Work of Alfred Weber and Karl Mannheim, „German Studies Review”, nr 20(2), s. 217–234.
• Loader C. 2016. The Cultural Sociolog y of Alfred Weber and Karl Mannheim, [w:] The SAGE Handbook of Cultural Sociolog y, red. D. Inglis, A. Almila, SAGE, s. 48–59.
• Loader C., Kettler D. 2002. Karl Mannheim’s Sociolog y as Political Education, Routledge.
• Mannheim K. 1943. The Crisis in Valuation, [w:] tegoż, Diagnosis of Our Time: Wartime Essays of a Sociologist, Kegan Paul, s. 31–53.
• Mannheim K. 1952. Historicism, [w:] tegoż, Essays on the Sociolog y of Knowledge, Routledge, s. 84–133.
• Mannheim K. 1956. The Problem of the Intelligentsia. An Inquiry into Its Past and Present Role, [w:] tegoż, Essays on the Sociolog y of Culture, Routledge, s. 91–171.
• Mannheim K. 1986. Myśl konserwatywna, tłum. S. Magala, Kolegium Otryckie.
• Mannheim K. 1990. Competition as a Cultural Phenomenon, [w:] Knowledge and Politics: The Sociology of Knowledge Dispute, red. V. Meja, N. Stehr, Routledge, s. 53–85.
• Mannheim K. 1993. The Sociology of Intellectuals, tłum. D. Pels, „Theory, Culture & Society”, vol. 10, nr 3, s. 69–80.
• Mannheim K. 2008. Ideologia i utopia, tłum. J. Miziński, Wydawnictwo „Aletheia”.
• Marotta V. 2012. Georg Simmel, the Stranger and the Sociology of Knowledge, „Journal of Intercultural Studies”, vol. 33, nr 6, s. 675–689.
• Mendel I. 2006. Mannheim’s Free-Floating Intelligentsia: The Role of Closeness and Distance in the Analysis of Society, „Studies in Social and Political Thought”, nr 12, s. 30–52.
• Mészáros I. 1972. Ideolog y and Social Science, „Socialist Register”, nr 9, s. 35–81.
• Peciakowski T. 2016. Wędrujące pojęcia czy zjawiska? O podróżach pojęć na przykładzie „intelektualisty”, „Stan Rzeczy”, nr 1(10), s. 258–282.
• Pels D. 2003. The Intellectual as Stranger: Studies in Spokespersonship, Routledge.
• Popper K. 1985. Socjologia wiedzy, tłum. A. Chmielecki, [w:] Problemy socjologii wiedz y, red. A. Chmielecki, PWN, s. 426–440.
• Popper K. 2002. Epistemologia bez podmiotu poznającego, [w:] tegoż, Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, tłum. A. Chmielewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 148–206.
• Rousseau J.-J. 1956. Cz y odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do poprawy obyczajów?, [w:] tegoż, Trzy roz prawy z filozofii społecznej, tłum. H. Elzenberg, PWN.
• Sadri A. 1992. Max Weber’s Sociology of Intellectuals, Oxford University Press.
• Salamini L. 1974. Gramsci and Marxist Sociolog y of Knowledge: An Analysis of Hegemony-Ideolog y-Knowledge, „The Sociological Quarterly”, nr 3, s. 359–380.
• Simmel G. 2006. Obcy, [w:] tegoż, Most i drzwi: wybór esejów, tłum. M. Łukaszewicz, Oficyna Naukowa, s. 204–212.
• Speier H. 1990. Sociology or Ideology? Notes on the Sociology of the Intelligentsia, [w:] Knowledge and Politics: The Sociology of Knowledge Dispute, red. V. Meja, N. Stehr, Routledge, s. 209–222.
• Świrek K. 2017. Pojęcie ideologii jako pojęcie krytyczne, „Przegląd Humanistyczny”, nr 61, s. 63–77.
• Świrek K. 2018. Karol Marks i problem przyszłości, „Stan Rzeczy”, nr 1(14), s. 203–226.
• Szczepański J. 1991a. Intelektualiści, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. A. Kłoskowska, Wiedza o Kulturze.
• Szczepański J. 1991b. Inteligencja, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. A. Kłoskowska, Wiedza o Kulturze.
• Walicki A. 2011. „Filozofia narodowa” i początek sporu o samookreślenie i powołanie inteligencji polskiej, [w:] tegoż, Polska, Rosja, marksizm, Universitas, s. 9–29.
• Weber M. 1985. „Obiektywność” poznania w naukach społecznych, tłum. M. Skwieciński, [w:] Problemy socjologii wiedz y, red. A. Chmielecki, PWN, s. 45–100.
• Weber M. 1999. Nauka jako zawód i powołanie, tłum. P. Dybel, [w:] M. Weber, red. Z. Krasnodębski, Wiedza Powszechna, s. 199–217.
• Wójcik B. 2014. Dialektyka utopii, „Estetyka i Krytyka”, nr 35, s. 49–72.
• Woldring H.E.S. 1986. Karl Mannheim: The Development of His Thought; Philosophy, Sociology and Social Ethics, with a Detailed Biography, Van Gorcum.